Newsletter
Aptekarz Polski
Archiwum
Brak wyników
Zobacz wszystkie wyniki
  • EKSPERCISprawdź
  • SZKOLENIAWeź udział
  • PODCASTYPosłuchaj
  • WIDEOObejrzyj
  • WYWIADYPrzeczytaj
  • EKSPERCISprawdź
  • SZKOLENIAWeź udział
  • PODCASTYPosłuchaj
  • WIDEOObejrzyj
  • WYWIADYPrzeczytaj
Brak wyników
Zobacz wszystkie wyniki
Aptekarz Polski
Brak wyników
Zobacz wszystkie wyniki
Strona główna Aktualności
Artykuł sponsorowany przez Fagron sp. z o.o.

Recepturowe wędrówki po Europie. Hiszpania, część trzecia

dr hab. Maciej Bilek, prof. URAutordr hab. Maciej Bilek, prof. UR
28/11/2023
Recepturowe wędrówki po Europie. Hiszpania, część trzecia

fot. Canva.com

W hiszpańskim „Formulario Nacional” uwagę zwracają receptury proste, a jednocześnie interesujące i bardzo odkrywcze pod względem terapeutycznym. To klasyczne,  „jednoskładnikowe” roztwory wodne!

Lektura każdego europejskiego receptariusza to wielka przygoda i możliwość poznania sposobu myślenia farmaceutów z innych krajów oraz odkrycia ich wizji leku recepturowego. Ale nie tylko: w receptariuszach przejawiają się także cechy narodowe i lokalny koloryt miejsc w których zostały opracowane i wydane.

Koloryt krajowych receptariuszy: charakterystyczne surowce, wyjątkowe postaci leków

Receptariusze mają również swoje wyjątkowe, charakterystyczne i często powtarzające się surowce. W węgierskim – „Formulae Normales” były to z pewnością: tlenek cynku i siarka, surowcem „lokalnym” zaś: nalewka z owoców pieprzowca. Z kolei w receptariuszu hiszpańskim – „Formulario Nacional” jako „lokalny” surowiec wymieniliśmy olej z oliwek, zaś jako charakterystyczne i/lub często ujmowane w składzie receptur uznaliśmy trzy „kamfory”: kamforę racemiczną, mentol racemiczny i tymol.

Analogicznie wskazywać można postaci leku. W „Wędrówkach…” po „Formulae Normales” zwróciliśmy uwagę na wyjątkowe zasypki: „Sparsorium refrigerans” oraz „Sparsorium antimycoticum”. Nie ulega natomiast najmniejszej wątpliwości, że w „Formulario Nacional” taką „wyjątkową” rolę pełnią klasyczne i proste, bardzo jednak interesujące i odkrywcze dla polskiego farmaceuty… roztwory! Już w pierwszej hiszpańskiej „Wędrówce…” opisaliśmy roztwory taniny: etanolowo-glicerolowy („Solución de ácido tánico”) oraz etanolowy („Alcohol tánico”), w drugiej zaś dwie „wody”: „Agua timolada” i legendarną „Agua de Alibour”, ale też dwa roztwory etanolowe: „Solución rubefaciente” oraz „Alcohol alcanforado”.

Siarczany cynku i miedzi jako składniki leków dermatologicznych

Jak pamiętamy, składnikami „Wody Dalibura” były kamfora racemiczna oraz siarczany: siedmiowodny cynku oraz pięciowodny miedzi. W polskiej praktyce recepturowej znane są one przede wszystkim jako składniki półstałych postaci leków[1]. Hiszpanie znajdują dla nich jednak odmienne zastosowania, a coraz liczniejsze źródła wskazują na siedmiowodny siarczan cynku oraz pięciowodny siarczan miedzi jako sprawdzone surowce do walki z infekcjami: grzybiczymi, bakteryjnymi i wirusowymi.

Siarczan miedzi, czyli Bluestone w zastosowaniu zewnętrznym i wewnętrznym

Zgodnie z dawnymi polskimi źródłami, przykładowo „Informatorem terapeutycznym do Urzędowego Spisu Leków” (1959), siarczan miedziowy (z wdzięczną i jakże trafną nazwą synonimową Bluestone) można było stosować zarówno zewnętrznie, jak i wewnętrznie. W pierwszej drodze podania przypisano mu działanie antyseptyczne, przeciwgrzybicowe, ściągające, przyżegające i zalecano w jaglicy, w grzybicach skórnych, przy źle gojących się ranach. Jednak tylko dla stosowania w grzybicach skóry zaproponowano dawkowanie, w postaci 0,2-1% roztworów. „Informator…” przewidywał także użycie doustne, jako środek wymiotny nie wywołujący mdłości (…) w zatruciach fosforem, bowiem wiąże fosfor w nierozpuszczalną sól (…). Dawkowanie? 0,3 g na pół szklanki do wewnątrz (nie powtarzać).

A co o siarczanie miedzi pięciowodnym piszą Hiszpanie w „Formulario Nacional”? W monografii „Sulfato de cobre pentahidrato” (rozdział „Principios activos”) także odnajdujemy zastosowanie doustne: do płukania żołądka i prowokowania wymiotów przy zatruciu fosforem, jako szybko działający środek pozbawiony działania depresyjnego na ośrodkowy układ nerwowy. Szczegóły dotyczące takiego postępowania są już jednak odmienne od polskich: 1% roztwór pacjent przyjmuje łyżką co pięć do dziesięciu minut, aż do wystąpienia wymiotów. „Formulario Nacional” zaznacza przy tym, że roztwór siarczanu miedzi pięciowodnego w analogicznym stężeniu można zastosować także do leczenia oparzeń wywołanych pochodnymi fosforu.

Kierunek działania zewnętrznego opisywany w „Formulario Nacional” jest bardzo podobny do tego ujętego w naszym, wiekowym „Informatorze…”: ściągający, antyseptyczny i grzybobójczy. Jednak konkretne wskazania terapeutyczne zaproponowane zarówno przez „Formulario Nacional”, jak i inne źródła hiszpańskie, są już zdecydowanie odmienne, precyzyjne i charakterystyczne. Otóż 0,1% roztwór siarczanu miedzi pięciowodnego zalecany jest do leczenia liszajca zakaźnego. Roztwór dawkuje się 3-4 razy dziennie. Zastrzega się, że akumulacja miedzi w organizmie może prowadzić do zaburzeń hematologicznych (hemoliza) oraz zaburzeń czynności nerek i wątroby (działanie hepatotoksyczne).

Należy przy tym zauważyć, że inne źródła hiszpańskie zwracają uwagę także na skuteczność roztworów siarczanu miedzi pięciowodnego, wynikającą z jednoczesnego działania przeciwwirusowego i wysuszającego: w leczeniu opryszczki pospolitej, opryszczki narządów płciowych i półpaśca. Nacisk kładzie się również na zastosowania w których wykorzystywane jest równoczesne działanie ściągające i wysuszające siarczanu miedzi pięciowodnego, np. łuszczyca ze zmianami ropnymi oraz stany zapalne skóry z towarzyszącym wysiękiem.

Siarczan cynku – właściwości i potencjalne działania niepożądane

Starsi farmaceuci roztwory siarczanu cynku kojarzą jednoznacznie: jako „złoty standard” w leczeniu infekcji i towarzyszących im stanów zapalnych narządów płciowych kobiecych i męskich. Przywołajmy znowu „Informator terapeutyczny…”, który ze względu na działanie ściągające, przeciwzapalne, antyseptyczne zalecał stosowanie siarczanu cynkowego m.in. w stanach zapalnych pochwy (roztwory 1%), upławach oraz w zapaleniu spojówek (krople do oczu 0,25-0,5%).

I znowu: co na to Hiszpanie? Nie tylko język tak bardzo odmienny od naszego, ale i wskazania terapeutyczne! Otóż 0,1% roztwór siarczanu cynku siedmiowodnego zalecany jest w „Formulario Nacional” do leczenia egzemy, liszajca zakaźnego i opryszczki pospolitej. Dawkowanie: 2-3 razy dziennie. Potencjalne działania niepożądane: lekkie, miejscowe podrażnienie, na początku kuracji.

Niestety w rozdziale „Principios activos” monografii siarczanu cynku siedmiowodnego nie ujęto, odwołajmy się zatem w tej sytuacji – po raz kolejny już – do autorytetu rewelacyjnego, czeskiego receptariusza „Magistraliter receptura v dermatologii” (Praga 2021). Doktor Zbyněk Sklenář przypisuje interesującej nas substancji działanie ściągające i antyseptyczne, najwięcej uwagi poświęca jednak działaniu przeciwwirusowemu. Przywołane zostały informacje zgodnie z którymi siarczan cynku siedmiowodny już w stężeniu 0,016% hamuje replikację wirusa HSV poprzez inhibicję wirusowej polimerazy DNA. Obok kropli do oczu, które mają działać słabo ściągająco, cytowany autor zaleca siarczan cynku siedmiowodny stosować jako wodny, 0,1-0,25% roztwór do płukania jamy ustnej w aftach wywołanych wirusem HSV oraz w formie półstałych postaci leku (np. żele, maści) na zmiany opryszczkowe na wargach.

Tradycyjne proste roztwory wodne w „Formulario Nacional”

Prostych roztworów wodnych jest jeszcze w „Formulario Nacional” bardzo dużo. Nie zaskakują one już jednak inspirującymi wskazaniami terapeutycznymi. Oto kilka przykładów:

  • Solución de nitrato de plata al 2%, czyli 2% roztwór azotanu srebra, środek żrący przeznaczony do niszczenia tkanek patologicznych, np. brodawek (powinien być stosowany raz dziennie, wyłącznie na leczony obszar). Zwróćmy uwagę, że „Formulario Nacional” trwałość takiego roztworu, w optymalnych warunkach przechowywania (temperatura poniżej 30°C, chroniąc przed światłem.), określa na dwa tygodnie. 
  • Agua boricada, 3% roztwór kwasu borowego, o słabym działaniu antyseptycznym, do stosowania w schorzeniach skóry. Trwałość: trzy miesiące pod warunkiem ochrony przed światłem i w temperaturze poniżej 25°C.
  • Solución acuosa clorhexidina al 0,1%, 0,1% roztwór diglukonianu chlorheksydyny, w ujęciu „Formulario Nacional” środek antyseptyczny, stosowany do dezynfekcji skóry z małymi ranami, oparzeniami, owrzodzeniami, zmianami trądzikowymi, w liszajcu zakaźnym.
  • Solución de permanganato de potasio al 1/10.000, roztwór nadmanganianu potasu, o działaniu antyseptycznym, ściągającym i dezodoryzującym. Trwałość wedle „Formulario Nacional” to siedem dni, pod warunkiem  przechowywania w temperaturze poniżej 30°C i chroniąc przed światłem.

Hiszpańska receptura na płyn do płukania jamy ustnej

W „Farmakopei Polskiej XII” odnaleźć możemy monografię narodową zatytułowaną „Koncentrat do sporządzania płynu do płukania jamy ustnej” („Gargarisma prophylacticum”)[2]. Hiszpanie z kolei mają płyn do bezpośredniego płukania jamy ustnej: „Solución para gargarismos” o dość zaskakującym składzie, który można wykonać wraz z polskim asortymentem surowców recepturowych, pod warunkiem zamiany glicerolu bezwodnego na odpowiednią ilość glicerolu 85%. Z pewnością jest to jednak receptura mniej wyszukana w składzie od polskiej:

Glicerol 10,00 g
Bicarbonato de sodio 1,00 g
Bórax 1,00 g
Menta piperita, aceite esencial de 0,05 ml
Agua purificada c.s.p. 100,00 ml 

Zwróćmy uwagę, że „Formulario Nacional” zaleca, aby najpierw w 1/4 objętości przepisanej wody rozpuścić: glicerol, wodorowęglan sodu i boraks, następnie wprowadzić olejek eteryczny miętowy, wymieszać i uzupełnić do pełnej objętości. Wskazanie terapeutyczne tak uzyskanego leku to afty i stany zapalne jamy ustnej. Sposób dawkowania: 2 lub 3 razy dziennie, po posiłkach.

Środki ostrożności dotyczą przypadkowego połknięcia płynu: mogą wówczas wystąpić m.in. wymioty, biegunka, ból brzucha. Szczególną ostrożność zachowują pacjenci z cukrzycą, którzy powinni unikać połykania leku. Olejek miętowy, stanowiący wyłącznie substancję dodatkową, może natomiast wywoływać potencjalne reakcje nadwrażliwości.

Hiszpański receptariusz pod znakiem roztworów

Ale przecież nie tylko wodne roztwory królują w „Formulario Nacional”. Obok nich jest bardzo wiele roztworów etanolowych, z których cztery Czytelnikom już zaprezentowaliśmy: „Solución de ácido tánico”, „Alcohol tánico”, „Solución rubefaciente” oraz „Alcohol alcanforado”. A to przecież dopiero początek! Niech więc i czwarta, ostatnia już hiszpańska „Wędrówka…” upłynie pod znakiem roztworów. Zapraszamy do lektury już za tydzień! 

dr hab. Maciej Bilek, prof. UR

Artykuł przygotowany we współpracy z firmą Fagron


[1] Patrz więcej: Bilek J., Bilek M., Leki z apteki. Pommade cupro-zincique. Dostęp on-line: https://aptekarski.com/artykul/leki-z-apteki-pommade-cupro-zincique
[2] Patrz więcej: Bilek M., Bilek J., Leki z apteki. Gargarsima prophylacticum. Dostęp on-line: https://aptekarski.com/artykul/leki-z-apteki-gargarsima-prophylacticum

Tagi: leki sporządzane w aptecereceptura aptecznaroztwory wodnetechnologia postaci leku
UdostępnijPodziel się

Chcesz otrzymywać powiadomienia o najważniejszych aktualnościach?

WYŁĄCZ
dr hab. Maciej Bilek, prof. UR

dr hab. Maciej Bilek, prof. UR

Maciej Bilek – magister farmacji, doktor nauk farmaceutycznych, doktor habilitowany nauk leśnych. Temu nietypowemu połączeniu patronują przodkowie: ojciec Jerzy – farmaceuta, dziadek Mieczysław – docent doktor medycyny oraz prapradziadek Jan Nepomucen i praprapradziadek Józef – leśniczowie. Autor ponad stu publikacji naukowych, poświęconych m.in. chemizmowi, toksykologii i przetwórstwu soku brzozowego, fitochemii leśnych roślin leczniczych, zanieczyszczeniom wód studziennych, właściwościom żywieniowym płynnych środków spożywczych oraz owoców i warzyw. Autor ponad dziewięciuset (w tym ponad dwustu dla „Aptekarza Polskiego”) artykułów popularno-naukowych, dotyczących m.in. historii farmacji i medycyny, receptury aptecznej, zielarstwa i ziołolecznictwa, chemii i toksykologii żywności oraz chorób zakaźnych. Autor kilkunastu książek na temat dziejów prowincjonalnych aptek i historii farmacji w południowej Polsce. Pracownik naukowy Uniwersytetu Rzeszowskiego, wykładowca przedmiotów związanych m.in. z dietetyką, żywnością funkcjonalną, suplementami diety, surowcami leśnymi, analizą instrumentalną i zielarstwem. Najważniejszym jednak terenem działalności jest zabawa z dziećmi – Mieczysławem i Felicją.

Powiązane artykuły

Najnowsze e-wydanie Aptekarza Polskiego – 224

Najnowsze e-wydanie Aptekarza Polskiego – 224
AutorRedakcja Aptekarza Polskiego

Szanowni Państwo, drodzy Czytelnicy! „Zielone recepty” – nie jako alternatywa dla farmakoterapii, lecz jako jej naukowo uzasadnione uzupełnienie. W tym...

Czytaj więcejDetails

Farmaceuci – niewykorzystany potencjał systemu szczepień dorosłych

Farmaceuci – niewykorzystany potencjał systemu szczepień dorosłych
AutorInformacja prasowa

W obliczu dynamicznych zmian w systemie ochrony zdrowia, rola farmaceutów w działaniach na rzecz szczepień nabiera kluczowego znaczenia. Apteki stają...

Czytaj więcejDetails
Następny wpis
Pierwszy wykaz limitów finansowania dla surowców recepturowych

Pierwszy wykaz limitów finansowania dla surowców recepturowych

Najnowsze wydanie Aptekarza Polskiego Najnowsze wydanie Aptekarza Polskiego Najnowsze wydanie Aptekarza Polskiego

Przeczytaj również

Najnowsze e-wydanie Aptekarza Polskiego – 224

Najnowsze e-wydanie Aptekarza Polskiego – 224

Farmaceuci – niewykorzystany potencjał systemu szczepień dorosłych

Farmaceuci – niewykorzystany potencjał systemu szczepień dorosłych

Problemy i wyzwania związane z podaniem dziecku leku

Problemy i wyzwania związane z podaniem dziecku leku

Porozmawiajmy o… „zielonych receptach” [WYWIAD]

Porozmawiajmy o… „zielonych receptach” [WYWIAD]

Z receptariuszami dookoła świata. Kanada, część 3

Z receptariuszami dookoła świata. Kanada, część 3

Znajdź nas na Facebooku!

Subskrybuj powiadomienia

Nie przegap nowych wpisów - zapisz się na powiadomienia!

Zapisz się na powiadomienia
  • Kontakt
  • Dla reklamodawców
  • Dla autorów
  • Regulamin serwisu i Polityka Prywatności
Aptekarz Polski. Pismo Naczelnej Izby Aptekarskiej

Redakcja korzysta z zasobów: Canva.com, Pixabay.com

Dostęp do serwisu aptekarzpolski.pl przeznaczony jest dla farmaceutów oraz osób uprawnionych do wystawiania recept lub prowadzących obrót produktami leczniczymi.
W związku z odwiedzaniem witryny www.aptekarzpolski.pl przetwarzamy Twój adres IP, pliki cookies oraz dane na temat aktywności i urządzeń użytkownika. Jeżeli dane te pozwalają zidentyfikować Twoją tożsamość, wówczas będą traktowane jako dane osobowe zgodnie z Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady 2016/679 (RODO). Jeśli chcesz zapoznać się z informacjami dotyczącymi zasad przetwarzania Twoich danych osobowych, prosimy o przejście do Regulaminu Serwisu i Polityki Prywatności.
Rezygnuję
Dostęp do serwisu aptekarzpolski.pl przeznaczony jest dla farmaceutów oraz osób uprawnionych do wystawiania recept lub prowadzących obrót produktami leczniczymi.
W związku z odwiedzaniem witryny www.aptekarzpolski.pl przetwarzamy Twój adres IP, pliki cookies oraz dane na temat aktywności i urządzeń użytkownika. Jeżeli dane te pozwalają zidentyfikować Twoją tożsamość, wówczas będą traktowane jako dane osobowe zgodnie z Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady 2016/679 (RODO). Jeśli chcesz zapoznać się z informacjami dotyczącymi zasad przetwarzania Twoich danych osobowych, prosimy o przejście do Regulaminu serwisu i Polityki Prywatności.
Rezygnuję
Brak wyników
Zobacz wszystkie wyniki
  • Aptekarz Polski
  • Najnowsze e-wydanie Aptekarza Polskiego – 223 (201e)
  • Akademia Aptekarza Polskiego – szkolenie [punkty edukacyjne]
  • Aktualności
  • Wiedza
  • Receptura
  • Trendy
  • Prawo
  • Farmacja szpitalna
  • WIDEO
  • Podcasty
  • WYWIADY
  • Opinie ekspertów

Redakcja korzysta z zasobów: Canva.com, Pixabay.com

Ta strona korzysta z plików cookies. Kontynuując korzystanie z tej witryny, wyrażasz zgodę na używanie plików cookie. Zapoznaj się z naszą Regulaminem serwisu i Polityką Prywatności.