Liść rozmarynu jest obecnie bardzo popularny, szczególnie jako przyprawa i składnik środków spożywczych. A przecież, w świetle zaleceń Europejskiej Agencji Leków, może stanowić również roślinny produkt leczniczy. Nowa wersja jego monografii właśnie oczekuje na publikację!
Najpiękniej pachnąca kuracja…
W zakończeniu ostatniego spotkania z monografiami zielarskimi EMA zadaliśmy na łamach „Aptekarza Polskiego” kilka nieco tajemniczych pytań. I nie bez powodu! Odpowiedzią na pytanie: jaką rośliną zajmiemy się kolejnym razem jest tytuł niniejszego artykułu – to rozmaryn lekarski (Rosmarinus officinalis L.). A wskazania terapeutyczne w ramach nowoczesnego ziołolecznictwa? Dają możliwość prowadzenia chyba najpiękniej pachnącej kuracji w całym zbiorze zaleceń EMA! Czy w ostatnim czasie treść monografii zielarskiej Europejskiej Agencji Leków, poświęconej tej roślinie, zmieniła się? Tak, choć dla farmaceuty zmiany te nie są aż tak ważne, jak omówione niedawno projektowane zmiany w monografii ziela dziurawca.
Niezapomniany smak potraw z rozmarynem
Na rozmaryn warto zwrócić uwagę z kilku powodów. Ostatnio roślina ta jest wręcz wszechobecna, głównie jako przyprawa – nie tylko jednak w postaci suszonego liścia, ale także rośliny świeżej, sprzedawanej w doniczkach z przeznaczeniem do własnych, parapetowych upraw. Dzięki temu każdy może powrócić pamięcią do wakacji spędzonych nad Morzem Śródziemnym i we własnym domu odnaleźć znowu niezapomniany smak… spaghetti z czosnkiem i rozmarynem! Coraz częściej rozmaryn włączany jest równie do składu suplementów diety, a internetowe źródła informacji promują go równocześnie jako surowiec o działaniu adaptogennym.
Czytaj także: Rekomendacje Europejskiej Agencji Leków dla liścia orzecha włoskiego
Rozmaryn jako roślina lecznicza
Nas jednak, farmaceutów, powinien zainteresować przede wszystkim fakt, że rozmaryn to roślina lecznicza, posiadająca monografię zielarską Europejskiej Agencji Leków. Wkrótce ogłoszona zostanie jej nowa wersja, a to dobra okazja, by opisać różnice pomiędzy treścią monografii obowiązującej i projektowanej. Jest to wskazane tym bardziej, że w polskich aptekach wciąż jeszcze dysponujemy czterema roślinnymi produktami leczniczymi z liściem rozmarynu. Są to:
- zioła do zaparzania dwóch podmiotów odpowiedzialnych;
- płyn doustny, w którym wyciąg płynny z liści rozmarynu występuje obok wyciągów płynnych z owoców głogu, melisy i kozłka,
- krople doustne oraz tabletki drażowane: w skład pierwszych wchodzi wyciąg z korzenia lubczyka, ziela tysiącznika oraz liścia rozmarynu, w skład drugich zaś wyjściowe surowce.
Monografia „Olejek eteryczny rozmarynowy”
Czytelnicy omówień monografii zielarskich, które publikowane są na łamach „Aptekarza Polskiego”, pamiętają na pewno artykuł o olejku eterycznym rozmarynowym. Ten przetwór roślinny posiadał dwa wskazania terapeutyczne: z podaniem wewnętrznym w dyspepsji i łagodnych dolegliwościach skurczowych przewodu pokarmowego oraz zewnętrzne, przy słabo nasilonych dolegliwościach mięśniowych i stawowych oraz w zaburzeniach krążenia obwodowego. Monografia „Olejek eteryczny rozmarynowy” ulega jednak zasadniczym zmianom, bowiem w projekcie nowej wersji monografii usunięto wskazanie do podania wewnętrznego oraz ograniczono zewnętrze drogi podania (kąpiel oraz płynne postaci leku).
Obecne wskazania do stosowania rozmarynu
Czy monografia „Rosmarinus officinalis L., folium” również podlega tak gruntownym zmianom? Najpierw odpowiedzmy jednak na pytanie: jak wygląda jej wersja obowiązująca, z roku 2010. EMA dopuszcza do stosowania: wysuszony cały liść, wysuszony liść rozdrobniony, sok ze świeżego liścia oraz trzy wyciągi płynne. Służyć one mogą w dwóch wskazaniach terapeutycznych, analogicznych jak w przypadku olejku rozmarynowego:
- dyspepsja i łagodne dolegliwości skurczowe przewodu pokarmowego;
- słabo nasilone dolegliwości mięśniowe, stawowe oraz zaburzenia krążenia obwodowego.
I takie właśnie (bądź też zbliżone) wskazania terapeutyczne posiadają dwa wymienione powyżej produkty lecznicze w postaci ziół do zaparzania. Natomiast wskazania dla leków złożonych, tj. płynu oraz kropli i tabletek drażowanych są odmienne. To – odpowiednio – wspomaganie czynności serca i układu krążenia oraz dolegliwości dolnych dróg moczowych. W dalszej części artykułu będziemy odnosić zatem zalecenia EMA wyłącznie do produktów leczniczych w postaci wysuszonego całego liścia rozmarynu lub wysuszonego rozdrobnionego liścia rozmarynu (zioła do zaparzania).
Jak przygotować napar z liści rozmarynu?
Dla pierwszego wskazania terapeutycznego EMA dopuszcza stosowanie powyżej 12 roku życia, w postaci naparu z 1-2 g liści na 150-250 ml wody, 2-3 razy dziennie. Czas leczenia to nie dłużej jak dwa tygodnie: EMA poleca bowiem umieścić adnotację o konieczności konsultacji z lekarzem lub farmaceutą w przypadku braku skuteczności.
Stosowanie zewnętrzne liścia rozmarynu
Natomiast podanie zewnętrzne realizowane może być wyłącznie jako dodatek do kąpieli trwającej 10-20 minut: bądź to w postaci 1 litra odwaru (1:20), bądź 50 g na wannę wody o temperaturze 35-38 stopni Celsjusza. W przypadku dodatku odwaru EMA dopuszcza stosowanie dwa razy tygodniowo, natomiast w przypadku bezpośredniego dodatku surowca – jeden razy dziennie. Również tutaj EMA rekomenduje stosowanie powyżej 12 roku życia i przez okres czterech tygodni. W razie nieskuteczności produktu leczniczego po czasie tym należy skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą.
Czytaj także: Kwiat kocanek we wskazaniach terapeutycznych Europejskiej Agencji Leków
Jakie są przeciwwskazania do stosowania rozmarynu?
Przeciwwskazaniem do stosowania wewnętrznego jest niedrożność dróg żółciowych, stany zapalne dróg żółciowych, choroby wątroby, kamienie żółciowe oraz inne zaburzenia funkcji dróg żółciowych, wymagające opieki lekarskiej. Natomiast dla podania zewnętrznego EMA podaje z kolei przeciwwskazania charakterystyczne dla produktów leczniczych w formie dodatku do kąpieli, m.in. znaczne uszkodzenia skóry, otwarte rany, wysoka gorączka, infekcje o ciężkim przebiegu, poważne zaburzenia krążenia i funkcji serca. Ostrzeżenia specjalne EMA wymienia dla podania w formie dodatku do kąpiel: w przypadku nadciśnienia tętniczego należy stosować ostrożnie, natomiast bóle stawowe połączone z obrzękiem, zaczerwienieniem i gorączką powinny być zbadane przez lekarza. Działania niepożądane opisano w monografii jako reakcje nadwrażliwości – kontaktowe zapalenie skóry oraz astma zawodowa.
Czytaj także: Ziele rzepiku w zaleceniach Europejskiej Agencji Leków
Jak wygląda projekt nowej monografii liścia rozmarynu?
Co prawda eksperci EMA zawnioskowali o wprowadzenie zmian w dotychczasowej wersji monografii zielarskiej liścia rozmarynu, nie są one jednak tak gruntowne, jak w przypadku olejku eterycznego rozmarynowego. Oto wnioski płynące z porównania monografii z nowym projektem:
- EMA wycofała rekomendację dla dwóch wyciągów płynnych oraz soku ze świeżego liścia;
- wskazania terapeutyczne pozostają bez zmian;
- w podaniu zewnętrznym wprowadzono nowe dawkowanie, analogiczne dla dodatku substancji roślinnej, jak i odwaru: „2-3 razy w tygodniu, o ile to koniecznie – codziennie„;
- przeciwwskazania dla podania wewnętrznego przesunięto do sekcji „Ostrzeżenia i środki ostrożności”;
- podobnie jak w przypadku olejku rozmarynowego wprowadzono nowe ostrzeżenie: w przypadku wystąpienia stanu zapalnego skóry lub stwardnienia podskórnego, owrzodzeń, nagłego obrzęku jednej lub obu nóg, szczególnie z towarzyszącym zaczerwienieniem i odczuciem gorąca, niewydolności serca lub nerek, nagłego ostrego bólu nogi w stanie spoczynku, należy skonsultować się z lekarzem;
- zmieniono układ sekcji „Działania niepożądane”, rozbijając jeden dotychczasowy zapis na dwa zdania, jedno dotyczące reakcji nadwrażliwości ze strony układu immunologicznego, drugie zaś układu oddechowego;
- dotychczasowe stwierdzenie reakcje nadwrażliwości i astma zawodowa zostało zastąpione przez reakcje nadwrażliwości (astma).
Czytaj także: Kompendium fitoterapii. Roślinne produkty lecznicze w kaszlu
Liść rozmarynu jako surowiec wpływający na funkcje psychiczne?
Nowej wersji monografii liścia rozmarynu towarzyszy również projekt raportu z oceny. Nie ma potrzeby porównywania go z poprzednią wersją, ani też szczegółowego referowania. Warto jednak wspomnieć o opisanych tam wynikach badań klinicznych z roku 2018, stawiających liść rozmarynu w zupełnie nowym świetle i wskazujących na – być może! – zastosowania, które surowiec ten uzyska w przyszłości. Badania przeprowadzono jako randomizowane, kontrolowane placebo. Wykonano je w grupie 68 zdrowych studentów (20-25 lat). Części z nich podawano przez okres jednego miesiąca 500 mg proszkowanego ziela rozmarynu jeden raz dziennie i oceniano wpływ na zdolność do zapamiętywania, lęk, depresję oraz jakość snu. Stwierdzono znaczący, korzystny wpływ na cztery badane parametry, przy równoczesnych skutkach ubocznych: działaniu moczopędnym, nasileniu apetyty oraz zwiększonym libido.
Leczenie nie tylko skuteczne, ale i… przyjemne
Produkty lecznicze z liściem rozmarynu w postaci ziół do zaparzania stanowić mogą dla farmaceuty bardzo ciekawą propozycję, szczególnie w zakresie drugiego wskazania terapeutycznego. Nadal pozostając lekami, dają unikalną możliwość łagodzenia bólów mięśniowych i stawowych oraz zaburzeń krążenia obwodowego w najprzyjemniejszej chyba formie – pięknie pachnącej kąpieli. To doprawdy wyjątkowa sytuacja w kategorii produktów leczniczych i w zbiorze tak poważnym przecież jak monografie zielarskie EMA. Warto o niej pamiętać, wszak to dobitny przykład, że leczenie może być nie tylko skuteczne, ale i przyjemne, co dla pacjenta nie jest przecież bez znaczenia!
Rekomendując i wydając produkty lecznicze z liściem rozmarynu warto przy tym pamiętać o przekazaniu informacji dotyczących bezpieczeństwa stosowania, szczególnie zaś potencjalnych działań niepożądanych – reakcji astmatycznych oraz kontaktowego zapalenia skóry.