Na czym polega test ABCDE?
Do oceny znamion barwnikowych używa się testu ABCDE, co jest skrótem od Asymmetry, Borders, Colour, Diameter, Evolving:
- Asymmetry – asymetria, oznacza zmianę kształtu na nieregularny
- Borders – granica, wyrazistość odgraniczenia od zdrowej skóry,
- Colour – kolor, nierównomierny z naciekiem zapalnym,
- Diameter – średnica, powiększanie się znamienia,
- Evolving – ewolucja, postępujące zmiany.
Jakie zmiany można usuwać, leczyć, a które zwiastują nowotwór?
Znamiona takie jak brodawki łojotokowe, wirusowe czy włókniaki można usuwać ze wskazań estetycznych. Stosuje się w takich przypadkach metody niechirurgiczne wykonywane przez lekarza (wymrażanie, wypalanie laserem). Brodawki łojotokowe, występujące powszechnie w starszym wieku, często wzbudzają niepokój pacjentów. Początkowo zmiana jest mała, płasko-wyniosła, w kolorze ciała, później staje się wyniosła, ciemniejsza o brodawkowatej powierzchni. Zmiany te poddaje się łyżeczkowaniu.
Liczne lekko wypukłe, różowawe lub żółtobrązowe chropowate zmiany na twarzy lub głowie to rogowacenie słoneczne (keratosis actinica). Leczy się je farmakologicznie (zewnetrznie: retinoidy, 5% 5-fluorouracyl, 5% imikwimod, 3% diklofenak, mebutynian ingenolu), laserem lub krioterapią. Nieleczone mogą przekształcać się w raka podstawnokomórkowego (nabłoniak, basal cell carcinoma, BCC).
Rak podstawnokomórkowy jest najczęstszym nowotworem skóry, może rozwijać się ze skóry niezmienionej, a także ze stanów przedrakowych (róg skórny, rogowacenie słoneczne, drażnione znamiona). Przyjmuje kształt gładkiego błyszczącego guzka o rozroście ośrodkowym, jest większy i wgłębiony ze strupem w środku, którego podrażnienie powoduje krwawienie. Rak kolczystokomórkowy najczęściej powstaje na podłożu rogowacenia słonecznego, jest bardziej złośliwy niż BCC. Czerniak to najbardziej złośliwy z nowotworów, wywodzi się z melanocytów.
Czytaj także: Bariera hydrolipidowa skóry – podstawa pielęgnacji.
Rodzaje zmian hiperpigmentacyjnych
Do hiperpigmentacji genetycznych zaliczamy: piegi, plamy soczewicowate oraz hiperpigmentacje okolicy oczodołów.
Czym są piegi?
Piegi (ephelides) są zlokalizowane w warstwie podstawnej naskórka oraz w skórze właściwej. Najczęściej występują u osób z fototypem I i II, mają formę symetrycznych, gładkich plamek o średnicy 2-5 mm, barwy od jasno- do ciemnobrązowej, z reguły rozłożone są symetrycznie na twarzy. Powstają w wyniku lokalnego wzrostu produkcji barwnika, przy niezmienionej liczbie melanocytów. Występują głównie na twarzy (policzki, nos), rękach, nogach i plecach. Nasilają się w okresie letnim, a bledną w jesienno-zimowym. W starszym wieku są mniej nasilone. Są zlokalizowane głęboko, dlatego pozbycie się ich jest niezwykle trudne. Nie są prekursorami czerniaka, ale wymagają różnicowania z plamami soczewicowatymi i znamionami płaskimi.
Jak powstają plamy posłoneczne?
Plamy posłoneczne pojawiają się około 20 roku zycia i są podobne do piegów, o tej samej wielkości, ale mają kolor szarawy lub jasnobrunatny, co świadczy o tym, że są położone bardziej płytko w stosunku do piegów i łatwiej będą poddawać się wybielaniu.
Jak wyglądają plamy soczewicowate?
Plamy soczewicowate (lentigines) według niektórych autorów zaliczane są do znamion barwnikowych naskórkowych (rzadziej skórnych), a przez innych do przebarwień. Są brązowe, bardziej odgraniczone od skóry niż piegi. Obserwuje się podwyższoną liczbę melanocytów, zwiększoną syntezę i dystrybucję melaniny do naskórka i do chromatoforów w skórze właściwej. Mogą być wrodzone lub nabyte (plamy soczewicowate starcze – lentigo senilis). Są jednym z objawów fotostarzenia się skóry. Oprócz twarzy, występują bardzo często na dłoniach, plecach, klatce piersiowej i przedramionach. Nie wykazują, tak jak piegi, sezonowej zmiany intensywności zabarwienia. Mogą ulegać zezłośliwieniu. Ich ilość wzrasta z wiekiem. Plamy soczewicowate starcze można poddawać zabiegom laserowym, krioterapii i złuszczaniu kwasem trójchlorooctowym (TCA).
Ostuda jako efekt nierównowagi hormonalnej
Ostuda (chlasma, melasma) zwana też maska ciążowa to symetryczne, rozległe, dobrze odgraniczone od skóry nieprzebarwionej zmiany w kolorze od jasno do ciemnobrązowego. Obserwuje się także większe unaczynienie (neowaskularyzację) i zwiększoną liczbę komórek tucznych.
Promieniowanie UV powoduje uwalnianie z komórek tucznych histaminy, która pobudza tyrozynazę. UV zwiększa też produkcję tryptazy, odpowiedzialnej za powstawanie elastozy posłonecznej. Ostuda występuje najczęściej na policzkach, czole, żuchwie i nad górną wargą, częściej u kobiet z fototypem III i IV.
Przyczyną melasmy jest zbyt duża ilość barwnika, będąca rezultatem wzmożonej melanogenezy oraz powstawania dużej ilości depozytow melaniny w komórkach. Kluczowym czynnikiem oprócz promieniowania UV i skłonności genetycznych jest nierównowaga hormonalna. Estrogeny zwiększają syntezę enzymów zaangażowanych w produkcję melaniny takich jak tyrozynaza, TRP-1 białko pokrewne tyrozynazie 1 (tyrosinase related protein 1), TRP-2 białko pokrewne tyrozynazie 2 (tyrosinase related protein 2) i MITF (czynnik transkrypcyjny związany z mikroftalmią – microphthalmia associated transcription factor). Estrogeny zwiększają uwalnianie MSH, a także uwrażliwiają receptory błonowe na MSH.
Ostuda może być zlokalizowana w naskórku, a także skórze właściwej. Położona płytko może ustąpić samoistnie w okresie jesienno-zimowym. Tę położoną głębiej – nawet po kuracji i zabiegach – cechuje duża skłonność do nawracania, szczególnie w przypadku ciemnej karnacji.
Czytaj także: Peelingi – sposób na poprawę jakości skóry.
Właściwości przebarwień powstających w przebiegu stanu zapalnego
Postinflammatory hyperpigmentation (PIH), to zmiany, które powstają w wyniku stymulacji melanogenezy przez mediatory stanu zapalnego (cytokiny, prostaglandyny, leukotrieny). Są wytwarzane w AZS, liszaju płaskim, kontaktowym zapaleniu skóry, trądziku pospolitym, po ukąszeniu owadów, łuszczycy, kontaktowym zapaleniu skóry, po zabiegach kosmetologicznych i medycyny estetycznej takich jak mikrodermabrazja, złuszczanie kwasami czy zabiegi laserowe.
Stany zapalne mogą powodować uszkodzenie warstwy podstawnej, a co za tym idzie migrację barwnika do skóry właściwej. Niekiedy PIH mogą ustępować samoistnie, ale z reguły są trudniejsze w leczeniu u osób z ciemniejszą karnacją.
Przebarwienia polekowe skóry
Przebarwienia pod wpływem produktów leczniczych mogą wystąpić na skutek przyjmowania trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych (takich jak imipramina, dezypramina, amitryptylina), przeciwpadaczkowych (np. fenytoina, mefenytoina), przeciwnowotworowych (busulfan, 5-fluorouracyl, cyklofosfamid), przeciwmalarycznych (chlorochina, hydroksychlorochina), przeciwarytmicznych (amiodaron), przeciwwirusowych (zidowudyna), antybiotyków (minocyklina), antykoncepcji hormonalnej, psoralenów i soli złota. Wiążą się ze wzrostem ilości melaniny oraz liczby melanocytów.
Czym jest breloque dermatitis?
Breloque dermatitis to reakcja wywołana przez furokumaryny (5-metoksypsoralen, bergapten), zawarte w wyrobach perfumeryjnych (olejek bergamotowy). Bergapten to substancja światłouczulająca, która powoduje, że melanocyt reaguje na najmniejszą nawet ilość energii. Występuje na bocznej powierzchni szyi, karku i dekoltu w postaci siateczkowatych, pasmowatych, brązowawych przebarwień. Istnieją olejki bergamotowe bez furokumaryny, nie posiadają one wtedy właściwości fotouczulających.
Terapia przebarwień tego typu jest skomplikowana i długotrwała. Z reguły obejmuje kilka metod – nie wystarczy krem wybielający czy jeden zabieg złuszczający. Wymaga cierpliwości i konsekwencji. Jeśli chodzi o dermokosmetyki, to powinny zawierać substancje aktywne działające na różnych etapach melanogenezy takie jak inhibitory tyrozynazy (arbutyna, kwas kojowy, wyciąg z lukrecji), blokujące funkcje melanocytów (kwas azelainowy), hamujące transport melanosomów do keratynocytów (wyciąg z soji, niacynamid), antyoksydanty (witaminy C i E), substancje zakwaszające środowisko (obniżające pH) i o działaniu keratolitycznym (AHA, retinoidy).
Czytaj więcej: Substancje aktywne stosowane w preparatach kosmetycznych przeznaczonych do wybielania skóry.