„Co kraj, to obyczaj” aż chciałoby się rzec odczytując kolejne, zaskakujące receptury w belgijskim „Formulaire Therapeutique Magistral”… Przygotujmy się na dużą ich porcję, wszak to właśnie dziś kończymy omawianie kategorii „Usage externe” i rozpoczynamy najobszerniejszą – „Dermatologie”!
Czytelnicy „Aptekarza Polskiego” z pewnością zauważyli już, że część belgijskich receptur ujętych w receptariuszu „Formulaire Therapeutique Magistral”, przynajmniej z nazwy, przywodzi na myśl bardziej leki gotowe, aniżeli „robione”. W sposób szczególny podobieństwo to dotyczyło rozdziału „Système gastro-intestinal” i nie inaczej jest z kolejną recepturą, pochodząca z omówionego w ubiegłym tygodniu rozdziału „Usage externe”.
Belgijska recepturowa „woda utleniona” do… uszu
„Hydrogene peroxyde solution otique à 3%” – pierwsze trzy człony nazwy znamy oczywiście wszyscy, czwarty zaś – zwiastuje odmienność i jest jednocześnie chyba najlepszym możliwym dowodem na to, jak różne mogą być we wspólnej Europie podejścia do tego samego surowca! Zgodnie z belgijskim receptariuszem „Hydrogene peroxyde solution otique à 3%” otrzymujemy poprzez dziesięciokrotne rozcieńczenie nadtlenku wodoru 30%:
Hydrogène peroxyde (solution à 30 %) 3,0 g
Eau purifiée q.s. ad 30 g
Trwałość „L’eau oxygénée” w receptariuszu belgijskim
Wedle FTM „robiona” „woda utleniona” („L’eau oxygénée”) odznacza się bardzo krótką, zaledwie tygodniową trwałością (analogiczną z czasem stosowania) i to pod warunkiem przechowywania w temperaturze 2-8°C. Jak wiemy, „wody utlenione” będące lekami gotowymi, posiadają trwałość znacznie większą. Zawierając rozmaite i wymieniane przez producentów substancje stabilizujące (różne, w zależności od produktu leczniczego), nie muszą być (zgodnie z przepisami „Farmakopei Europejskiej”) przechowywane w temperaturze poniżej 15°C.
Wskazania do stosowania 3% nadtlenku wodoru według receptariusza belgijskiego
Informacje adresowane do pacjenta, umieszczone na tych właśnie zarejestrowanych w Polsce „wodach utlenionych”, mówią każdorazowo o stosowaniu do przemywania (również: oczyszczania, dezynfekcji) ran oraz (po rozcieńczeniu) do płukania jamy ustnej w chorobach przyzębia, przepłukiwań kieszonek dziąsłowych w stanach zapalnych. Równocześnie zastrzega się, że są to płyny (lub roztwory) do stosowania na skórę oraz do płukania jamy ustnej. A tymczasem w belgijskim receptariuszu takich zaleceń brak, jest natomiast dopuszczenie do stosowania 3% nadtlenku wodoru jako leku do… ucha, ze wskazaniem: usuwanie czopów woskowinowych!
„Hydrogene peroxyde solution otique à 3%”: przeciwwskazania i środki ostrożności
Przeciwwskazaniami do stosowania „Hydrogene peroxyde solution otique à 3%” są m.in. stwierdzony w przeszłości wyciek z ucha lub perforacja błony bębenkowej. „Formulaire Therapeutique Magistral” zastrzega ponadto, że w przypadku dostania się leku do ucha środkowego może dojść do pogorszenia stanu chorych z przewlekłym zapaleniem. Z tego powodu recepturę opatrzono adnotacją: preferowane jest usuwanie czopów woskowinowych na sucho…
„Hydrogene peroxyde solution otique à 3%” stosować można nie częściej jak raz w tygodniu, zakraplając po kilka kropli do ucha, 2 lub 3 razy, i następnie – po 30 minutach – dokładnie przepłukując przewód słuchowy letnią wodą. Zauważmy również, że FTM przestrzega, aby nie stosować z taką drogą podania „L’eau oxygénée” stabilizowanej kwasem fosforowym, gdyż ich odczyn jest zbyt niski (pH = 2-3), sam zaś roztwór może być niebezpieczny dla pacjenta (w przypadku przedostania się do ucha środkowego).
Receptura leków do uszu według „Formulaire Therapeutique Magistral”
„Hydrogene peroxyde solution otique à 3%” to nie jedyny lek do stosowania do ucha. Bardzo ciekawie prezentuje się belgijska receptura „Solution auriculaire acide à 1%” – niestety, nie tylko jest acide (dodatek kwasu octowego, który wzmacnia działanie kortykosteroidów), ale również na bazie niedostępnego w Polsce glikolu propylenowego:
Hydrocortisone 100 mg
Acide acétique (30% m/V) 0,24 g
Propylèneglycol q.s. ad 10,0 g
Wskazanie terapeutyczne: leczenie egzemy ucha zewnętrznego w przypadku silnego swędzenia. Trwałość leku: dwa miesiące. Stosowanie: 3-4 krople 3-4 razy dziennie do uprzednio oczyszczonego i osuszonego ucha. Absolutnym przeciwwskazaniem jest perforacja błony bębenkowej ze względu na ototoksyczność glikolu propylenowego.
Analogiczne wskazanie terapeutyczne przypisał FTM kolejnej recepturze:
Prednisolone phosphate sodique 14 mg
Sodium chlorure 65 mg
Solution de benzalkonium chlorure/HPMC q.s. ad 10,0 g (= 10 ml)
przy czym niedostępny w Polsce „Prednizolonu sodu fosforan” wprowadza się w postaci 10% rozcieńczenia:
Prednisolone phosphate sodique 0,250 g
Mannitol q.s. ad 2,50 g
Recepturowe wędrówki po lekach dermatologicznych
W pierwszej części naszych „Recepturowych wędrówek…” po receptariuszu „Formulaire Therapeutique Magistral” wspominaliśmy, że ograniczał się on niegdyś wyłącznie do receptur dermatologicznych. I nadal rozdział „Dermatologie” stanowi najobszerniejszą i chyba najciekawszą część FTM!
Antyseptyki i środki dezynfekujące w receptariuszu belgijskim
Rozdział „Dermatologie” podzielono na siedem działów. W pierwszym – „Preparations antiinfectieuses”, uwagę zwraca część zatytułowana: „Antiseptiques et désinfectants”. Obok receptur z niezarejestrowanymi u nas w postaci surowców farmaceutycznych: kliochinolem i powidonem jodowanym, odnajdujemy również leki z wyraźnie hołubionym w FTM diglukonianem chlorheksydyny, nadmanganianem potasu oraz jodem, które są w Polsce dostępne.
Czytaj także: Specyfika działania przeciwwirusowego i przeciwbakteryjnego w dezynfekcji
Składy recept z chlorheksydyną
Wedle FTM chlorheksydyna odznacza się właściwościami bakteriobójczymi wobec bakterii Gram-dodatnich i Gram-ujemnych oraz działaniem przeciwgrzybiczym na dermatofity i drożdżaki. Zastrzega się przy tym, że wchłanianie przy podaniu na skórę jest bardzo niskie. Wodno-etanolowy, 0,5% roztwór diglukonianu chlorheksydyny ma wedle FTM półroczną trwałość:
Chlorhexidine digluconate solution à 20 % 2,50 g
Ethanol à 96 % V/V, dénaturé 70 g
Eau purifiée q.s. ad 100 g
Przeznaczony jest on do dezynfekcji rąk oraz dezynfekcji skóry nienaruszonej np. przed zabiegami chirurgicznymi i zastrzykami. Zwróćmy przy tym uwagę, że receptura FTM zakłada użycie etanolu denaturowanego.
„Formulaire Therapeutique Magistral” wskazuje również możliwość zastosowania diglukonianu chlorheksydyny do sporządzania roztworu wodnego 0,05% (a zatem dwukrotnie słabszego wobec opisanej już receptury hiszpańskiej), o trwałości półrocznej:
Chlorhexidine digluconate solution à 20% 0,250 g
Eau purifiée q.s. ad 100 g
Tutaj z kolei zastosowania to m.in. dezynfekcja i profilaktyczne leczenie ran, oparzeń, odleżyn oraz leczenie infekcji skóry pochodzenia bakteryjnego lub grzybiczego. Potencjalne działania niepożądane to: reakcje alergiczne, podrażnienie skóry i błon śluzowych.
Czytaj także: Receptura okiem praktyka. Związki chlorheksydyny w lekach sporządzanych w aptece
Belgijski roztwór jodu
Mają również Belgowie swoją jodynę („Iode, Solution hydro-alcoolique à 1 %”):
Iode 0,500 g
Iodure de potassium 1,00 g
Ethanol à 96 pour cent 40 g
Eau purifiée q.s. ad 50 g
Lek ten, z półroczną trwałością, przeznaczony jest do dezynfekcji skóry nieuszkodzonej. Co ciekawe, „Formulaire Therapeutique Magistral” zastrzega, że jod w postaci roztworów alkoholowych może być stosowany w stężeniu 2,0-2,5%, jednak optymalne wynosi 1%. Jest ono zatem znacznie niższe od tego znanego z monografii narodowej „Farmakopei Polskiej XII” i innych europejskich farmakopei (np. czeskiej[1] i włoskiej[2]).
Czytaj także: Związki jodu w recepturze aptecznej
Receptura roztworu nadmanganianu potasu według FTM
I wreszcie czwarta receptura: 0,025% roztwór nadmanganianu potasu:
Potassium permanganate 0,150 g
Eau purifiée q.s. ad 600 g
Wskazanie terapeutyczne to leczenie owrzodzeń, ropni i różnych dermatoz, w formie kąpieli lub okładów. Trwałość opisywanego roztworu to dwa miesiące i aby ją osiągnąć FTM nakazuje przepłukanie butelki świeżo przegotowaną i ochłodzoną wodą. Ponadto recepturę opatrzono ostrzeżeniem adresowanym do farmaceuty: nierozpuszczony nadmanganian potasu jest żrący dla skóry i konieczne jest jego całkowite rozpuszczenie. Po wytrąceniu brązowego osadu zaleca się zaprzestanie stosowania leku.
Dermatologiczne niespodzianki…
Ale to zaledwie początek rozdziału „Dermatologie”! Przed nami, w ostatniej już belgijskiej „Wędrówce…”, zaprezentujemy zarówno receptury zaskakujące, jak i takie, które doskonale znamy z codziennej praktyki w polskich aptekach. Nawet jednak i one – podobnie zresztą jak w przypadku „wody utlenionej” – będą wiązały się z niespodziankami!
[1] Patrz więcej: Bilek M., Bilek J., Leki z apteki. Ethakridin-laktát roztok
[2] Patrz więcej: Bilek M., Bilek J., Leki z apteki. Iodio-salicilica soluzione idroalcoolica
