Po Węgrzech i Hiszpanii kolejnym etapem naszych „Recepturowych wędrówek po Europie” jest Belgia i tamtejszy, oficjalny receptariusz: „Formulaire Therapeutique Magistral”. Zaskakuje on polskiego farmaceutę pod każdym niemal względem, wciąż może być jednak inspirujący!
Recepturowe wędrówki po Węgrzech i Hiszpanii
Za nami już osiem „Recepturowych wędrówek…”. Zwiedzanie naszego kontynentu rozpoczęliśmy dwa miesiące temu, od węgierskiego receptariusza „Formulae Normales”. Bohaterami czterech artykułów były receptury:
- „Spiritus capsici” oraz inne leki z nalewką z owoców pieprzowca
- „Suspensio zinci aquosa sine boro”, ale też węgierskie leki z olejami, olejkami eterycznymi i tranem
- „Sparsorium refrigerans” i wiele innych leków z tlenkiem cynku w składzie
- „Sparsorium antimycoticum” oraz węgierskie receptury z siarką.
Następnie przenieśliśmy się na daleki Półwysep Iberyjski, aby w kolejnym nowoczesnym receptariuszu XXI wieku: „Formulario Nacional”, odnaleźć receptury nie tylko zaskakująco bliskie polskiej tradycji, ale też – na szczęście! – naszemu asortymentowi surowców farmaceutycznych. W sposób szczególny wyeksponowaliśmy hiszpańskie roztwory:
- taniny: etanolowy i etanolowo-glicerolowy
- tymolu oraz kamfory
- siarczanu miedzi pięciowodnego i siarczanu cynku siedmiowodnego
- etanolowe: glicerolowy, kwasu borowego i mentolu racemicznego.
Receptariusz belgijski: bardziej zaskakujący, niż możemy przypuszczać
To paradoks, że receptariusz kraju, który leży w połowie drogi do Hiszpanii jest znacznie bardziej… odległy od naszej recepturowej rzeczywistości, aniżeli omówiony już „Formulario Nacional”! W przypadku receptariusza hiszpańskiego zarówno surowce, jak i receptury, nie stanowiły większego wyzwania: i dla polskiego farmaceuty i dla polskiego asortymentu surowców recepturowych. Co najwyżej pojawiała się konieczność zamiany mentolu racemicznego na lewomentol lub glicerolu na glicerol 85%, przy uwzględnieniu wprowadzanej wraz z nim ilości wody. Tymczasem belgijski receptariusz „Formulaire Therapeutique Magistral” (FTM), efekt wspólnej pracy urzędników, naukowców i szeregowych farmaceutów, zaskakuje pod wieloma względami.
Belgijska filozofia leku recepturowego
Belgijska filozofia leku recepturowego została trafnie streszczona w kilku zdaniach wstępu do „Formulaire Therapeutique Magistral” i – równie dobrze – może stać się ważnym argumentem w naszych, polskich dyskusjach na temat celowości wykonywania leku recepturowego w XXI wieku: pomimo ogromnego poszerzenia asortymentu preparatów gotowych, sporządzanie leków recepturowych wciąż jest ważne. Daje (…) możliwość indywidualizacji terapii poprzez dostosowanie do konkretnej sytuacji pacjenta.
Redaktorzy FTM dzielą się ciekawą, odkrywczą refleksją: lek recepturowy pozwala również zaznajomić się osobie przepisującej lek ze stosowanymi substancjami czynnymi. W sposób szczególny podkreślono, że jeden lek „robiony” daje możliwość połączenia wielu składników, zmniejszając liczbę stosowanych w ciągu dnia preparatów i tym samym przyczynia się do zwiększenia przestrzegania zaleceń przez pacjenta. I wreszcie jakże słusznie zauważono, że w niektórych przypadkach lek robiony pozostaje jedyną opcją terapeutyczną. Dodatkowo nowoczesny sprzęt, jakim dysponuje obecnie farmaceuta, przyczynia się do uzyskania leków o wysokiej jakości.
Układ terapeutyczny „Formulaire Therapeutique Magistral”
Najbardziej widoczna różnica nie tylko względem węgierskiego „Formulae Normales” oraz hiszpańskiego „Formulario Nacional”, ale większości receptariuszy europejskich, dotyczy samego układu FTM, zgodnie zresztą z nazwą! Otóż Belgowie wybrali porządek terapeutyczny, co z pewnością znacznie ułatwia korzystanie z „Formulaire Therapeutique Magistral”. Równocześnie receptariusz ten dostępny jest w dwóch wersjach: dla farmaceutów i dla lekarzy, obydwie jednak posiadają ten sam, terapeutyczny układ.
Do FTM wybierano receptury kierując się kryterium skuteczności terapeutycznej. Biorąc dodatkowo pod uwagę, że opracowanie „Formulaire…” datuje się dopiero na pierwszą dekadę XXI wieku nie dziwmy się, że receptariusz ten zawiera w dużej mierze substancje wprowadzone do lecznictwa niedawno i wobec innych receptariuszy europejskich zaskakuje swą aktualnością!
To właśnie w oparciu o ten terapeutyczny układ zaprezentujmy wybrane, belgijskie leki recepturowe. Warto zaznaczyć przy tym, że dopiero obecne wydanie „Formulaire…” wyszło poza receptury leków dermatologicznych i – jako dzieło ponad tysiącstronicowe – cechuje się doprawdy bardzo szerokim wachlarzem wskazań terapeutycznych.
Belgijskie receptury na „układ pokarmowy”
To chyba jeden z najlepszych przykładów! Rozdział „Système gastro-intestinal”, czyli „Układ pokarmowy” podzielony został na siedem działów: „Choroby żołądka i dwunastnicy”, „Leki rozkurczowe”, „Leki przeciwwymiotne”, „Leki przeczyszczające”, „Leki przeciwbiegunkowe”, „Leczenie hemoroidów”, „Leczenie szczeliny odbytu”.
Leki spozmolityczne, przeczyszczające i preciwbiegunkowe
Jakie surowce są składnikami receptur? W przypadku leków spazmolitycznych „Formulaire Therapeutique Magistral” podaje recepturę kapsułek: z butylobromkiem scopolaminy oraz chlorowodorkiem mebeweryny. Jako lek przeczyszczający służy roztwór laktulozy, zaś przeciwbiegunkowy – kapsułki z chlorowodorkiem loperamidu.
Receptury na schorzenia żołądka i dwunastnicy
W dziale „Choroby żołądka i dwunastnicy” wydzielono dwie części. W „Inhibiteurs de la sécrétion acide gastrique” uwzględniono postaci leku z chlorowodorkiem ranitydyny: kapsułki oraz syrop dla dzieci.
Analogiczną postać leku przedstawiono w części „Inhibiteurs de la pompe à protons”. To zawiesina z omeprazolem: „Suspension pédiatrique à 2 mg/g”, ze wskazaniem terapeutycznym refluks żołądkowo-przełykowy. Jej trwałość to miesiąc, temperatura przechowywania zaś: 2-8°C. Lek przeznaczony jest dla dzieci powyżej 1 roku życia. FTM schemat dawkowania opisał dla ciężkiego refluksowego zapalenia przełyku – dzieci powyżej 1 roku życia i o masie ciała powyżej 10 kg: 1 mg na kilogram masy ciała/dzień; dzieci powyżej 2 roku życia: od 10 do 20 kg – 10 mg/dzień, powyżej 20 kg – 20 mg/dzień. Czas leczenia: 4-8 tygodni, jednak nie dłużej niż 12 tygodni ze względu na brak danych dotyczących tak długiego czasu stosowania u dzieci. FTM informuje ponadto o możliwości podwojenia dawki omeprazolu u pacjentów powyżej 1 roku życia.
Gdyby nie polisorbat 80 można byłoby recepturę tę wykonać wraz z naszym asortymentem surowców recepturowych:
Oméprazole 0,200 g
Bicarbonate de sodium 8,4 g
Polysorbate 80 100 mg (3 gouttes)
Eau purifiée q.s. ad 100 g
Zauważmy, że w świetle polskich danych literaturowych receptura ta mogłaby zostać wykonana: z zachowaną ilością substancji czynnej, zmniejszoną do 8,0 g ilością wodorowęglanu sodu i z zastosowaniem 5,0 g glicerolu lub syropu prostego jako substancji dodatkowych, przy czym w przypadku podwojenia dawki omeprazolu podwojeniu ulegają także ilości glicerolu lub syropu prostego.
Czopki z… Collargolem!
Ale „Formulaire Therapeutique Magistral” to nie tylko nowoczesne surowce farmaceutyczne, ale także te tradycyjne i sprawdzone, jednak z zaskakującymi dla polskiego farmaceuty zastosowaniami. To właśnie dzięki temu FTM jest znakomitym źródłem inspiracji! Przykład? Oczywiście z rozdziału „Système gastro-intestinal”. To lek zaklasyfikowany jako „Préparations sans corticostéroïdes” („Leki bez kortykosteroidów”), z coraz rzadziej stosowanym w Polsce Collargolem (Argentum Colloidalae ad usum externum), wciąż jednak dostępnym jako surowiec farmaceutyczny. Dla polskiego farmaceuty zadziwiająca jest nie tyle jego obecność w belgijskim receptariuszu, co postać leku w którą włączono Collargol – czopki! Ich wskazanie to działanie przeciwbakteryjne wobec błon śluzowych w stanach zapalnych hemoroidów. Nie dziwmy się, wszak wedle FTM przeciwbakteryjne właściwości Collargolu związane są z uwalnianiem zjonizowanego srebra, a dzięki znacznie słabszemu działaniu drażniącemu od innych soli srebra, może być on stosowany na błony śluzowe.
Collargol 150 mg
Glycérol 75 mg
Eau purifiée 75 mg
Glycérides hémi-synthétiques avec polysorbate q.s.
pf 1 suppo dt X
Adeps solidus cum additamentis
W recepturze, odznaczającej się dwumiesięczną trwałością pod warunkiem przechowywania w temperaturze 15-25°C, problemem nie jest glicerol bezwodny (wodę wraz z glicerolem 85% można do tej receptury wprowadzić), ale podłoże: zgodnie z „Farmakopeą Europejską 11” „Adeps solidus cum additamentis” (ang. „Hard fat with additives”, franc. „Glycérides hémisynthétiques solides avec additifs”, „Tłuszcz stały z dodatkami” wg FP XII). W Polsce zarejestrowany mamy tymczasem wyłącznie „Adeps solidus” (ang. „Hard fat”, franc. „Glycérides hémisynthétiques solides”, „Tłuszcz stały” wg FP XII). Co prawda jego liczba wodna wynosi 100, jednak aby odpowiedzieć na pytanie, czy podłoże to sprawdziłoby się w powyższej recepturze, należałoby przeprowadzić badania stabilności.
Maść ze srebrem koloidalnym
Nauczmy się zatem od Belgów wskazania terapeutycznego, zamieniając równocześnie postać leku i sporządzając z Collargolem – maść! W „Polskim Manuale Farmaceutycznym” (1932) i „Farmakopei Polskiej II” (1937) mieliśmy recepturę „Maść srebrowa” („Maść ze srebrem koloidalnem”), „Unguentum Argenti colloidalis”:
Argentum colloidale 15 cz.
Aqua 15 cz.
Adeps Lanae 35 cz.
Adeps benzoinatus 35 cz.
W kolejnych latach skład podłoża zmieniał się: szmalec benzoesowy zastępowano najczęściej zwykłym smalcem – postępując analogicznie zatem, jak czyniono w przypadku dwóch dawnych receptur maści cynkowej (FP II sporządzana na Adeps benzoinatus, FP III – na Adeps suillus).
Natomiast jako propozycję współczesną wymienić można „Pommade à l’argent colloïdal”, maść ujętą jako antiseptique et désinfectant w pełnej bardzo ciekawych receptur, obowiązującej „Farmakopei Francuskiej”1. Sporządzana jest w temperaturze nieprzekraczającej 30°C, na bazie równych części wazeliny białej i lanoliny z wodą jako rozpuszczalnikiem:
Argent colloïdal pour usage externe (cutané) 15,0 g
Eau purifiée 15,0 g
Graisse de laine 35,0 g
Vaseline blanche 35,0 g
We Francji maść ta (ze stężeniem Collargolu mieszczącym się w zakresie dawek FP XII: 1,0-15,0% dla maści), stosowana jest w leczeniu czyraków, szczeliny odbytu oraz właśnie hemoroidów.
Leki do użytku zewnętrznego w receptariuszu belgijskim
Belgijski receptariusz to jednak nie tylko układ pokarmowy. Wręcz odwrotnie, inspirować będzie nas bardzo wieloma innymi wskazaniami terapeutycznymi, recepturami i substancjami czynnymi… W przyszłym tygodniu opiszemy szczegółowo kolejną obszerną kategorię: „Usage externe”! Zapraszamy do lektury!
1 Patrz więcej: Bilek J., Bilek M., Leki z apteki. Cérat de Galien modifié. Dostęp on-line: https://aptekarski.com/artykul/leki-z-apteki-cerat-de-galien-modifie; Bilek J., Bilek M. Leki z apteki. Pommade cupro-zincique. Dostęp on-line: https://aptekarski.com/artykul/leki-z-apteki-pommade-cupro-zincique; Bilek J., Bilek M., Leki z apteki. Pâte zincique à l’eau. Dostęp on-line: https://aptekarski.com/artykul/leki-z-apteki-pate-zincique-a-leau; Bilek J., Bilek M., Leki z apteki. Pommade à l’oxyde de zinc. Dostęp on-line: https://aptekarski.com/artykul/leki-z-apteki-pommade-a-loxyde-de-zinc.
