Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne
Grupą leków o podobnym mechanizmie działania do SNRI są trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (TLPD), które również hamują wychwyt zwrotny serotoniny i noradrenaliny. Są to jednak leki starszej generacji, ich działanie jest mniej wybiórcze, mają wąski margines bezpieczeństwa przy przedawkowaniu i dużą ilość działań niepożądanych. Dotyczy to przede wszystkim działania cholinolitycznego, które wywołuje suchość w jamie ustnej, zaparcia, zaburzenia widzenia, zawroty głowy czy poczucie oszołomienia.
Poprzez wpływ na kanały sodowe, TLPD zaburzają przewodnictwo w sercu, a w przypadku przedawkowania, są wysoko kardiotoksyczne. W związku z tym stosowane są coraz rzadziej. Nadal jednak stanowią alternatywę dla SSRI, SNRI, a także bywają stosowane w połączeniu z innymi lekami w zaburzeniach psychicznych. Do tej grupy leków należą klomiramina, amitryptylina, doksepina, opipramol.
Czytaj także: Suchość w jamie ustnej jako działanie niepożądane leków i jako objaw choroby.
Inne leki przeciwdepresyjne
Trazodon tolek, który nie tylko hamuje wychwyt zwrotny serotoniny, ale również działa antagonistycznie wobec receptorów histaminergicznych H1 i adrenergicznych. Często stosowany jest w celu nasilenia działania innych leków przeciwdepresyjnych, zwłaszcza SSRI, oraz złagodzenia wywołanych przez nie działań niepożądanych: dysfunkcji seksualnych, bezsenności, zaburzeń snu, czasami również lęku i niepokoju. Ogólnie trazodon jest lekiem stosunkowo bezpiecznym i dobrze tolerowanym także w wysokich dawkach. Niestety jego połączenie z innymi lekami o działaniu serotoninergicznym, może przynieść groźne skutki.
Buspiron jest częściowym agonistą receptorów 5- HT1A, jego znaczącą zaletą jest to, że nie powoduje uzależnienia psychofizycznego. Podawany w dawkach leczniczych nie wpływa na funkcje poznawcze, nie upośledza pamięci, nie wpływa na czynności ruchowe, nie wywołuje depresji oddechowej ani tolerancji na lek. Buspiron został opracowany z myślą o działaniu przeciwdepresyjnym i anksjolitycznym. W praktyce jednak nie działa przeciwdepresyjnie, a działanie przeciwlękowe udaje się uzyskać dopiero po dłuższym stosowaniu (2- 4 tygodnie) w wysokiej dawce (co najmniej 30 mg). Ze względu na stosunkowo małą efektywność leczenia, buspiron jest stosowany niemal wyłącznie jako składnik kuracji złożonych.
Mirtazapina to skuteczny lek przeciwdepresyjny, wykorzystywany u osób z bezsennością w przebiegu depresji. Prowadzi do nasilenia neuroprzekaźnictwa noradrenergicznego i serotoninergicznego w ośrodkowym układzie nerwowym.
Czytaj także: Raport Narodowego Funduszu Zdrowia: depresja oraz Depresja niejedno ma imię.
Inhibitory MAO
Inhibitory monoaminooksydazy, inaczej inhibitory MAO, to grupa leków wykorzystywanych w leczeniu atypowej depresji i w chorobie Parkinsona. W związku z tym, że ich stosowanie wiąże się z wysokim ryzykiem groźnych interakcji z innymi lekami, a nawet składnikami diety, większość z IMAO została wycofana z lecznictwa. W Polsce obecnie dostępne są tylko 3 leki z tej grupy: moklobemid, selegilina i rasagilina.
Moklobemid jest lekiem stosowanym coraz powszechniej ze względu na wysoką skuteczność w leczeniu atypowej depresji i fobii społecznej. Należy do IMAO typu A, hamuje rozpad dopaminy, serotoniny, i norepinerfryny, przez co zwiększa ich stężenie w szczelinie synaptycznej. Poprawia aktywność psychomotoryczną, nastrój i jakość snu, ponadto poprawia koncentrację i zmniejsza wyczerpanie.
Selegilina i rasagilina należą do IMAO typu B – stosowane są w monoterapii lub w terapii skojarzonej z lewodopą lub karbidopą w chorobie Parkinsona. W dawkach terapeutycznych nie mają działania antydepresyjnego.
Związki należące do IMAO wchodzą w interakcje z tyraminą, wywołując tak zwany „cheese effect”. W trakcie terapii z wykorzystaniem tych leków należy unikać pokarmów bogatych w tyraminę, czyli przede wszystkim: serów żółtych i pleśniowych, czekolady oraz czerwonego wina (a szczególnie typu chianti). Połączenie IMAO z takimi produktami może wywołać gwałtowny wzrost ciśnienia tętniczego, prowadzący między innymi do krwawień śródczaszkowych.
Leki normotymiczne
Sole litu niespecyficznie zwiększają neuronalną aktywność serotoninergiczną, ale dokładny mechanizm nie jest wyjaśniony. Połączenie litu i innych leków o działaniu serotoninergicznym (zwłaszcza SSRI) skutkować może nie tylko wystąpieniem ZS, a również zwiększeniem poziomu litu i wystąpieniem objawów jego toksyczności tj. drżenia mięśniowe, ataksja, wielomocz, wzmożone pragnienie. Ponadto, w wyniku łącznego stosowania litu i fluoksetyny, obserwowano również priapizmu, zaburzenia świadomości, wystąpienia manii oraz encefalopatii.
Innym lekiem normotymicznym, który wykazuje aktywność serotoninergiczną jest kwas walproinowy, wykorzystywany w leczeniu padaczki i choroby afektywnej dwubiegunowej.
Leki stosowane w terapii migreny
Leki należące do grupy tryptanów stosowane są w leczeniu migreny. Mają właściwości agonistyczne w stosunku do receptora serotoninergicznego 5-HT1. Do tej grupy leków należą: sumatryptan, zolmitryptan, ryzatryptan i almotryptan. Interakcje między SSRI i tryptanami należą do poważnych. W wyniku łącznego stosowania tych dwóch grup leków opisywano nie tylko wystąpienie zespołu serotoninowego, ale także osłabienie, zaburzenia koordynacji ruchowej i zwiększenie częstotliwości napadów migreny.
Wśród innych leków stosowanych w leczeniu migreny, które mogą prowadzić do rozwoju zespołu serotoninowego, wymienia się alkaloidy sporyszu – ergotaminę i dihydroergoaminę. Objawy ZS nasila również bromokryptyna – lek stosowany w choroby Parkinsona, hiperprolaktynemii, akromegalii, zaburzeniach cyklu miesiączkowego i niepłodności kobiet.
Czytaj także: Migrena – ból głowy, który wyklucza z życia.
Leki stosowane w ADHD i narkolepsji
Wśród leków, które wpływają na przekaźnictwo serotoninowe wymienia się również preparaty psychostymulujące, czyli pochodne amfetaminy. Pobudzają one aktywność umysłową, zwiększając zdolność do koncentracji, zmniejszają ponadto nadruchowość i impulsywność, dlatego stosowane są w leczeniu ADHD u dzieci powyżej 6. roku życia, a także w narkolepsji. Mechanizm ich działania polega nie tylko na zwiększeniu uwalniania dopaminy i noradrenaliny, ale również serotoniny.
Pochodne amfetaminy działają podobnie do kokainy, ale znaczne dłużej. Wykazują właściwości anorektyczne i euforyzujące, a długotrwałe ich stosowanie prowadzi do zahamowania wzrostu dzieci oraz rozwoju tolerancji i uzależnienia psychicznego z zaburzeniami zachowania. Terapie z ich wykorzystaniem budzą w Polsce jeszcze wiele kontrowersji, choć na przykład w USA są powszechnie stosowane w psychiatrii dziecięcej. W naszym kraju najczęściej stosowanym przedstawicielem tej grupy leków jest metylofenidat. Jednak lek ten jest często łączony np. z lekami przeciwdepresyjnymi z grupy SSRI z uwagi na współwystępowanie ADHD z depresją, czy z zaburzeniami lękowymi.
Substancje odurzające
Amfetamina znacznie częściej niż w celach medycznych, wykorzystywana jest niestety w celach rekreacyjnych, jako narkotyk. Stosowane dawki tej substancji są wówczas wyższe, a sama amfetamina wykazuje jeszcze silniejsze działanie serotoninowe, niż jej pochodne stosowane w medycynie. Poza amfetaminą do zwiększenia uwalniania serotoniny dochodzi również w wyniku zażycia kokainy, ekstazy (MDMA, czyli amfetaminy), oraz LSD (kwasu lizergowego).