Po raz drugi już spotykamy się z belgijskim receptariuszem „Formulaire Therapeutique Magistral”. Naszym bohaterem będzie dzisiaj rozdział „Usage externe”, ale nie tylko!
„Formulaire Therapeutique Magistral” (FTM), zarówno w wersji dla lekarzy, jak i farmaceutów, zgodnie z nazwą, ma układ terapeutyczny. W ubiegłym tygodniu, w ogromnym skrócie, zaprezentowaliśmy rozdział „Système gastro-intestinal”. Oczywiście zacytowaliśmy również i receptury w nim ujęte, jak jednak pamiętamy, w oryginalnym brzmieniu, nie mogły być one wykonane wraz z polskim asortymentem surowców recepturowych. Owszem, w przypadku kilku z nich mieliśmy do dyspozycji komplet substancji czynnych (omeprazol i Collargol), problemem były jednak podłoża i substancje dodatkowe. Dla zawiesiny z omeprazolem, dzięki wprowadzonym zmianom, możliwe było pozostanie przy sugerowanej postaci leku, jednak czopki z Collargolem, w celu zachowania cennego wskazania terapeutycznego, trzeba było już zastąpić maścią.
Belgijskie recepturowe „Minerały i witaminy”
Zanim zaprezentujemy kategorię „Usage externe”, jako ciekawostkę, opisujemy bardzo ciekawą recepturę z rozdziału „Minéraux et Vitamines”. Oto bowiem wciąż dostępny w Polsce surowiec recepturowy – chlorek potasu, wchodzi w skład następującego leku:
Potassium chlorure 30,0 g
Arôme de banane 0,30 g
Eau conservante q.s. ad 300 ml
„Eau conservante” to roztwór dwóch nipagin: M i P (parahydroksysbenzoesan metylu oraz parahydroksysbenzoesan propylu), o następującym składzie:
Propyle parahydroxybenzoate 0,20 g
Méthyle parahydroxybenzoate 0,80 g
Eau purifiée q.s. ad 1000 g
Opisywany roztwór to z pewnością jeden z nielicznych przykładów, kiedy surowiec recepturowy może posłużyć jako substancja czynna leku uzupełniającego niedobory składników mineralnych i – jak widzimy – Belgowie o tej możliwości pamiętają! Co więcej: drugim lekiem o takim właśnie zastosowaniu, również opisanym w FTM, są kapsułki z dostępnym w Polsce… węglanem wapnia, w dawce 1,25 g.
Czytaj także: „Goździki” i olejek eteryczny goździkowy w świetle aktualnych wytycznych
Płyny do płukania jamy ustnej w recepturze belgijskiej
A to już oczywiście kolejna kategoria terapeutyczna, wspomniana wcześniej „Usage externe” w której szczególną uwagę zwracamy na leki określane w języku francuskim wspólnym mianem „Bain de bouche”, co oznacza płyn do płukania jamy ustnej. „Formulaire Therapeutique Magistral” pod nazwą tą przekazuje dwie całkowicie od siebie odmienne receptury.
Recepturowa mieszanka na zakażenia grzybicze jamy ustnej
Pierwsza zawiera aż trzy substancje czynne – uwaga! – dostępne w Polsce jako surowce farmaceutyczne:
Nystatine 3.000.000 U.I.
Hydrocortisone 0,200 g
Lidocaïne chlorhydrate 0,400 g
Hydroxypropylméthylcellulose (hypromellose) 4000 5,0 g
Glycérol 7,5 g
Huile essentielle de menthe poivrée 50 mg
Ethanol à 96 pour cent 4,0 g
Eau conservante q .s. ad 500 g
FTM zaleca recepturę tę w leczeniu zakażeń grzybiczych jamy ustnej z towarzyszącym stanem zapalnym i bólem, przypisując jej dwumiesięczną trwałość. Co więcej: FTM zastrzega, że w skład można dodatkowo włączyć… siarczan neomycyny (1,0 g).
Jak jednak widzimy w dosłownym brzmieniu leku tego wraz z polskim asortymentem surowców recepturowych nie wykonamy. Trzy substancje czynne owszem, mamy. Olejek eteryczny miętowy i etanol 96% również są dostępne, a glicerol (bezwodny) można w tej akurat recepturze zastąpić naszym glicerolem 85%. Problemem jest natomiast hydroksypropylometyloceluloza (hypromeloza) oraz „Eau conservante”, której skład cytowaliśmy już powyżej.
Czytaj także: Halitoza, czyli problem nieświeżego oddechu
Polska tradycja recepturowa a przepisy receptariusza belgijskiego
Zwróćmy przy tym uwagę, że w polskiej tradycji recepturowej z podobnymi wskazaniami terapeutycznymi stosujemy na ogół gęste „pędzlowania”, zapisywane w ilościach 30-50 g i zawierające zwykle dwie substancje czynne, tj. najczęściej nystatynę w połączeniu z benzokainą lub hydrokortyzonem, rzadziej – połączenia trój- i czteroskładnikowe, w których obecny może być siarczan neomycyny, klotrymazol, metronidazol, czy chlorowodorek prokainy. Tymczasem „Bain de bouche” stosuje się inaczej, nie do miejscowego pędzlowania jamy ustnej, a łyżkę do [bezpośredniego] płukania jamy ustnej, cztery razy dziennie, oczywiście z adnotacją wstrząsnąć przed użyciem.
Z pewnością jest to dla pacjenta postać leku komfortowa, pojawiają się jednak dwa pytania. Po pierwsze: czy trwałość leku byłaby dłuższa aniżeli 14 dni po wyłączeniu z jego składu nipagin i czy celowym byłoby wykonywanie porcji aż półkilogramowej? I po drugie: czy zwiększona zawartość glicerolu pozwoliłaby odtworzyć konsystencję leku uzyskiwaną poprzez dodatek hypromelozy? To pytania do technologów postaci leku, warto byłoby jednak na nie odpowiedzieć i przedyskutować możliwość sporządzania takiej właśnie receptury w warunkach polskich.
Recepturowy płyn do płukania jamy ustnej z chlorheksydyną
Natomiast drugi „Bain de bouche” ma całkowicie inny skład, przypominając „gotowe” płyny do płukania jamy ustnej:
Chlorhexidine digluconate solution à 20 % 2,0 g
Ethanol à 96 pour cent 10 g
Huile essentielle de menthe poivrée 1 goutte
Sorbitol liquide non cristallisable 100 g
Eau purifiée q.s. ad 200 ml
To lek z bardzo szerokim zakresem wskazań terapeutycznych, do stosowania w zapaleniu dziąseł, płytce nazębnej, stanach zapalnych i aftach jamy ustnej, infekcjach jamy ustnej i gardła, a także do dezynfekcji podczas zabiegów periodontologicznych. Zwróćmy uwagę, że również i ten płyn FTM poleca stosować bez rozcieńczania (analogicznie zatem jak w hiszpańskiej recepturze „Solución para gargarismos”), w ilości 10 ml, podczas gdy dla takich wskazań terapeutycznych w polskiej praktyce recepturowej sporządzamy zazwyczaj wodne rozcieńczenia roztworu diglukonianu chlorheksydyny lub etanolowe roztwory mentolu i/lub tymolu1, przeznaczone do rozcieńczenia przez pacjenta.
Właściwości i ograniczenia płunkanki z chlorheksydyną
Receptariusz belgijski ogranicza czas stosowania leku tego do dwóch miesięcy, przy czym w ogólnej informacji dotyczącej „Chlorhexidine” znajdujemy równocześnie wytyczne, aby unikać długotrwałego stosowania bez konsultacji lekarskiej i nie stosować u dzieci poniżej 3 roku życia. Również w tej właśnie informacji odniesiono się do kwestii przebarwień zębów, które może wywoływać chlorheksydyna: otóż wedle FTM jest ono odwracalne i występować może tylko pod wpływem roztworów stężonych, podobnie zresztą jak podrażnienie błon śluzowych.
Porzućmy jednak te rozważania! Są one bowiem tylko teoretyczne: problem zasadniczy, który się pojawia, to brak „Sorbitolu ciekłego, niekrystalizującego”. To surowiec który bardzo trudno byłoby czymkolwiek zastąpić… Nie martwmy się jednak, do możliwości dwuglukonianu chlorheksydyny i jego szerokiego potencjału terapeutycznego jeszcze powrócimy, wszak to jeden z częściej wykorzystywanych w FTM surowców!
Żele do stosowania w jamie ustnej
Do stosowania w jamie ustnej „Formulaire Therapeutique Magistral” zaleca ponadto trzy bardzo interesujące żele:
- „Gel oral à 1% d’hydrocortisone acétate et à 5 % de lidocaïne chlorhydrate”,
- „Gel oral à 2%” (mikonazolu),
- „Gel oral à 2% de miconazole et à 5 % de lidocaïne chlorhydrate”.
Receptur tych jednak nie cytujemy i nie omawiamy, bowiem obok chlorowodorku lidokainy jednowodnego zawierają substancje czynne niedostępne w Polsce jako surowce recepturowe: octan hydrokortyzonu oraz mikonazol.
Czym może zaskoczyć „woda utleniona”?
Wspomnieliśmy, że wachlarz leków ujętych w rozdziale „Usage externe” jest bardzo szeroki, aby dopełnić zatem jego obraz wymieńmy jeszcze „Solution ophtalmique à 5% de povidone”, przeznaczony do stosowania w zespole suchego oka, ale też żele przeciwzapalne i przeciwbólowe: 5% z ibuprofenem, 3% z kwasem flufenamowym, 1% z indometacyną oraz złożony: 1% oleożywicy z owoców pieprzowca i 1% mentolu. Bardzo ciekawa jest receptura „Solution pour pulvérisation cutanée” z 1% zawartością indometacyny, ale zdecydowanie najciekawsza to… 3% roztwór nadtlenku wodoru! Co jednak może być w niej zaskakującego? Wydawać by się mogło, że to przecież zwykła „woda utleniona” z jej nieodłącznymi wskazaniami… Wyjaśnimy to już za tydzień!
1 Patrz więcej: Bilek M., Bilek J., Leki z apteki. Gargarsima prophylacticum.
![Porozmawiajmy o… „zielonych receptach” [WYWIAD]](https://www.aptekarzpolski.pl/wp-content/uploads/2025/05/porozmawiajmy-o.-WYWIAD-120x86.jpg)
