Recepturowe wędrówki po Europie. Francja, część druga

Oto pierwsza porcja obiecanych w ubiegłym tygodniu receptur, oczywiście z francuskiego „Les préparations magistrales en pédiatrie”. Przed nami aż trzy kategorie leków „robionych”: „Kératolytiques”, „Anti-bactériennes / Antiparasitaires” oraz „Asséchantes / Antiseptiques”, zanurzone w… zapachach olejków eterycznych!

Przypomnijmy, że pod zacytowanym powyżej tytułem opublikowano w istocie dwa receptariusze: adresowany do lekarzy i omówiony w poprzedniej „Wędrówce” „Prescrire en toute sécurité” oraz „Formules courantes”, zawierający receptury. I to do niego właśnie dzisiaj zaglądamy. Jak pamiętamy, opracowaniom tym patronuje PreF (Pharmaciens des Préparatoires de France, do niedawna La SOTP – Société des Officinaux sous-traitants en Préparations magistrales).

Uważni Czytelnicy „Aptekarza Polskiego” pamiętają zapewne przytoczone w ubiegłym tygodniu statystyki dotyczące lat 2016-2017: leki dermatologiczne stanowiły w tym czasie zaledwie 17% wykonanych we Francji leków recepturowych. I być może to dlatego „Les préparations magistrales en pédiatrie” koncentruje się właśnie na tej grupie.

Huille essentieles, czyli olejki eteryczne w składzie leków recepturowych i nie tylko…

Trudno znaleźć drugi europejski kraj w którym olejki eteryczne cieszyłyby się równie wielkim poważaniem co we Francji – fenomen ten zwraca natychmiast uwagę przybysza, nie tylko zresztą farmaceuty. Olejki eteryczne są wykorzystane powszechnie, i w lecznictwie i w życiu codziennym. Apteczka wielu Francuzów to w istocie pokaźne pudełko z buteleczkami olejków eterycznych, stosowanych w sposób racjonalny i odpowiedzialny, m.in. w bólach zębów, w przeziębieniu, dolegliwościach reumatycznych, obniżonym nastroju, problemach z zasypianiem…

Nie dziwmy się zatem, że w odpowiedzi na tę popularność tutejsze apteki posiadają wyeksponowane stanowiska z olejkami eterycznymi kilku wiodących firm (skądinąd w części założonych przez farmaceutów).

Zgodna z tym trendem pozostaje również „Farmakopea Francuska” („La pharmacopée française”), podając kryteria oceny jakości olejków eterycznych, których brak w „Farmakopei Europejskiej”. W rozdziale „Substances d’origine végétale” odnajdujemy m.in. olejki eteryczne: hyzopu lekarskiego, cyprysu wiecznie zielonego, jodły syberyjskiej, mirtu zwyczajnego oraz olejku z liści goździkowca korzennego… Z kolei w rozdziale „Formulaire national” od zaledwie roku obecne są trzy rewelacyjne monografie ogólne, określające wymogi jakości mieszanek olejków eterycznych: „Mélanges d’huiles essentielles destinés à l’inhalation”, „Mélanges d’huiles essentielles destinés à une application cutanée” oraz „Mélanges d’huiles essentielles destinés à la voie orale”.

Oczywiście popularność olejków eterycznych znajduje również odzwierciedlenie w przypadku leków „robionych”, także tych ujętych w receptariuszu „Les préparations magistrales en pédiatrie”!

Czytaj więcej: „Surowce recepturowe dawniej i dziś”, olejek eteryczny terpentynowy, eukaliptusowy oraz miętowy.

Receptura „odstraszająca” wszy

Jako pierwszy „olejkowy” lek wymieńmy „Mélange répulsif contre les poux”. To nic innego jak receptura… „odstraszająca” wszy, składająca się z równych ilości olejku drzewa herbacianego i olejku lawendowego. Lek ten, powyżej siódmego roku życia, może być stosowany w postaci nierozcieńczonej, po jednej kropli za każdym uchem. Natomiast u dzieci powyżej trzydziestego miesiąca życia „Mélange répulsif contre les poux” używa się w rozcieńczeniu (proporcja 1:1) w oleju roślinnym, np. oleju jojoba. Równocześnie „Les préparations magistrales en pédiatrie” zaleca podanie leku w ilości kilku kropli na poszewkę, szalik i nakrycia głowy. Mamy również sprecyzowane kryteria bezpieczeństwa stosowania: „Mélange répulsif contre les poux” przeciwwskazany jest u pacjentów poniżej trzydziestego miesiąca życia oraz u dzieci, u których w przeszłości występowały drgawki.

Francuskie przepisy z olejkami eterycznymi wskazane w zapaleniu kątów ust

Kolejne receptury z olejkami eterycznymi wskazane są w zapaleniu kątów ust (tzw. „zajady”). Podobnie jak „Mélange répulsif contre les poux” stosuje się je w postaci nierozcieńczonej: jedną kroplę, miejscowo, z analogicznym przeciwwskazaniem jak w przypadku „Mélange répulsif contre les poux”. Receptura pierwsza sporządzana jest na bazie oleju z nasion czarnuszki siewnej (Huile végétale de Nigelle, 24 ml) i z dodatkiem Vitamine E (1,5 ml). Lek zawiera w równych ilościach (po 2 ml) aż trzy olejki eteryczne: drzewa herbacianego, palmarozowy (z palczatki imbirowej) oraz Geranium rosat. Receptura druga przeznaczona jest dla pacjentów powyżej 30 miesiąca życia i sporządzana na bazie bardzo popularnego we Francji „oleju nagietkowego” (20 ml), będącego w istocie maceratem z kwiatów tej rośliny w oleju słonecznikowym lub oleju z oliwek. Także i tutaj mamy trzy olejki eteryczne: drzewa herbacianego, palmarozowy i lawendy szerokolistnej (każdy po 20 kropli).

Recepturowe leki przeciwbakteryjne i przeciwpasożytnicze

Powyższe receptury ujęte ostały w rozdziale „Anti-bactériennes / Antiparasitaires”. Oczywiście jako jedne z wielu! Uwagę zwracają również dwa leki przeciwtrądzikowe: 4% maść i 1% roztwór z erytromycyną. W przypadku pierwszego, na przeszkodzie wykonania w Polsce stać będą niedostępne podłoża (aż trzy do wyboru), zaś drugiego – tak często stosowany w Europie i nadal nieobecny u nas jako surowiec recepturowy glikol propylenowy.

W infekcji świerzbowca „Les préparations magistrales en pédiatrie” poleca stosować „Lotion antiparasitaire”, zawierający jako substancje czynne permetrynę (5%) lub benzoesan benzylu (10%). Bardzo interesująca jest „Pommade contre les crevasses des mamelons”, czyli maść do stosowania w pęknięciach sutków. Zawiera dwa leki „gotowe”, mikonazol oraz… ibuprofen! Posiada działanie przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze i wspomagające gojenie podczas karmienia piersią.

Leki robione na zmiany skórne

A teraz leki z działu „Asséchantes / Antiseptiques”. Przykład? „Solution de Milian aqueuse”, bardzo interesujący roztwór do przemywań, przeznaczony do stosowania ze wskazaniami typowymi dla dzieci: liszajec zakaźny i pieluszkowe zapalenie skóry. Zgodnie z rekomendacją „Les préparations magistrales en pédiatrie” lek ten może być wykonany jako roztwór wodny lub wodno-glicerolowy. Niestety! Zawiera niezarejestrowane w Polsce surowce farmaceutyczne: Vert de méthyle, czyli zieleń metylową oraz Violet de gentiane, fiolet gencjanowy (fiolet krystaliczny, chlorek metylorozaniliniowy).

I przykład drugi: „Solution d’éosine aqueuse à 1%” do stosowania w tych wszystkich skórnych zmianach chorobowych, które mogą ulegać nadkażeniom. Tutaj z kolei substancją czynną jest Eosine disodique, czyli bardzo popularna w Europie Zachodniej eozyna (sól dwusodowa), dostępna również w postaci leków „gotowych”.

Zaskakujące wskazanie dla 1% roztwór azotanu srebra

Jest jednak w dziale „Asséchantes/Antiseptiques” jeszcze jeden lek, który można w Polsce wykonać. To „Solution de nitrate d’argent à 1%”, czyli 1% wodny roztwór azotanu srebra. Lek ten posiada zaskakujące wskazania terapeutyczne: pieluszkowe zapalenie skóry, rany oraz chyba najciekawsze i warte uwzględnienia w polskiej praktyce recepturowej – grzybice skóry w tym kandydozy skóry. „Solution de nitrate d’argent à 1%” należy nakładać za pomocą kompresu i nie stosować na miejsca narażone na działanie promieni słonecznych.

1% maść z kwasem salicylowym

Kolejna interesująca receptura to „Vaseline salicylée à 1%”, czyli 1% maść z kwasem salicylowym. Zwróćmy przy tym uwagę, że „Les préparations magistrales en pédiatrie” w recepturze tej jako nazwę podłoża podaje samo słowo Vaseline. To problem, bowiem pod takim właśnie tytułem, w obowiązującej „Farmakopei Francuskiej”, odnajdujemy monografię „Vaseline” (syn. „Petrolatum album”) o odrębnych wymogach jakościowych. Zauważmy jednak, że mamy monografie narodowe „Farmakopei Francuskiej” („Pommade à l’acide salicylique” oraz „Pâte à l’oxyde de zinc”) będące recepturami analogicznymi do tych przekazywanych przez „Les préparations magistrales en pédiatrie”. I to właśnie w tych farmakopealnych recepturach jako składnik podłoża, zamiast wskazywanej przez „Les préparations magistrales en pédiatrie” Vaseline, przyjęto… Vaseline blanche, czyli wazelinę białą – zgodną z normą „Farmakopei Europejskiej” (a zatem i „Farmakopei Polskiej”).

Francuskie wskazanie terapeutyczne „Vaseline salicylée à 1%” adresowane jest dla grupy najmłodszych pacjentów, to tzw. ciemieniucha. „Les préparations magistrales en pédiatrie” poleca stosować maść wieczorem na skórę głowy, pozostawić na noc, rano zmyć, wyszczotkować i usunąć łuskę.

„Pommade verrucide” – maści na brodawki

I wreszcie receptura, a właściwie: receptury, pod wspólną nazwą „Pommade verrucide”, czyli maści na (tak często spotykane u dzieci) brodawki. Pierwsza zawiera 3 g kwasu salicylowego, 2 g rezorcynolu oraz 6 g podłoża Vaseline. Druga z kolei składa się z 4 g kwasu salicylowego, 3 g kwasu benzoesowego, 7 g lanoliny oraz 8 g Vaseline. Dawkowanie obydwu leków jest analogiczne: pod opatrunkiem okluzyjnym, unikając nakładania na zdrową skórę.

Zakończenie

I tak właśnie prezentują się francuskie leki recepturowe z kategorii „Kératolytiques” „Anti-bactériennes / Antiparasitaires” oraz „Asséchantes / Antiseptiques”. W przyszłym tygodniu przedstawimy z kolei preparaty z najobszerniejszego działu: „Emollientes”. Arcyciekawe woskowce przeplatają się w nim z odkrywczymi „pudrami płynnymi”, imponuje bogactwo leków wskazanych do leczenia pieluszkowego zapalenia skóry, a zaskakujące preparaty na łuszczycę i atopowe zapalenie skóry aż proszą się o wprowadzenie do polskiej praktyki recepturowej!