Leki przeciwwymiotne
Wśród leków przeciwwymiotnych dostępnych w Polsce, wyróżniamy m.in. metoklopramid. Lek ten działa ośrodkowo przeciwwymiotnie oraz obwodowo prokinetycznie. Ze względu na wiele działańniepożądanych, w tym groźnych powikłań neurologicznych i hormonalnych, został wycofany z użycia jako prokinetyk do stosowania przewlekłego. Aktualnie jest wskazany jedynie do krótkotrwałego stosowania w zapobieganiu oraz leczeniu nudności i wymiotów, w tym związanych z chemioterapią, radioterapią, zabiegiem chirurgicznym i migreną. Metoklopramid wykazuje swoje działanie serotoninowe poprzez pobudzanie receptora serotoninowego 5-HT4.
Innym lekiem przeciwwymiotnym, który również zwiększa aktywność serotoniny w OUN jest prometazyna oraz leki należące do tzw. setronów: ondansetron, granisetron, tropisetron i palonosetron. Są to leki szczególnie skuteczne w leczeniu wymiotów wywołanych cytostatykami, promieniowaniem oraz wymiotów pooperacyjnych.
Opioidy
Wskazaniem do stosowania opioidowych leków przeciwbólowych są silne dolegliwości bólowe, m.in. związane z chorobą nowotworową. W przebiegu leczenia onkologicznego stosowane są również wyżej wymienione leki przeciwwymiotne, które w połączeniu z opioidami znacznie zwiększają ryzyko rozwoju zespołu serotoninowego. Opioidami, które zwiększają przekaźnictwo serotoninowe są tramadol, fentanyl, sufentanyl remifentanyl, metadon, petydyna i pentazocyna. Do opioidów, które nie wykazują takiego działania należy morfina, kodeina, oksykodon, buprenorfina i nalbufina.
Antybiotyki
Wśród leków, które zwiększają aktywność serotoniny w OUN, znajdziemy również antybiotyk. Jest nim linezolid – syntetyczny lek przeciwbakteryjny, należący do nowej klasy antybiotyków – oksazolidynonów. Stosowany jest w leczeniu zapalenia płuc oraz zakażeń skóry i tkanek miękkich.
Linezolid jest również odwracalnym, niewybiórczym inhibitorem MAO, jednak w dawkach stosowanych w leczeniu zakażeń nie działa przeciwdepresyjnie. Ze względu na tę właściwość, nie należy stosować go jednocześnie z inhibitorami MAO ani z innymi lekami zwiększającymi przekaźnictwo serotoninergiczne.
Które leki OTC mogą zwiększać ryzyko zespołu serotoninowego?
Należy podkreślić, że również leki ziołowe i wiele preparatów dostępnych bez recepty wykazuje właściwości serotoninergiczne. Wśród nich najczęściej wymienia się:
- Wyciąg z dziurawca, który ma działanie przeciwdepresyjne, stąd jego powszechne zastosowanie w psychiatrii. Jest jednocześnie słabym inhibitorem MAO A i B, hamuje wychwyt zwrotny serotoniny, dopaminy i noradrenaliny. Z tego względu jego łączne stosowanie z lekami o działaniu serotoninowym znacznie zwiększa ryzyko wystąpienia ZS.
- Wyciąg z żeń-szenia wpływa na OUN, poprawiając zdolności koncentracji i zapamiętywania. Działanie stymulujące tego surowca spowodowane jest m.in. zwiększonym wydzielaniem noradrenaliny, serotoniny i kortykoliberyny.
Należy także zwrócić uwagę na preparaty złożone stosowane w przeziębieniach i zawierające:
- Triprolidynę – antagonistę receptora histaminowego, związek, który wykazuje nieznacznie działanie hamujące na OUN, co może powodować wystąpienie objawów senności. Powoduje zmniejszenie obrzęku błony śluzowej nosa i wydzielania śluzu, a także świądu i kichania, działa pobudzająco na przekaźnictwo serotoninergiczne.
- Dekstrometorfan – syntetyczną pochodną morfiny o właściwościach przeciwkaszlowych, która blokuje wychwyt zwrotny serotoniny;
- Difenhydraminę – lek przeciwhistaminowy pierwszej generacji, wykazujący działanie ośrodkowe i cholinolityczne. Stosowana jest w ostrych stanach zapalnych błony śluzowej nosa. Podana doustnie przenika do OUN i może powodować senność, co wykorzystywane jest w preparatach złożonych, stosowanych w bólu z towarzyszącą bezsennością.
- L- tryptofan – aminokwas, który zwiększa syntezę melatoniny i serotoniny. Stosowany jest w celu poprawy samopoczucia i łagodzeniu objawów stresu, a także w bezsenności. Opisywano przypadki rozwoju ZS lub złośliwego zespołu neuroleptycznego w związku z łącznym stosowaniem fluoksetyny i tryptofanu.
Stężenie serotoniny mogą podnosić również sympatykomimetyki stosowane powszechnie w przeziębieniu tj. efedryna, pseudoefedryna, fenylefryna, oksymatazolina czy ksylometazolina.
Czytaj także: Zagrożenia wynikające ze zmiany kategorii dostępności leków wydawanych z przepisu lekarza na OTC.
Piśmiennictwo:
- Woroń J., Filipczak- Bryniarska I., Krzanowska K., Strzępek K. Zespół serotoninowy jako powikłanie polifarmakoterapii u pacjenta z zaawansowaną chorobą nowotworową – opis przypadku. Anestezjologia i Ratownictwo 2012; 6: 176-181. http://www.akademiamedycyny.pl/wp-content/uploads/2016/05/201202_AiR_005.pdf
- Krasowska M. Farmakodynamiczne interakcje inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI). Farm Pol. 2009; 65(6): 403-40. https://www.ptfarm.pl/pub/File/FP/6_2009/02__farmakodynamiczne_interakcje.pdf
- Bieńkowski P. Właściwości farmakologiczne inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny – przykład duloksetyny. Psychiatry 2017; 14, 2: 75–77. https://journals.viamedica.pl/psychiatria/article/view/51901/42431
- Cubała W.J., Landowski J. Spektrum zastosowań klinicznych Trazodonu. Psychiatry 2011; 8, 1: 1–6.
- Święcicki Ł. Praktyczne aspekty farmakoterapii lęku- pozycja opipramolu. Psychiatry 2013; 10, 2: 63–66. https://journals.viamedica.pl/psychiatria/article/view/35883/25972
- Gronkiewicz M., Woroń J., Kosson D., Łazowski T. Inhibitory monoaminooksydazy (IMAO) a znieczulenie. Anestezjologia i Ratownictwo 2013; 7: 318-330. http://www.akademiamedycyny.pl/wp-content/uploads/2016/05/201303_AiR_007.pdf