Bariera hydrolipidowa skóry – podstawa pielęgnacji

Zanim sięgniemy po zaawansowane składniki aktywne typu kwasy AHA czy retinol, warto zadbać o skórę na podstawowym poziomie. Jeśli nie zapewnimy jej ochrony i regeneracji, substancje aktywne nie będą mogły zadziałać, skóra będzie podrażniona, a my zniechęceni brakiem rezultatów.

Podstawową funkcją skóry (choć nie jedyną) jest ochrona przed czynnikami zewnętrznymi takimi jak promieniowanie UV, drobnoustroje, niska i wysoka temperatura, wiatr czy zanieczyszczenia środowiska.

Na barierę ochronną skóry składają się: warstwa rogowa naskórka i bariera hydrolipidowa, zwana tez płaszczem hydrolipidowym, warunkujące odpowiednie pH i mikrobiom.

Koncepcja muru Petera Eliasa

Warstwa rogowa (stratum corneum) składa się z cementu międzykomórkowego, w którym znajdują się korneocyty, czyli komórki pozbawione jądra, połączone ze sobą korneodesmosomami. Często budowę stratum corneum porównuje się do budowy muru, składającego się z cegieł i zaprawy. Ta koncepcja autorstwa Petera Eliasa została po raz pierwszy opisana w 1983 roku. Rolę cegieł pełnią hydrofilowe korneocyty, a zaprawy hydrofobowy cement międzykomórkowy. Korneocyty zbudowane są przede wszystkim z keratyny, składają się z rdzenia i ściany zwanej kopertą korneocytu. Koperta korneocytu kowalencyjnie wiąże się z lipidami cementu i zapewnia spójność całej struktury.

Cement składa się z ceramidów (40-50%), steroli i pochodnych (20-25%), wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (18%), węglowodorów (11%) i innych składników (6%). Składniki cementu (glukozyloceramidy, sfingomieliny, cholesterol, fosfolipidy oraz odpowiednie enzymy hydrolityczne) powstają w ciałkach blaszkowatych (lamelarnych, Odlanda) z różnicujących się keratynocytów. Zawartość ciałek ulega egzocytozie na granicy warstw ziarnistej i rogowej do przestrzeni międzykomórkowej i tam poddawana jest działaniu enzymów.

Rola NNKT w utrzymaniu kondycji skóry

Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT)odgrywają kluczową rolę w zachowaniu odpowiedniej kondycji skóry. Należą do nich kwasy z rodziny omega-6: linolowy (LA), γ- linolenowy (GLA) oraz z rodziny omega-3: α-linolenowy (ALA), dokozaheksaenowy (DHA).

GLA powstaje z LA pod wpływem ∆-6-desaturazy. Ilość tego enzymu zmniejsza się z wiekiem, w czasie infekcji bakteryjnych i wirusowych, w wyniku palenia papierosów, nadużywania alkoholu oraz zażywania niektórych leków (np. NLPZ, glikokortykosteroidów).

U chorych na atopowe zapalenie skóry (AZS) dochodzi do spadku aktywności ∆-6-desaturazy, zaburzenia funkcji ceramidów oraz upośledzenia metabolizmu sfingomieliny.  Objawy niedoboru GLA to sucha, łuszcząca się skóra, stany zapalne (np. AZS, dziecięcy wyprysk łojotokowy, niektóre rodzaje trądziku). Zmniejszona ilość LA powoduje powstawanie zaskórników.

W stratum corneum występuje 9 różnych podklas ceramidów, wśród nich na największą uwagę zasługuje ceramid 1, który zawiera dwunienasycony kwas linolowy (LA). Gdy w skórze brakuje LA, to w jego miejsce zostaje wbudowany jednonienasycony kwas oleinowy. Wpływa to niekorzystnie na zdolności barierowe i zwiększa się TEWL (przeznaskórkowa utrata wody). NNKT odgrywają kluczową rolę w prawidłowej funkcji bariery ochronnej naskórka.

Czy same ceramidy wystarczą?

Nadrzędną rolą ceramidów jest utrzymanie integralności cementu międzykomórkowego. Ceramidy biorą udział w różnicowaniu oraz regulowaniu wzrostu keratynocytów, a także ich przyleganiu, procesie złuszczania i współtworzeniu bariery naskórkowej.

Już badania z 1993 roku (Man i wsp.) dowiodły, że zastosowanie samych ceramidów i kwasów tłuszczowych, bez cholesterolu, jest niewystarczające i opóźnia odtworzenie funkcji bariery. Takie same rezultaty otrzymano przy użyciu cholesterolu z kwasami tłuszczowymi oraz cholesterolu z ceramidami. W każdym przypadku tworzyły się nieprawidłowe ciała blaszkowate i prowadziły do zaburzeń międzykomórkowych podwójnych warstw lipidów stratum corneum. Mieszaniny ceramidów, kwasów tłuszczowych i cholesterolu w proporcji odpowiednio 3:1:1 pozwalały w szybkim czasie na kompletne odtworzenie funkcji bariery.

W korneocytach i obszarach wodnych cementu występuje NMF (Naturalny Czynnik Nawilżający – Natural Moisturising Factor). Powstaje w ziarnistościach keratohialinowych w warstwie ziarnistej (stratum granulosum) z profilagryny. Składa się z wolnych aminokwasów (40%), kwasu piroglutaminowego (PCA, 12%), mleczanów (12%), cukrów (3,5%), peptydów, mocznika (7%), składników mineralnych (18%) i innych. Ma silne właściwości higroskopijne, dlatego jego głównym zadaniem jest wiązanie wody.

Czytaj także: Peelingi – sposób na poprawę jakości skóry oraz Paradoks parabenowy, czyli zastosowanie estrów PHBA jako konserwantów w kosmetykach i lekach.