Recepturowe wędrówki po Europie. Włochy, część pierwsza

Z pewnością „Formulario galenico della Azienda Provinciale per i Servizi Sanitari” nie jest pełnoprawnym receptariuszem, niemniej jednak dzięki temu opracowaniu możemy poznać bardzo interesujące włoskie leki „robione”!

W cyklu „Recepturowe wędrówki po Europie” od blisko pół roku odwiedzamy wybrane kraje europejskie w poszukiwaniu ciekawych, inspirujących receptur. Omówiliśmy już:

receptariusz węgierski „Formulae Normales” (patrz: część 1, część 2, część 3 i część 4)
receptariusz hiszpański „Formulario Nacional (patrz: część 1, część 2, część 3 i część 4)
receptariusz belgijski „Formulaire Therapeutique Magistral” (patrz: część 1, część 2, część 3 i część 4)
receptariusz holenderski „Formularium Nederlandse Apothekers” (patrz: część 1, część 2, część 3, część 4)
receptariusz austriacki „Juniormed” (patrz: część 1, część 2, część 3,część 4).

W cieniu Alp: Provincia Autonoma di Trento

Po dłuższym pobycie w krajach Beneluksu i miesięcznej wizycie w Austrii, czas powrócić na południe Europy, a najkrótsza droga wiedzie oczywiście przez przełęcz Brenner. Na naszej drodze napotykamy dwie autonomiczne prowincje: Trydent oraz Górna Adyga, stanowiące część historycznego Tyrolu. Tworzą one region autonomiczny, dodajmy: region o bardzo burzliwej historii i złożonej strukturze etnicznej, przez wiele lat stanowiący teren sporny pomiędzy Włochami i Austrią. Prowincja Trydent posiada własny parlament (Rada Prowincji), rząd oraz prezydenta, a język niemiecki ma tutaj nadzwyczajne uprawnienia. Prowincja tworzy również własne regulacje prawne, a jednym z przykładów jest… „Formulario galenico della Azienda Provinciale per i Servizi Sanitari” (2013).

Wydawać by się mogło, że tytuł ten zapowiada kolejny kilkusetstronicowy receptariusz. Nic podobnego! „Formulario galenico…” to zaledwie kilkanaście stron, na których opisano prawne aspekty sporządzania i zasady refundacji „leków galenowych” wraz ze szczegółowymi kwestiami odpłatności. Oczywiście dla polskiego farmaceuty są to zagadnienia bez jakiegokolwiek znaczenia, jednak równocześnie wymieniono w „Formulario galenico…” kilkadziesiąt receptur. Co prawda nie podano ich wskazań terapeutycznych i jakichkolwiek dodatkowych wyjaśnień, jest to już jednak wystarczający powód, aby przyglądnąć się temu opracowaniu w ramach cyklu „Recepturowe wędrówki po Europie”. Nadal zatem pozostajemy w cieniu Alp, wyczuwając już jednak wyraźnie śródziemnomorski klimat!

Podłoże „Crema base”

„Farmakopea Włoska” („Farmacopea Ufficiale della Repubblica Italiana”, wyd. 2008) to jeden z największych w Europie zbiorów receptur leków „robionych”, a zarazem, dzięki statutowi oficjalnej farmakopei, wyśmienita inspiracja do wykonywania… polskich leków aptecznych, np. „Talco allo zinco ossido”¹, „Iodio-salicilica soluzione idroalcoolica”,² „Solfo-salicilico unguento”³, czy wreszcie „Metile salicilato unguento”⁴.

A jakie receptury odnajdujemy w bez porównania skromniejszym „Formulario galenico…”? Rozmaite, jednak większości z nich nie możemy w Polsce wykonać. Powód? Ten sam co zwykle: niezarejestrowane podłoża lub substancje czynne. Najbardziej dotkliwe braki dotyczą składników podłoża „Crema base (eudermica)”, stanowiącego podstawę dla większości leków do podania zewnętrznego. Oto jego skład:

Vaselina filante bianca g 15
Olio di vaselina g 6
Alcool cetostearilico g 7.2
Cetomacrogol g 2,2
Acqua depurata q.b. a g 100

Co prawda receptury zapisane w języku włoskim i łacińskim są bardzo zbliżone, czasem jednak pewne nazwy trzeba przetłumaczyć. Wyjaśnijmy zatem, że podstawą „Crema base” jest wazelina biała (Vaselina filante bianca) oraz parafina ciekła (Olio di vaselina), a do tego – alkohol cetostearylowy imakrogolu eter cetostearylowy. „Formulario galenico…” dopuszcza możliwość sporządzenia podłoża w wersji bez oraz z buforem fosforanowym.

Leki do użytku zewnętrznego z permetryną, testosteronem, metronidazolem…

„Crema base” jest podstawą m.in. dla następujących leków:

„Permetrina 5% in crema base”,
„Cignolina (ditranolo) crema 0,4%-1%-2%”,
„8-Metossipsoralene 0,0006% (8 – MOP) crema”,
„Testosterone propionato 2% crema”,
„Metronidazolo 1% crema base”.

Receptury z kwasem salicylowym, kwasem mlekowym lub mocznikiem

Przede wszystkim jednak „Formulario galenico…” proponuje wykorzystanie „Crema base” w recepturach z kwasem salicylowym, kwasem mlekowym lub mocznikiem. Na początek wymieńmy lek najprostszy, czyli „Urea crema 5% – 10% – 20% – 30%”, zawierający wyłącznie substancję czynną oraz podłoże. W „Pomata urea-eucerina” „Crema base” jest już tylko jednym z trzech składników podłoża:

Urea g 20
Eucerina g 30
Acqua depurata g 20
Crema base g 30

„Crema lattosalicilica 10%” zawiera z kolei dwie substancje czynne:

Acido salicilico g 10
Acido lattico g 10
Crema base g 80

Podobnie zresztą jak „Latturea crema 5% 10%” i „Salurea crema al 5% 10% – 20% – 30%.” Oto – kolejno – te dwie receptury, zwróćmy przy tym uwagę na ciekawy sposób zapisu:

Urea g 10 – 10
Acido lattico g 5 – 10
Crema base g 85 – 80

oraz

Urea g 10 – 10 – 10 – 10
Acido salicilico g 5 – 10 – 20 – 30
Crema base q. b. a g 100

Z ziemi włoskiej do polskiej?

Zapytajmy jednak wreszcie: co da się w Polsce zrobić, wykorzystując „Formulario galenico…”? Możemy wykonać przykładowo włoski „puder płynny”, kolejny zatem po omówionych już:

To „Pasta all’acqua”, receptura powtórzona w ślad za „Farmakopeą Włoską” w której widnieje pod nazwami: „Zinco ossido pasta cutanea”, syn. „Zinco all’acqua”:

Zinco ossido g 25
Talco g 25
Glicerina g 25
Acqua depurata g 25

Mamy również klasyczną maść z ditranolem, o której pisaliśmy już omawiając receptariusz belgijski i austriacki. W „Formulario galenico…” wymieniona jest ona jako „Cignolina (ditranolo) pomata 0,4%-1%-2%”:

Cignolina g 0.4 – 1 – 2
Vaselina filante bianca q. b. a g 100

I są również receptury, przywodzące natychmiast skojarzenie z monografiami narodowymi „Farmakopei Polskiej XII”. „Pasta di Lassar” ma skład analogiczny z naszą „Pastą cynkową z kwasem salicylowym” („Zinci salicylatis pasta”):

Zinco ossido g 25
Acido salicilico g 2
Amido g 25
Vaselina filante bianca g 48

I to właśnie na bazie tej receptury wykonywana jest kolejna: „Coaltar 5% – 10% in pasta di Lassar unguento”, zawierająca jako substancję czynną oczywiście Pix Lithanthracis, niestety niedostępny już od lat surowiec farmaceutyczny, o którym rozpisywaliśmy się w trzeciej „Wędrówce” po receptariuszu holenderskim. Na marginesie już tylko dodajmy, że „Smoła z węgla kamiennego” (nazwa wg FP II) może być również składnikiem kolejnego leku rekomendowanego przez „Formulario galenico…”: „Coaltar 5% – 10% in vaselina unguento”, przy czym tutaj podłożem jest wyłącznie wazelina biała.

Natomiast „Vaselina salicilica al 10% – 20% – 30%” to oczywiście kolejny recepturowy klasyk, w „Farmakopei Polskiej” znany jako „Maść z kwasem salicylowym” („Acidi salicylici unguentum”). U Włochów jednak nie mamy swobody w doborze składu, którą gwarantuje FP XIII, podobnie bowiem jak w austriackim receptariuszu „Juniormed” – dopuszczone są konkretne stężenia wzmiankowane w tytule receptury:

Acido salicilico g 10 – 20 – 30
Vaselina filante bianca q. b. a g 100

Podsumowanie

Cóż… Przyznajmy, że nie są to żadne rewelacje! A przecież celem cyklu „Recepturowe wędrówki po Europie” było poszukiwanie inspiracji, które – jako niekwestionowane nowości – moglibyśmy wykorzystać w naszej codziennej, polskiej praktyce. Obiecujemy zatem, że za tydzień dostarczymy tych inspiracji co najmniej kilka! Zapraszamy do lektury!

1 Patrz więcej: Bilek M., Bilek J., Leki z apteki. Talco allo zinco ossido
2 Patrz więcej: Bilek M., Bilek J., Leki z apteki. Iodio-salicilica soluzione idroalcoolica
3 Patrz więcej: Bilek M., Bilek J., Leki z apteki. Solfo-salicilico unguento
4 Patrz więcej: Bilek M., Bilek J., Leki z apteki. Metile salicilato unguento