Jakie etapy tworzenia leku pozwala ominąć repozycjonowanie?
W świetle tych danych oczywiste staje się, że proces repozycjonowania pozwala na znaczne oszczędności czasu i pieniędzy, gdyż wówczas część z etapów tworzenia leku może zostać ominięta. Wynika to z faktu, iż istniejące już leki posiadają gotowe postaci farmaceutyczne, dane dotyczące przebiegu procesów farmakokinetycznych w organizmie człowieka (tzw. LADME, od Liberation, Absorption, Distribution, Metabolism, Elimination) oraz bezpieczeństwa stosowania u różnych grup pacjentów. Szczególnie istotne są dostępne informacje na temat działań niepożądanych zarejestrowanego leku, ponieważ obejmują one najczęściej zarówno natychmiastowe, jak i odległe skutki uboczne, które pozwalają ograniczyć ewentualne tragiczne następstwa jego stosowania. Dodatkowo, w tym przypadku możliwe jest pominięcie kosztów związanych z IV fazą badań klinicznych, gdyż wszystkie efekty obserwowano już u ludzi, a co za tym idzie nie ma problemu z ewentualnym zafałszowaniem wyników pochodzących z analiz modeli zwierzęcych.
Strategie repozycjonowania
W procesie drug re-taskingu wykorzystuje się kilka technik i elementów.
Analiza obliczeniowa QSAR
Przy repozycjonowaniu leków powszechnie stosuje się metody obliczeniowe (komputerowe repozycjonowanie), inaczej analizę zależności między strukturą chemiczną a aktywnością biologiczną leku (Quantitative structure–activity relationship, QSAR). Ta metoda pozwala przewidzieć aktywność biologiczną danego związku na podstawie jego właściwości fizykochemicznych lub tylko struktury chemicznej. Dzięki tym danym możliwe jest formułowanie hipotez dotyczących nowych wskazań dla określonego leku i wybór leku najlepiej dopasowanego do danej choroby.
Wykorzystanie danych z dokumentacji medycznej
Nieodzownym elementem repozycjonowania jest wykorzystanie elektronicznej dokumentacji medycznej (electronic health records, EHRs), bazującej na danych dotyczących przebiegu przeprowadzonych już badań klinicznych. Tego typu rozwiązanie oferuje bogaty dostęp do wszystkich efektów terapeutycznych oraz działań niepożądanych, które zostały dotychczas zgromadzone dla danego leku. Ta strategia nie tylko przyczynia się do znacznej oszczędności czasu i pieniędzy, ale też zwiększa bezpieczeństwo stosowania przy nowym wskazaniu. Ponadto, dzięki temu rozwiązaniu naukowcy dążą również do utworzenia sieci podobieństw między chorobami, na podstawie wspólnych cech zaobserwowanych podczas badań klinicznych, co umożliwiłoby niejako „przeniesienie” terapii stosowanej u grupy pacjentów cierpiących na określone schorzenie, do zastosowania w innym wskazaniu.
Obserwacje z terapii off-label
Trzecim elementem wykorzystywanym w repozycjonowaniu leków jest wiedza i obserwacje kliniczne lekarzy. Dzięki temu elementowi dostarczane są informacje na temat tzw. pozarejestracyjnego (off-label) stosowania leków, szczególnie gdy są one dostępne na rynku od długiego czasu. W celu ułatwienia dostępu do tego typu wskazań i możliwości ich wykorzystania na jednym z uniwersytetów w Izraelu została powołana grupa naukowców, która współpracuje z klinicystami analizując każdy zgłoszony korzystny pozarejestracyjny efekt terapeutyczny i zajmuje się wprowadzaniem leku w nowym wskazaniu.
Czytaj także: Gabapentyna i pregabalina – zastosowanie zgodne ze wskazaniami versus off label.
Trudne aspekty prawne i technologiczne repozycjonowania
Na podstawie powyższych danych można by sądzić, iż repozycjonowanie leków daje praktycznie nieskończone możliwości na wprowadzenie leku przy praktycznie znikomych skutkach ubocznych i ograniczonych kosztach. Jednakże należy zwrócić uwagę, że w tym przypadku dużym problemem mogą stać się względy prawne dotyczące ochrony własności intelektualnej oraz szeroka ochrona patentowa nałożona przez firmę, która po raz pierwszy wprowadziła dany lek. Ograniczenia te sprawiają, iż firmy farmaceutyczne podchodzą z dużo większą rezerwą do doniesień o nowych właściwościach znanych leków niż przedstawiciele ośrodków naukowych. Według koncernów strategia repozycjonowania może być opłacalna tylko wtedy, gdy ochrona patentowa danego leku wygasa lub przybiera jedynie ograniczoną formę. Ponadto przed wprowadzeniem leku w nowym wskazaniu, często konieczne jest opracowanie innej, odbiegającej od pierwotnej, postaci leku oraz jego dawki. Tylko tego typu rozwiązanie może zapewnić firmom uzyskanie nowej ochrony patentowej oraz efektywne ekonomiczne repozycjonowanie.
