Ochrona przed słońcem – wszystko, co należy wiedzieć o fotoprotekcji

Pozytywne efekty promieniowania ultrafioletowego

Pomimo niezbyt dobrej opinii, w umiarkowanych ilościach promieniowanie ultrafioletowe może przynosić także pewne korzyści. Udowodniono, że zmniejsza stres, poprawia nastrój, wzmaga aktywność organizmu i przede wszystkim aktywuje syntezę witaminy D₃. Co ciekawe, przejawia również korzystne działanie w terapii niektórych schorzeń dermatologicznych, np. atopowego zapalenia skóry lub łuszczycy.

Negatywne efekty promieniowania ultrafioletowego

Znacznie więcej jest jednak tych negatywnych skutków i można podzielić je na te o charakterze ostrym (natychmiastowym) i przewlekłym.

Zmiany o charakterze ostrym

Zmiany o ostrym przebiegu zazwyczaj objawiają się rumieniem i nadwrażliwością na promienie słoneczne. Najczęściej fotodermatozy występują wiosną, kiedy intensywność naturalnego światła słonecznego wzrasta. Reakcje fototoksyczne i fotoalergiczne również zaliczane są do zmian o ostrym przebiegu. Zachodzą one głównie pod wpływem działania czynników zewnętrznych (substancje roślinne, chemikalia, leki).

Fotoalergie inicjowane są przez specyficzne reakcje immunologiczne gdzie czynniki zapalające są na ogół egzogenne. Reakcje te nie są na ogół zależne od dawki promieniowania i występują średnio 24-48 godzin po ekspozycji. Mogą objawiać się w postaci wyprysków, swędzeniem, pieczeniem, a co więcej może rozwinąć się trwała nadwrażliwość na promienie słoneczne.

Substancje mogące wywołać uczulenia w kontakcie z promieniowaniem ultrafioletowym to głównie pochodne salicylanów, niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), substancje zapachowe oraz co ciekawe – niektóre składniki filtrów przeciwsłonecznych.

Opóźnione w czasie skutki promieniowania

Do przewlekłych, opóźnionych w czasie skutków napromieniowania światłem UV można przede wszystkim zaliczyć procesy fotostarzenia. Jest ono wynikiem długotrwałej ekspozycji na promieniowanie UV, w wyniku czego dochodzi do powstania widocznych zmian skórnych, pogorszeniu ulegają struktury i funkcje skóry. Inne widoczne skutki fotostarzenia to zmarszczki, przesuszenie i hiperkeratoza naskórka, przebarwienia i utrata elastyczności. Za zmiany te odpowiedzialne jest zarówno promieniowanie UVA jak i UVB, które dodatkowo uszkadza barierę lipidową skóry.

Obydwa promieniowania wzmacniają swoje działanie, przez co uaktywnione zostaje działanie metaloproteinazy, która z kolei inicjować będzie rozpad kolagenu. Cechą charakterystyczną fotostarzenia jest nierówna stymulacja melanocytów, co najczęściej objawia się piegami i tzw. plamami soczewicowatymi. Za zmiany skórne dodatkowo odpowiedzialne są także stymulowane przez promieniowanie wolne rodniki, dlatego właśnie niezwykle ważne jest miejscowe stosowanie mieszanin przeciwutleniaczy (np. ekstrakty z pestek winogron, witamina C i E). Mają one hamujące działanie na stres oksydacyjny, powstający na skutek przewlekłej ekspozycji na promieniowanie UV.

Promieniowanie UV a ryzyko nowotworów

Najpoważniejsze konsekwencje promieniowania UV wiążą się z ryzykiem rozwoju nowotworów. Na ogół kancerogeneza wywołana promieniowaniem UV jest procesem długotrwałym, który swój początek ma na etapie mutacji komórkowych powstających właśnie na skutek napromieniowania. Znacząca w powstawaniu nowotworów jest także forma ekspozycji na promieniowanie ultrafioletowe. Dla przykładu, rak płaskonabłonkowy skóry jest konsekwencją przewlekłej ekspozycji na skumulowane dawki promieniowania, natomiast złośliwy czerniak jest związany z nadmierną ekspozycją lub okresowymi dużymi dawkami promieniowania w dzieciństwie. Czytaj więcej: Zagrożenia zdrowotne związane z ekspozycją na promieniowanie UV oraz Nowe programy lekowe w leczeniu czerniaka – inhibitory kinaz białkowych.