Usta są jednym z atrybutów atrakcyjności – mile widziane są dobrze zaznaczone i pełne. Z wiekiem jednak następuje cofanie czerwieni wargowej, resorpcja kości, utrata zębów, przez co spada objętość ust i elastyczność tkanki podskórnej.

Dodatkowo palenie papierosów i ekspozycja na promieniowanie UV wpływają na proces starzenia się skóry ust. W okolicy okołoustnej występują drobne zmarszczki liniowe i zmarszczki marionetki, pojawia się też spłaszczenie łuku kupidyna. Dynamika ruchów ust zmienia się z wiekiem, uśmiech staje się węższy wertykalnie, a szerszy poprzecznie.

Budowa skóry ust

Skóra ust różni się budową od skóry twarzy. Czerwień wargowa jest pokryta nabłonkiem wielowarstwowym płaskim, który jest mniej zrogowaciały. Zewnętrzna warstwa – warstwa rogowa – jest cieńsza, grubością odpowiada górnym powiekom (0,75 mm, cieńsza u kobiet). Skóra ust cechuje się brakiem gruczołów potowych i łojowych, mieszków włosowych i barwnika: melaniny.

Czerwony kolor ust jest wynikiem obniżonej gęstości keratyny i przezroczystości tkanki, co jest przyczyną widoczności naczyń krwionośnych. W wyniku słabej bariery hydrolipidowej i obniżonej zdolności do zatrzymywania wody, usta są bardzo narażone na wpływ czynników zewnętrznych. Przeznaskórkowa utrata wody (Transepidermal Water Loss ,TEWL) na ustach jest 3 razy większa w porównaniu ze skórą na policzkach.

Problemy ze skórą ust

Do najczęstszych zmian chorobowych rozwijających się na ustach należy opryszczka wargowa, pękanie kącików ust („zajady”) i zapalenie okołoustne.

Dlaczego na ustach pojawia się opryszczka?

Za rozwój opryszczki odpowiedzialny jest wirus HSV-1 (Herpes simplex virus). Do zakażenia dochodzi w wyniku kontaktu bezpośredniego uszkodzonej skóry lub błony śluzowej z wydzielinami zakażonej osoby (płyn pęcherzykowy, ślina) lub przez przedmioty mające z nimi bezpośrednią styczność (np. wspólne picie z jednej szklanki). Najbardziej zaraźliwa jest wydzielina pęcherzykowa. Wirus nie jest trwały w temperaturze pokojowej I szybko ginie w takich warunkach. Z tego powodu zarażenie się przez przedmioty lub drogą kropelkową jest mało prawdopodobne.

Okres inkubacji to 2-7 dni, objawami są: mrowienie, swędzenie, pieczenie i uczucie napięcia warg. Opryszczka ma postać pęcherzyków wypełnionych płynem surowiczym o tendencji do grupowania się. Pęcherzyki pękają, tworzą się nadżerki, a następnie strupy. Zakażenie HSV-1 jest latentne, trwa do końca życia i nie da się go wyleczyć. Wirus przebywa w zwojach nerwu trójdzielnego i może się reaktywować po okresie utajenia. Opryszczka charakteryzuje się nawrotowością i łagodnym przebiegiem.

Wznowa może nastąpić w wyniku spadku odporności, urazu, stanu zapalnego, narażenia na intensywne promieniowanie UV lub zabiegów kosmetycznych z przerwaniem ciągłości naskórka. Leczenie stanowi doustne podawanie acyklowiru w dawce 200 mg 5 razy dziennie przez 5-10 dni lub walacyklowiru 500 mg 2 razy dziennie przez 5-10 dni. Miejscowo stosuje się acyklowir (maści, krem, żel), maść z tlenkiem cynku lub plastry zapewniające gojenie rany w wilgotnym środowisku – nie dopuszczają one do tworzenia się strupa.

Czytaj także: Pielęgnacja męskiej skóry

Pękanie kącików ust – popularne „zajady”

Popularne „zajady” to zapalenie kącików ust lub kątowe zapalenie jamy ustnej (Cheilitis angularis). Jest to mieszana infekcja bakteryjno-grzybicza występująca jedno- lub obustronnie. Objawy to swędzenie, tkliwość, pękanie kącików ust i nadżerki. Przy bardziej zaawansowanych zmianach pojawiają się żółte strupy. Pękanie kącików ust spowodowane może być:

wysuszoną skórą, która staje się bardziej podatna na urazy i infekcje,
uszkodzeniami mechanicznymi (proteza, aparat ortodontyczny, wizyta u stomatologa),
uczuleniem kontaktowym (kosmetyki, metale),
obniżeniem odporności (antybiotykoterapia, HIV, immunosupresja),
niedoborami witamin i minerałów (żelazo, witaminy z grupy B),
ślinieniem się, oblizywaniem ust.

Nadmierne narażenie kącików ust na enzymy zawarte w ślinie powoduje rozluźnienie połączeń międzykomórkowych naskórka, co ułatwia kolonizację bakteriom (gronkowcom lub paciorkowcom) i drożdżakom (Candida albicans). Infekcje pochodzenia bakteryjnego stanowią 20%, tak samo jak infekcje grzybicze, a 60% stanowi infekcja mieszana.

Leczenie to miejscowe stosowanie maści z chlorochinaldolem i klotrimazolem. Przy mniej nasilonych zmianach zaleca się maści z szałwią, oczarem wirginijskim, tlenkiem cynku, diglukonianem chlorheksydyny, olejkiem herbacianym, witaminą B2.

Zapalenie okołoustne

Zapalenie okołoustne (dermatitis perioralis, perioral dermatitis, DP) to przewlekła dermatoza, występująca głównie u kobiet młodych i w średnim wieku, rzadziej u dzieci. Ma postać wykwitów grudkowo-rumieniowych, niekiedy krostkowych, zwykle symetrycznie obejmujących skórę wokół ust. Może im towarzyszyć pieczenie i świąd. Zmiany mogą się pojawić w wyniku długotrwałego, miejscowego stosowania kortykosteroidów (GSK) na skórze twarzy, a także być konsekwencją stosowania czynników drażniących, np. past do zębów z fluorem lub tłustych okluzyjnych kremów.

Pierwszym krokiem jest eliminacja powyższych produktów oraz zastosowanie emolientów. Dopiero, gdy to nie przynosi efektów stosuje się inhibitory kalcyneuryny (takrolimus, pimekrolimus) i miejscowe antybiotyki (erytromycyna, metronidazol). W cięższych przypadkach zaleca się doustne tetracykliny, a niekiedy pomocna bywa dopiero doustna izotretynoina. U dzieci poniżej 12 r.ż. stosuje się tylko preparaty miejscowe. DP może nawracać, dlatego warto pamiętać o niestosowaniu na skórę twarzy GSK, zwłaszcza fluorowanych, które predysponują do wystąpienia DP.

Czytaj także: Zabiegi estetyczne w domowym zaciszu: co można robić samodzielnie, a co lepiej pozostawić profesjonalistom?

Plamki Fordyce’a

Plamki Fordyce’a to białe lub żółtawe grudki (1- 5 mm) występujące niekiedy na skórze ust. Są to ektopowe gruczoły łojowe, nie są tworem patologicznym, nie dają żadnych objawów. Jeśli są estetycznym problemem to można zastosować laser ablacyjny CO2. Oprócz czerwieni wargowej mogą występować m.in. w jamie ustnej oraz na skórze narządów płciowych.

Leki wpływające na przesuszenie ust

Przesuszenie ust jest jednym z najczęstszych działań niepożądanych retinoidów doustnych (izotretinoiny). Wiele marek dermokosmetycznych ma w swojej ofercie specjalistyczne serie pielęgnacyjne dla skór poddawanych terapii izotretynoiną. Także miejscowo stosowane retinoidy (adapelen, retinol), nadtlenek benzoilu, kwas azelainowy oraz kwas salicylowy, mogą przyczyniać się do wysuszenia ust. Do innych leków, które mogą wpływać na wysuszenie skóry ust należą diuretyki, chemioterapeutyki (metronidazol, tinidazol) oraz leki przeciwdepresyjne (trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne).

Na kondycję ust mają też wpływ niedobory pokarmowe: witamin z grupy B, witaminy A, żelaza i cynku.

Jak pielęgnować usta?

Usta z powodu swojej specyficznej budowy, cienkiej warstwy rogowej oraz braku gruczołów łojowych są narażone na wpływ czynników zewnętrznych oraz na urazy. Dlatego warto szczególnie zadbać o tę delikatną okolicę. Podstawą jest dobry produkt pielęgnacyjny. Na rynku jest szeroki wybór kosmetyków do ust. Obejmują one: sztyfty, balsamy w tubce lub w słoiczku, maseczki nocne, peelingi oraz kosmetyki kolorowe: pomadki nawilżające, matowe, nie pozostawiające śladów, pomadki płynne, błyszczyki.

Czytaj także: Witamina D – zastosowanie w dermatologii i kosmetologii

Pierwszy krok do pielęgnacji skóry ust

Pierwszym krokiem pielęgnacyjnym zawsze powinno być oczyszczanie, dotyczy to także skóry ust. Szczególnie ważny jest wieczorny demakijaż polegający na dokładnym usunięciu kolorowych pomadek. Do pielęgnacji warto wybrać produkt bez alkoholu, mentolu i kamfory, które mogą przesuszać i podrażniać usta. Wartościowy kosmetyk ochronny i pielęgnacyjny powinien zawierać emolienty, wśród którym można wyróżnić emolienty tłuste i suche.

Emolienty tłuste

Lanolina – może stanowić maksymalnie 10% w recepturze produktu. Jest rozpuszczalnikiem, środkiem zwilżającym i dyspergującym, nośnikiem substancji aktywnych. Minimalizuje zjawisko „pocenia się” pomadki i zapobiega pękaniu sztyftu. Ponadto wygładza, zmniejsza szorstkość i tworzy film okluzyjny, dzięki czemu zmniejsza odparowanie wody.
Stałe woski (Carnauba, Candelila, pszczeli) – nadają twardość, połysk i elastyczność sztyftu, stanowią 8-15% receptury. Podwyższają temperaturę topnienia.
Estry kwasów tłuszczowych, np. oleinian decylu – plastyfikator, nadający sztyftowi miękkość i elastyczność, zapobiega kruszeniu, poprawia rozsmarowywanie na ustach.
Alkohole tłuszczowe: alkohol cetylowy, alkohol stearylowy.
Wazelina i parafina.

Emolienty suche

estry kwasów tłuszczowych, np.: palmitynian izopropylu – plastyfikator, zmniejsza lepkość i tłustość, ułatwia rozsmarowywalność, zapobiega kruszeniu, zwiększa elastyczność sztyftu.
izoparafiny,
ciekłe woski,
silikony

Inne składniki w preparatach do ust

humektanty – gliceryna, kwas hialuronowy, kolagen, mleczan sodu,
substancje łagodzące – pantenol, alantoina, betulina,
witaminy: A, E,
ceramidy,
barwniki i substancje zapachowe – nie są niezbędne, ale często są dodawane, by zwiększyć atrakcyjność produktu.

Jak uniknąć suchej skóry ust?

Aby usunąć suchych skórek w okolicy ust zaleca się wykonywanie peelingów (1-2 razy na tydzień). Mogą być to gotowe produkty w postaci sztyftów z zatopionymi kryształkami cukru lub żele. Można też wykorzystać domowy peeling na bazie miodu, cukru i oliwy. W przypadku bardzo suchej skóry ust warto rozważyć stosowanie popularnych masek nocnych. Zapewniają długotrwałą okluzję, są bogate w substancje odżywcze i regenerujące.

Czytaj także: Dermokosmetyki hipoalergiczne: jaki mają skład i dla kogo są przeznaczone?

Kosmetyki kolorowe do ust

Pomadki do ust

Pomadka to dyspersja barwników i pigmentów w fazie tłuszczowo-olejowo-woskowej. Rodzajów pomadek jest bardzo wiele, najbardziej polecane na co dzień są kremowe, nawilżające, które oprócz wartości upiększających mają też właściwości pielęgnacyjne. Ich wadą jest mniejsza trwałość i konieczność częstych poprawek w ciągu dnia. W tej kwestii lepsze są płynne pomadki z aplikatorem lub matowe w sztyfcie. Dzięki zawartości żywic, plastyfikatorów i alkoholu zapewniają one trwałą powłokę. Szminki matowe (nieścieralne, non-transfer) natomiast charakteryzuje mała ilość substancji tłuszczowych, dużo wosków i barwników. Należy jednak unikać ich codziennego stosowania z powodu wysuszającej formuły, trzeba raczej zostawić je na specjalne okazje.

Błyszczyki do ust

Głównym składnikiem błyszczyków jest polibuten. Ma on działanie konsystencjotwórcze i wysoki współczynnik załamania światła, dobrze dysperguje pigmenty. Jest nietłusty, daje miękkie odczucie na ustach i nawilża je. Innymi składnikami błyszczyków są: pigmenty, emolienty, kompozycje zapachowe i polimery filmotwórcze. „Powiększające usta” błyszczyki zawierają wyciąg lub żywice z pieprzowca ostrego (Capsicum Frutescens Fruit Extract, Capsicum Frutescens Resin). Podrażniają one skórę i pobudzają krążenie, powodując przekrwienie odbierane jako powiększenie. Nie jest to produkt dla każdego i nie do codziennego stosowania, a efekt jest krótkotrwały.

Czytaj także: Jak pielęgnować skórę latem?

Zabiegi na usta

Do popularnych zabiegów należą również makijaż permanentny oraz powiększanie (wypełnianie kwasem hialuronowym) ust. Decydując się na nie warto zwrócić uwagę na kompetencje osoby wykonującej i nie przeprowadzać go w przypadkowych miejscach.

Podsumowanie

Usta z racji swojej specyficznej budowy są bardziej narażone na wpływ czynników zewnętrznych takich jak niska temperatura, wiatr, promieniowanie UV, zanieczyszczenie powietrza. Dlatego warto szczególnie zadbać o ich zdrowie i prawidłową pielęgnację. Zimowy balsam powinien być bogatszy w substancje odżywcze, okluzyjne, zapewniać dobrą ochronę przed mrozem i wiatrem.

Przy większym nasłonecznieniu i skłonności do przebarwień należy poszukać pomadki z filtrem przeciwsłonecznym – obecnie jest ich coraz więcej w sprzedaży.

Należy unikać oblizywania ust, co powoduje wysuszenie i naraża na rozwój kątowego zapalenia ust. Na rynku jest bardzo duży wybór produktów, więc warto zawsze mieć przy sobie balsam pielęgnacyjny.

Piśmiennictwo:

Gunt, H. B., & Levy, S. B. (2024). Effect of Race on Lower Lip Hydration. The Journal of Clinical and Aesthetic Dermatology, 17(1), 28.
Wollina, U. (2013). Perioral rejuvenation: restoration of attractiveness in aging females by minimally invasive procedures. Clinical Interventions in Aging, 1149-1155.
Trookman, N. S., Rizer, R. L., Ford, R. I wsp. (2009). Clinical assessment of a combination lip treatment to restore moisturization and fullness. The Journal of clinical and aesthetic dermatology, 2(12), 44.
Kobayashi, H., Tagami, H. (2004). Functional properties of the surface of the vermilion border of the lips are distinct from those of the facial skin. British Journal of Dermatology, 150(3), 563-567.
Charnowski, S., Wollenberg, A., Reinholz, M. (2019). Perioral dermatitis successfully treated with topical ivermectin. Annals of Dermatology, 31(Suppl), S27-S28.
Zapalenie okołoustne | Dermatologia – mp.pl
Markiewicz A, Owczarczyk-Saczonek A, Placek W. (2017). Dermatitis perioralis provoked by topical use of glycocorticosteroids. Lekarz POZ. 3(3):211-213.
Kosmopedia.org
Dermatologia po Dyplomie – Zmiany skórne w okolicy ust i na czerwieni wargowej
Medycyna po Dyplomie – Grzybicze zapalenie jamy ustnej