Recepturowe wędrówki po Europie. Francja, część trzecia

Zgodnie ze złożoną w ubiegłym tygodniu obietnicą rozpoczynamy dzisiaj relacjonowanie receptur ujętych w najobszerniejszym rozdziale „Les préparations magistrales en pédiatrie” – „Emollientes”. Fascynują one nie tylko składem, ale już samymi tylko nazwami: upamiętniającymi twórców lub wskazującymi na długą tradycję wykonywania…

„Pommade Saint Louis” i „Pâte de Saint Louis”, „Pâte de Darier”, „Pâte de Lassar”, „Pommade de Dalibour sans camphre”… A wszystkie z tlenkiem cynku w roli głównej! Nie po raz pierwszy w cyklu „Recepturowe wędrówki po Europie” przychodzi nam cytować składy leków z tym surowcem farmaceutycznym, który (bez żadnej przesady) można uznać za najpopularniejszy składnik receptur z naszego kontynentu!

Jak pamiętamy, tlenek cynku docenili w swych oficjalnych receptariuszach:

• Węgrzy, patrz: „Recepturowe wędrówki po Europie. Węgry, część druga” oraz „Recepturowe wędrówki po Europie. Węgry, część trzecia”,
• Holendrzy, patrz: „Recepturowe wędrówki po Europie. Holandia, część pierwsza”,
• Austriacy, patrz: „Recepturowe wędrówki po Europie. Austria, część druga” i „Recepturowe wędrówki po Europie. Austria, część trzecia”,
• Włosi, patrz: „Recepturowe wędrówki po Europie. Włochy, część pierwsza”, „Recepturowe wędrówki po Europie. Włochy, część druga”.

A jakie leki z tlenkiem cynku zawiera francuski receptariusz „Les préparations magistrales en pédiatrie”, który scharakteryzowaliśmy dwa tygodnie temu?

„Pommade Saint Louis”

Pierwszą (i chyba najciekawszą!) recepturą jest „Pommade Saint Louis”. To maść zawierająca ichtamol, tlenek cynku oraz kwas borowy. Podłożem jest lanolina oraz Vaseline, ujęte w „La pharmacopée française” podłożeo którym pisaliśmy już w poprzedniej „Wędrówce”.Jeżeli zdecydujemy się na jego zamianę na farmakopealną „europejską” (i „polską” zarazem) wazelinę białą receptura będzie wyglądała następująco:

Ichthammolum 2,0 cz.
Zinci oxidum 8,0 cz.
Adeps lanae 8,0 cz.
Vaselinum album 12,0 cz.
Acidum boricum 1,0 cz.

Wskazania do stosowania to: pieluszkowe zapalenie skóry, wyprysk skórny, trądzik oraz – na co warto zwrócić szczególną uwagę – łuszczyca. Dla Czytelników „Recepturowych wędrówek po Europie” nie jest ono jednak zaskoczeniem, bowiem – jak pamiętamy – oficjalny receptariusz „Formulaire Therapeutique Magistral” sąsiedniej Belgii rekomendował 20% maść z ichtamolem właśnie w leczeniu łuszczycy.

Czytaj więcej: „Recepturowe wędrówki po Europie. Belgia, część czwarta”.

„Les préparations magistrales en pédiatrie” zastrzega, że „Pommade Saint Louis” stosowana może być u dzieci powyżej trzydziestego miesiąca życia, dopuszcza jednak możliwość wyłączenia ze składu kwasu borowego i użycia u młodszych pacjentów – a to z kolei stwarza szczególnie atrakcyjne perspektywy w przypadku wskazania terapeutycznego: łuszczyca.

„Pâte de Saint Louis”

Jest również w „Les préparations magistrales en pédiatrie” pasta: „Pâte de Saint Louis”, opisana w „Les préparations magistrales en pédiatrie” jako preparat ochronny. Obok talku i tlenku cynku składnikiem receptury tej jest olej migdałowy (bez informacji o sposobie otrzymywania) i to powoduje, że receptury tej w oryginalnym brzmieniu nie wykonamy wraz z zarejestrowanymi w Polsce surowcami recepturowymi. Konieczna byłaby jego zamiana na jeden z dostępnych u nas olejów, a najbardziej obiecującym kandydatem wydaje się olej rzepakowy, którego zastosowanie daje lek trwały, o korzystnych właściwościach przy rozsmarowywaniu. Jego receptura, po dokonanej modyfikacji, wyglądałaby w zapisie promowanym przez FP następująco:

Zinci oxidum 100,0 cz.
Rapae oleum raffinatum 60,0 cz.
Talcum 100,0 cz.

„Pâte de Saint Louis” swoim nietypowym składem przywodzi na myśl liczne europejskie skojarzenia: z jednej strony, poprzez zawartość talku – z austriacką „Zinkpaste”¹, natomiast ze względu na zawartość oleju roślinnego – z węgierskimi, holenderskimi i włoskimi „cynk-olejami”.

Ale past z tlenkiem cynku jest jeszcze w „Les préparations magistrales en pédiatrie” kilka. Skądinąd: we francuskiej aptece słowo „pasta” może mieć dwa znaczenia. Aby to wyjaśnić posłużmy się dwoma przykładami, z receptariusza „Les préparations magistrales en pédiatrie” i „Farmakopei Francuskiej” jednocześnie!

Cynkowa: pâte i pâte à l’eau

Po pierwsze mamy klasyczną „pastę”, zgodną z naszymi definicjami i wyobrażeniami. To „Pâte à l’oxyde de zinc”, receptura bardzo podobna do „Pasty cynkowej” z FP XIII, różniąca się wyłącznie składem podłoża: zamiast wazeliny białej to mieszanina lanoliny oraz Vaseline. Warto przy tym po raz drugi już zaznaczyć, że w monografii „Farmakopei Francuskiej” („Pâte à l’oxyde de zinc”) wymieniona jest nie Vaseline (jak w „Les préparations magistrales en pédiatrie”), a Vaseline blanche, zgodna z wymogami „Farmakopei Europejskiej”. Biorąc zatem pod uwagę dostępny w Polsce asortyment surowców recepturowych cytujemy recepturę „Pâte à l’oxyde de zinc” w ślad za „La pharmacopée française”:

Zinc (oxyde de) 25,00 g
Amidon de blé 25,00 g
Graisse de laine 25,00 g
Vaseline blanche 25,00 g

Wyjaśnijmy, że Graisse de laine to lanolina, Amidon de blé – skrobia pszeniczna. Kolejną różnicą względem polskiej „Pasty cynkowej” są nazwy synonimowe podawane przez francuskie źródła. I tu czeka nas prawdziwe zaskoczenie, to: „Pâte de Lassar” w receptariuszu i „Pâte zincique de Lassar” w farmakopei. W Polsce nasuwają nam one natychmiastowe skojarzenie z lekiem do którego (względem klasycznej „Pasty cynkowej” wg FP XIII) wprowadzony jest 2,0% dodatek kwasu salicylowego – receptura ta w obowiązującej „Farmakopei Polskiej XIII” opisana jest właśnie jako „Pasta Lassara”, „Pasta cynkowa z kwasem salicylowym”, Zinci salicylatis pasta.

Wróćmy jednak do francuskiej „pasty Lassara”, która kwasu salicylowego oczywiście nie zawiera. Jej wskazanie terapeutyczne to pieluszkowe zapalenie skóry (ze względu na tworzenie bariery ochronnej) oraz podrażnienia skóry.

Mamy zatem już Pâte. A Pâte à l’eau?Recepturę o analogicznym składzie odnajdujemy zarówno w „Les préparations magistrales en pédiatrie”, jak i „La pharmacopée française”, przy czym w obydwu źródłach nosi one nazwę „Pâte zincique à l’eau” i różni się wyłącznie nazwami synonimowymi: w receptariuszu to „Pâte de Darier”, zaś w farmakopei – „Pâte zincique de Darier”. I w ślad za drugim źródłem podajemy skład receptury:

Zinc (oxyde de) 25,00 g
Carbonate de calcium 25,00 g
Glycérol 25,00 g
Eau purifiée 25,00 g

Jak widzimy, pasta ta to nic innego jak nasz „puder płynny”, czyli zawiesina. Oczywiście z tlenkiem cynku. Nie tylko zatem Węgrzy, Holendrzy, Austriacy i Włosi, ale również i Francuzi hołdują nadal tej znakomitej, a niestety u nas coraz rzadziej stosowanej (i wykonywanej) postaci leku.

Zwróćmy uwagę, że pasta Dariera od naszych, czteroskładnikowych „pudrów płynnych”, zawierających równe ilości tlenku cynku, talku, wody i glicerolu 85%, różni się przede wszystkim zastosowaniem węglanu wapnia zamiast talku – w Polsce jest ono bardzo rzadkie, choć już „Informator terapeutyczny do Urzędowego Spisu Leków” (1959) zwracał uwagę na jego działanie zewnętrzne, ściągające i wysuszające. I to właśnie ze względu na zawartość węglanu wapnia warto się tego leku „nauczyć” w Polsce. Żeby jednak w pełni go docenić konieczne jest wykonanie i przekonanie się „na własnej skórze” jak bardzo pasta Dariera różni się od leku z talkiem!

Zwróćmy również uwagę, że zamiast glicerolu 85% francuski receptariuszu i farmakopea przewidują zastosowanie glicerolu bezwodnego, co oznacza, że wykonanie powyższej receptury w warunkach polskich wymaga niewielkiej korekty składu: z 25,0% glicerolu bezwodnego na 29,4% glicerolu 85% oraz z 25,0% wody na 20,6% wody. Zamiana ta nie wpływa oczywiście w żaden sposób na wartość terapeutyczną leku.

Rekomendowane przez „Les préparations magistrales en pédiatrie” wskazanie terapeutyczne pasty Dariera to pieluszkowe zapalenie skóry, ze względu na działanie wspomagające procesy gojenia, oraz tworzenie zmywalnej bariery ochronnej wobec kału. Równocześnie francuski receptariusz zaleca stosowanie leku tego w stanach zapalnych skóry ze współtowarzyszącym świądem. I tak właśnie stosowany jest przez pacjentów dorosłych.

„Pommade de Dalibour sans camphre”

Jednak na pastach: Saint Louis, Lassara i Dariera oraz maści Saint Louis receptury z tlenkiem cynku się nie kończą. Być może Czytelnicy „Aptekarza Polskiego” pamiętają, że w poprzedniej francuskiej „Wędrówce” omówiliśmy dwa leki do stosowania w zapaleniu kątów ust („zajady”). Ich składnikami były olejki eteryczne, co – niestety – uniemożliwiało ich wykonanie w polskiej aptece.

Mamy jednak w „Les préparations magistrales en pédiatrie” kolejną recepturę, która pomimo złożonego składu może być w naszym kraju sporządzona. To słynna nie tylko we Francji, ale i całej Europie „Pommade Cupro-zincique”, lek wykonywany z rozmaitymi modyfikacjami składu: zarówno substancji czynnych, jak i podłóż. Przypisywane są jej również bardzo różnorodne wskazania terapeutyczne, dowodem czego „Les préparations magistrales en pédiatrie”, który przekazuje recepturę tę zarówno w rozdziale „Emollientes”, jak i „Anti-bactériennes/Antiparasitaires”, w kształcie – podkreślmy to – analogicznym do receptury z „Farmakopei Francuskiej” (monografia „Pommade cupro-zincique”). Cytujemy ją poniżej, właśnie w ślad za „La pharmacopée française”:

Cuivre (sulfate de) pentahydraté 0,10 g
Zinc (sulfate de) heptahydraté 0,35 g
Zinc (oxyde de) 10,00 g
Eau purifiée 10,00 g
Graisse de laine 20,00 g
Vaseline blanche 59,55 g

Z powyższej receptury dla polskiego farmaceuty niejasne mogą być wyłącznie dwie nazwy surowców: Cuivre (sulfate de) pentahydraté, czyli siarczan miedzi pięciowodny oraz Graisse de laine, co już powyżej przetłumaczyliśmy jako lanolina.

Nazwę synonimową „Pommade cupro-zincique”, czyli „Pommade de Dalibour sans camphre” wyjaśniliśmy szczegółowo w innym miejscu² opisując również bardzo ciekawą historię stosowania we Francji. Zasugerowaliśmy równocześnie wskazania terapeutyczne maści tej jako polskiego leku aptecznego: zapobieganie nawracającym zmianom grzybiczym skóry (szczególnie grzybicom miejsc intensywnie się pocących – międzypalcowych, fałdów skórnych i pachwin), wspomaganie terapii klotrymazolem i mikonazolem (szczególnie w przypadku leczenia grzybic umiejscowionych w miejscach intensywnie się pocących) oraz kontynuacja leczenia po zakończonej terapii terbinafiną.

Jak wspomnieliśmy, w „Les préparations magistrales en pédiatrie” receptura „Pommade Cupro-zincique” umieszczona została w dwóch rozdziałach: „Emollientes” (jako émollient et protecteur) oraz „Anti-bactériennes/Antiparasitaires” – ze wskazaniem terapeutycznym zapalenie kątów ust (préparation pour traiter la perlèche). Cytowany receptariusz dopuszcza stosowanie leku zarówno u dzieci, jak i niemowląt i dla wskazania drugiego wzmiankuje również możliwość wprowadzenia dodatku niezarejestrowanego u nas ekonazolu (0,3% lub 1,0%).

Zaproszenie na kolejną wędrówkę

Nasza „Recepturowa wędrówka” z „Les préparations magistrales en pédiatrie” powoli dobiega końca… W ostatnim już spotkaniu omówimy chyba najbardziej charakterystyczną francuską postać leku: woskowce, których zarówno w receptariuszu, jak i w „Farmakopei Francuskiej”, naliczyć można kilka. To dobitny dowód na to, że ta dawno już w Polsce zapomniana postać leku we Francji wciąż jest żywa i chętnie stosowana. Ale nie tylko o lekach do podania zewnętrznego będziemy pisać w kolejnej „Wędrówce”. Spotkamy się także z pediatrycznymi lekami „robionymi” stosowanymi doustnie. I to dopiero będą dla Czytelników prawdziwe zaskoczenia!

1 Patrz więcej: Bilek M., Bilek J., Leki z apteki. Zinkpaste.
2 Patrz więcej: Bilek M., Bilek J., Leki z apteki. „Pommade cupro-zincique”.