Recepturowe wędrówki po Europie. Austria, część czwarta

Dzisiejsza „Wędrówka” będzie niezwykła: dzięki austriackiemu, pediatrycznemu receptariuszowi „Juniormed” dowiemy się, jak ogromne możliwości wiążą się z użyciem do sporządzania leków recepturowych… roślin leczniczych!

Przyznajmy: co najmniej kilka leków „robionych” z austriackiego receptariusza pediatrycznego „Juniormed. Altersgerechte magistrale Arzneimittel” (wyd. Austriackiej Izby Aptekarskiej, 2019) stanowiło dla polskiego farmaceuty niemałe zaskoczenie.

Receptury otolaryngologiczne w receptariuszu Juniormed

W przypadku działu „Hals. Nase. Ohren” (receptury otorynolaryngologiczne) były to roztwory przeznaczone do usuwania czopów woskowinowych: „Wasserstoffperoxid-Lösung 3%” (3% nadtlenek wodoru), „Ohrentropfen mit Wasserstoffperoxid 2%” (nadtlenek wodoru 2% z glicerolem 85%) i „Salicylsäure-Ohrentropfen” (1% glicerolowo-etanolowo-wodny roztwór kwasu salicylowego).

Austriackie recepturowe leki dermatologiczne

Omawianie działu „Haut” (leki dermatologiczne) podzieliśmy aż na dwa artykuły. W pierwszym przedstawiliśmy szczegółowo: „Schwefel-Salicyl-Vaselin” (maść siarkowo-salicylową) przeznaczoną do stosowania na świerzb i wszawicę, bardzo interesującą pastę „Clotrimazol 1% – Zinkoxid 30% – Paste” (na pieluszkowe zapalenie skóry z nadkażeniem grzybiczym) i „Warzensalbe” (maść z ditranolem i kwasem salicylowym) o – przyznajmy to – nietypowym zastosowaniu na brodawki. Natomiast w ubiegłym tygodniu zaprezentowaliśmy austriackie wskazania terapeutyczne dla powszechnie znanych w Polsce leków:

„Ethacridinlactat-Monohydrat-Lösung”, roztwór mleczanu etakrydyny jednowodny (stężenia 0,05%, 0,1%, 0,5% oraz 1,0%),
„Ethanolhaltige Chlorhexidindigluconat Lösung” – tj. 0,5 lub 1% roztwór diglukonianu chlorheksydyny w etanolu 70%,
„Salicylsäure-Vaselin”, maść z kwasem salicylowym o stężeniach 1%, 2%, 3%, 5%, 10% oraz 20%,
„Dithranol-Salbe”, 0,1%, 0,3%, 1,0% oraz 3,0% maści z ditranolem,
„Zinkoxid-Schüttelpinselung”, „puder płynny” zawierający w równych ilościach tlenek cynku, talk, etanol 96%, glicerol 85% i wodę,
„Benzocain-Schüttelmixtur 5%”, kolejny „puder płynny”, z dodatkiem benzokainy.

Substancje roślinne i ich przetwory w austriackim receptariuszu

Porzućmy jednak już dział „Haut”, by w ostatniej austriackiej „Wędrówce…” dokonać choćby pobieżnego przeglądu pozostałej części receptariusza „Juniormed”. Wobec ogromnej liczby receptur, zwrócimy uwagę wyłącznie na leki zawierające – zgodnie z terminologią FP – substancje roślinne oraz ich przetwory, zostały one bowiem docenione w receptariuszu „Juniormed” w sposób szczególny… Nie dziwmy się jednak, wszak roślinne produkty lecznicze, o których tak często piszemy na łamach „Aptekarza Polskiego”, są w Austrii, Niemczech i Szwajcarii bardzo popularne, stanowiąc podstawę codziennego, aptecznego poradnictwa.

Czytaj również:

Niestety: dzisiejsza „Wędrówka” dla polskiego farmaceuty będzie miała wymiar wyłącznie teoretyczny. Są dwa tego powody: skromny asortyment olejków eterycznych oraz z roku na rok coraz mniejsza liczba surowców zielarskich dostępnych jako surowce farmaceutyczne. Niech zatem niniejszy artykuł będzie przypomnieniem czasów, kiedy w polskich aptekach wykonywało się nalewki oraz tych znacznie nowszych, w których sporządzaliśmy jeszcze mieszanki ziołowe. Jak widzimy, nie wszędzie to „historia”, a Austriacy, w nowoczesny sposób potrafią połączyć niezmierzony potencjał fitoterapii z wielkimi możliwościami leku recepturowego!

„Gastro-Intestinal-Trakt”: nalewki na brak apetytu

W dziale „Gastro-Intestinal-Trakt” uwagę zwracają trzy nalewki. Przyrządza się je wedle metody rekomendowanej przez „Farmakopeą Austriacką” („Österreichische Arzneibuch”), a przeznaczone są do stosowania w przypadku braku apetytu. Ich dawkowanie jest analogiczne: dla pacjentów powyżej 10 roku życia, w dawce 0,5-1,0 ml zmieszanej ze szklanką wody. Stosowanie: 30 minut przed posiłkiem.

Tinctura Amara według receptariusza Juniormed

Pierwsza nalewka to „Bittere Tinktur”, czyli „Tinctura amara”. Ma ona skład następujący:

Menyanthidis trifoliatae folium 5,0 cz.
Centaurii herba 5,0 cz.
Aurantii amari epicarpium et mesocarpium 5,0 cz.
Gentianae radix 5,0 cz.
Ethanolum (70 per centum) 100,0 cz.

Wobec receptury „Amara tinctura” (syn. „Nalewka gorzka”), przekazywanej przez „Farmakopeę Polską XIII”, dostrzegamy kilka różnic, poczynając od tej najważniejszej, czyli obecności ziela centurii.

Tinctura Chinae composita w receptariuszu austriackim

Kolejna nalewka to „Zusammengesetzte Chinatinktur”, czyli „Tinctura Chinae composita”:

Cinchonae cortex 10,0 cz.
Aurantii amari epicarpium et mesocarpium 4,0 cz.
Gentianae radix 4,0 cz.
Cinnamomi cortex 2,0 cz.
Ethanolum (70 per centum) 100,0 cz.

Czytaj również: „Surowce recepturowe dawniej i dziś – nalewka z kory chinowej”

Nalewka „Tinctura Absinthii composita”

I wreszcie: „Zusammengesetzte Wermuttinktur”, „Tinctura Absinthii composita”:

Absinthii herba 10,0 cz.
Aurantii amari epicarpium et mesocarpium 5,0 cz.
Calami radix 2,0 cz.
Gentianae radix 2,0 cz.
Cinnamomi cortex 1,0 cz.
Ethanolum (70 per centum) 100,0 cz.

Jak widzimy, nalewka ta zawiera korzeń tataraku oraz ziele bylicy, wobec których „Juniormed” podaje zastrzeżenia – odpowiednio – nie stosować dłużej niż 3 tygodnie i 2 tygodnie.

„Gastro-Intestinal-Trakt”: olejki eteryczne na wzdęcia

W polskich aptekach nalewek już nie przyrządzamy, zapoznajmy się zatem z bardziej klasycznymi recepturami, których składnikami są olejki eteryczne, zalecane we wzdęciach. Leki te mogą być podawane zarówno doustnie, w postaci wód aromatycznych i „kropli”, jak i… maści!

Aqua carminativa – bogata w składzie woda aromatyczna

Lek pierwszy to „Windwasser”, czyli „Aqua carminativa”, imponująca w swym składzie woda aromatyczna:

Carvi aetheroleum 0,5 cz.
Matricariae aetheroleum 0,5 cz.
Citri aetheroleum 0,5 cz.
Foeniculi amari fructus aetheroleum 0,5 cz.
Menthae piperitae aetheroleum 0,5 cz.
Talcum 15,0 cz.
Aqua purificata 1000,0 cz.

Wobec „Aqua carminativa” nasza farmakopealna „Aqua menthae piperitae” („Woda miętowa”) wypada skromnie, najważniejsze jednak, że… już jest! Jeżeli kiedyś doczekamy się zarejestrowania kolejnych olejków eterycznych, także tych wchodzących w skład powyższej receptury, będziemy mogli zaproponować pacjentom lek o co prawda krótkiej trwałości (zaledwie jeden miesiąc, przechowując w butelkach z brązowego szkła, w temperaturze pokojowej), możliwy jednak do zastosowania już u dzieci powyżej szóstego roku życia: 10 kropli po posiłku.

Czytaj również:

Przepis na „Windtreibende Tropfen”

Lek kolejny to „krople” „Windtreibende Tropfen”:

Carvi aetheroleum 0,5 cz.
Foeniculi amari fructus aetheroleum 0,5 cz.
Menthae piperitae aetheroleum 2,4 cz.
Ethanolum (96 per centum) 21,6 cz.

Trwałość receptury tej to jeden rok, pod warunkiem przechowywania w butelkach z brązowego szkła i w temperaturze pokojowej. Stosować można „Windtreibende Tropfen” u pacjentów powyżej dziesiątego roku życia: 25 kropli po posiłku, zmieszanych z wodą.

„Maść aromatyczna” w receptariuszu Juniormed

Tuż obok „Windwasser” i „Windtreibende Tropfen” receptariusz „Juniormed” umieścił również arcyciekawą recepturę „Windsalbe” (syn. „Aromatische Salbe”, „Unguentum aromaticum”), lek o półrocznej trwałości, pod warunkiem przechowywania w chłodnym miejscu, chroniąc od światła. Stosować można „Windsalbe” już od trzeciego miesiąca życia, w razie potrzeby, kilka razy dziennie.

Arachidis oleum raffinatum 36,0 cz.
Arachidis oleum hydrogenatum 36,0 cz.
Cera flava 15,0 cz.
Lauri oleum 10,0 cz.
Lavandulae aetheroleum 1,0 cz.
Rosmarini aetheroleum 1,0 cz.
Juniperi aetheroleum 1,0 cz.

Cztery wersje austriackich „Species sedativae”

A zatem – nalewki, wody aromatyczne i maści… Oczywiście jako leki „robione”. Z kolei dział „Zentrales nervensystem” receptariusza „Juniormed” przywołamy ze względu na bardzo ciekawe mieszanki ziołowe, wymienione pod wspólnym tytułem „Beruhigungstees” (herbaty uspokajające) i noszące analogicznie nazwy: „Nerventee”, czyli „Species sedativae”.

Zauważmy, że receptury te przekazane są w ślad za „Farmakopeą Austriacką”, przy czym nazwę „Species sedativae” znamy także z „Farmakopei Polskiej XIII” w której ujęto następującą mieszankę:

Valerianae radix 30,0 cz.
Crataegi folium cum flore 20,0 cz.
Melissae folium 15,0 cz.
Lupuli flos 15,0 cz.
Menthae piperitae folium 10,0 cz.
Matricariae flos 10,0 cz.

Tymczasem austriackie „Species sedativae” (oznaczone cyframi rzymskim I – IV) mają skład następujący:

„Species sedativae” I

Melissae folium 10,0 cz.
Menthae piperitae folium 10,0 cz.
Aurantii amari flos 10,0 cz.
Aurantii amari epicarpium et mesocarpium 10,0 cz.
Valerianae radix 60,0 cz.

„Species sedativae” II

Lupuli flos 40,0 cz.
Melissae folium 50,0 cz.
Lavandulae flos 10,0 cz.

„Species sedativae” III

Melissae folium 40,0 cz.
Passiflorae herba 30,0 cz.
Matricariae flos 20,0 cz.
Aurantii amari flos 10,0 cz.

„Species sedativae” IV

Hyperici herba 50,0 cz.
Melissae folium 40,0 cz.
Aurantii amari flos 10,0 cz.

Wskazania terapeutyczne „herbat uspokajających”

Wszystkie cztery mieszanki służą do sporządzania naparów. Ich wspólnym wskazaniem terapeutycznym są: niepokój oraz zaburzenia snu. Także dawkowanie jest analogiczne: 1-2 łyżeczek zalać gorącą wodą i zaparzać co najmniej pięć minut. Niestety receptariusz „Juniormed” nie podaje progu wiekowego pacjentów, przestrzega jedynie przed potencjalnymi interakcjami i działaniem fotouczulającym ziela dziurawca oraz zastrzega, aby czas stosowania liścia mięty pieprzowej nie był dłuższy jak trzy tygodnie.

Czytaj również: „Dziurawiec: nowe wskazanie terapeutyczne oraz dłuższa lista przeciwwskazań”

Zaproszenie na „Wędrówkę” do…

Czytelnicy austriackich „Recepturowych wędrówek” z pewnością zwrócili uwagę na to z jaką starannością i uwagą cytowaliśmy ostatnio receptury: „Gengivario soluzione” (syn. „Mirra e ratania soluzione gengivale”), „Solfo-salicilico unguento” (syn. „Zolfo e acido salicilico unguento”) oraz „Zinco ossido pasta cutanea” (syn. „Zinco all’acqua”), pochodzące z „Farmakopei Włoskiej” („Farmacopea Ufficiale della Repubblica Italiana”). Nie bez powodu, bowiem to właśnie na południe podążymy w kolejnej „Wędrówce”. Tym razem jednak naszym bohaterem nie będzie typowy receptariusz (jak omówione już: węgierski, hiszpański, belgijski, holenderski i austriacki), a raczej wykaz leków recepturowych: „Formulario galenico della Azienda Provinciale per i Servizi Sanitari” Prowincji Autonomicznej Trydent!