Może być wynikiem zignorowanych interakcji lekowych, nagłego zwiększenia dawki leku, ale również predyspozycji genetycznych. Występuje najczęściej u pacjentów przyjmujących jednocześnie kilka leków wykazujących aktywność serotoninergiczną. Czym jest zespół serotoninowy i dlaczego jest tak niebezpieczny?
Możliwa toksyczność dotyczy między innymi leków przeciwdepresyjnych, ale również psychotropowych, przeciwbólowych, przeciwwymiotnych, a nawet ziół i preparatów dostępnych bez recepty.
Czym jest zespół serotoninowy?
Zespół serotoninowy (ZS) jest ciężkim, potencjalnie zagrażającym życiu stanem, w którym dochodzi do nadmiernej aktywności neuronów serotoninergicznych w ośrodkowym układzie nerwowym (OUN). Jest związany głównie z pobudzeniem receptorów 5-HT1A oraz 5-HT2A w mózgu i rdzeniu kręgowym.
Zespół serotoninowy najczęściej wynika ze stosowania wysokich dawek leku, a także ze stosowania dwóch lub więcej leków, które nasilają przekaźnictwo serotoninergiczne. Mogą to być substancje, które zwiększają syntezę serotoniny (lub są źródłem jej prekursorów np. pokarmy bogate w tryptofan), zwiększają jej wydzielanie z neuronów, hamują wchłanianie zwrotne, hamują jej metabolizm lub bezpośrednio stymulują receptor postsynaptyczny.
Ponadto zespół serotoninowy może być skutkiem przedawkowania leków (umyślnym lub nieumyślnym) lub braku zachowania odpowiednich odstępów czasowych pomiędzy danymi lekami.
Inny mechanizm jego rozwoju może być związany z interakcjami farmakokinetycznymi, które związane są z hamującym wpływem leków na aktywność izoenzymów 2D6 i 3A4 cytochromu P450, które uczestniczą w metabolizmie leków nasilających przekaźnictwo serotoninergiczne. Znaczenie w rozwoju ZS może odgrywać też indywidualna nadwrażliwość i podłoże genetyczne.
Czytaj także: Działania niepożądane leków – od A do F.
Jakie są objawy zespołu serotoninowego?
Objawy zespołu serotoninowego są niespecyficzne i niestety często ignorowane, a błędne rozpoznanie i brak odpowiedniego leczenia może prowadzić do śmierci. Objawy zespołu serotoninowego można pogrupować w trzy typy dolegliwości:
- objawy wegetatywne: zlewne poty, wzrost temperatury (nawet powyżej 41˚C), nudności i wymioty, biegunka, wahania ciśnienia krwi, tachykardia, ślinotok, rozszerzenie źrenic, przyspieszony oddech, przyspieszenie mowy, klonus gałek ocznych;
- zmiany stanu psychicznego: pobudzenie, niepokój, lęk, zaburzenia świadomości, dysforia, euforia, pobudzenie, majaczenie, zmiany zachowania;
- objawy nerwowo-mięśniowe: dreszcze, ataksja, drżenia, wzmożona sztywność i napięcie mięśniowe.
Pierwsze objawy, takie jak dreszcze, gorączka, nudności, wymioty czy biegunka są niespecyficzne i często ignorowane. Pozostałe zmiany mogą być natomiast błędnie identyfikowane jako zatrucie cholinolitykami lub środkami psychoaktywnymi lub mylone ze złośliwym zespołem neuroleptycznym, hipertemią złośliwą, udarem cieplnym, encefalopatią wywołaną wirusem Herpes, chorobami zakaźnymi, ze stanem związanym z odstawieniem alkoholu, czy z zaostrzeniem objawów zaburzenia psychicznego, na które pacjent cierpi.
Obraz kliniczny zespołu serotoninowego może przebiegać pod postacią umiarkowaną lub ciężką, zagrażającą życiu. Czas, po którym występują pierwsze objawy, może być bardzo różny. Czasem pojawiają się one i narastają już po kilkudziesięciu minutach, a czasem po kilkunastu godzinach od wdrożenia terapii lekiem serotoninergicznym (lub po zwiększeniu jego dawki czy dodaniu kolejnego leku o takim samym działaniu).
ZS o łagodnym przebiegu zwykle mija samoistnie w ciągu 24- 48 godzin od odstawienia leków odpowiedzialnych za wystąpienie objawów.W ciężkich postaciach może jednak dojść do rozwoju stanu padaczkowego, kwasicy, zapaści krążeniowej, ostrej niewydolności nerek na tle rabdomiolizy, niewydolności oddechowej, śpiączki oraz śmierci. W przypadkach ciężkiego przebiegu, oprócz odstawienia leków wywołujących ZS, konieczne jest wdrożenie odpowiedniego leczenia farmakologicznego.
Czytaj także: Działania niepożądane leków przeciwdepresyjnych.