Repozycjonowanie leków, czyli nowe oblicze znanych cząsteczek

Przykłady sukcesów w repozycjonowaniu leków

Dotychczasowe osiągnięcia w zastosowaniu istniejących substancji aktywnych w innych schorzeniach wskazują wyraźnie, iż użyteczne mogą stać się zarówno leki dobrze już znane, od lat dostępne na rynku, jak i substancje chemiczne odrzucone poprzednio na dowolnym etapie badań.

Historia cytrynianu sildenafilu

Jednym z najsłynniejszych przykładów repozycjonowania i leczniczego wykorzystania początkowych działań niepożądanych leku stanowi cytrynian sildenafilu. Początkowo lek ten opracowano do terapii dusznicy bolesnej. W tym zastosowaniu lek wykazywał jedynie umiarkowaną skuteczność, jednak w trakcie badań klinicznych bardzo często obserwowano działanie niepożądane, które doprowadziło do ponownej rejestracji leku jako środka na zaburzenia erekcji. Aktualnie sildenafil, oprócz poprawy potencji, znajduje jeszcze szersze zastosowanie – w leczeniu nadciśnienia płucnego, a w małych dawkach prawdopodobnie może zmniejszać ryzyko wystąpienia nowotworu jelita grubego.

Czytaj także: Sporządzanie leków recepturowych z sildenafilem.

Tragiczna przeszłość talidomidu

Należy także zaznaczyć, że w trakcie repozycjonowania konieczna jest analiza profilu ryzyka i korzyści stosowania danego leku. Często skutki uboczne, które eliminują lek w terapii schorzeń przewlekłych lub uniemożliwiają stosowane go u określonych grup pacjentów, mogą okazać się do zaakceptowania w stanach zagrażających życiu i wymagających jednorazowego podania. Z tego typu sytuacją mamy do czynienia w przypadku talidomidu, który po raz pierwszy został wprowadzony do obrotu w 1957 roku w Niemczech oraz Anglii jako preparat uspokajający, przeciwbólowy oraz przeciwwymiotny. Uznawany za bardzo bezpieczny, był rekomendowany kobietom w ciąży w celu ułatwienia zasypiania i łagodzenia porannych nudności. Do czasu wycofania leku z obrotu zaobserwowano tysiące zgonów i wad rozwojowych kończyn (typu fokomelii) u dzieci, których matki przyjmowały lek. Dopiero później wykazano obecność dwóch stereoizomerycznych form w preparacie talidomidu – jedna z nich jest teratogenna i nieczynna farmakologicznie, druga – nieteratogenna i czynna.  Obserwacje te doprowadziły do wycofania talidomidu z lecznictwa.

Jednakże w 1998 roku lek powrócił na rynek w formie bezpiecznego czynnego enancjomeru, w nowym wskazaniu – w leczeniu szpiczaka mnogiego, a szczególnie jego lekoopornej postaci. W 2006 roku został oficjalnie zarejestrowany przez FDA w terapii tego schorzenia, a zyski ze sprzedaży wyniosły około 270 milionów dolarów.

Czytaj także: Szpiczak plazmocytowy – dostępność opcji terapeutycznych dla pacjentów.

Międzynarodowy Program Monitorowania Leków

Warto wspomnieć, że po „tragedii talidomidowej” jak mówiono o wydarzeniu na świecie, nastąpił znaczący i sukcesywny rozwój działań dotyczących monitorowania bezpieczeństwa leków. W procesie tym od początku rolę nadrzędną pełni Światowa Organizacja Zdrowia -WHO, która stworzyła Międzynarodowy Program Monitorowania Leków. Siedziba nadrzędnej jednostki koordynującej program – Międzynarodowy Ośrodek Monitorowania Niepożądanych Działań Leków przy WHO – UMC, znajduje się w Uppsali w Szwecji, tam także mieści się światowa baza danych (od 2001 r. – Vigibase) dotycząca działań niepożądanych

Nowe zastosowania naltreksonu

Ciekawym przykładem leku używanego w nowym odmiennym zastosowaniu jest naltrekson. Początkowo był on stosowany jako lek wspomagający utrzymanie abstynencji w terapii alkoholizmu oraz w detoksykacji opioidowej. Obecnie wykorzystywany jest w niskich dawkach (low dose naltrexon, LDN, 3-5 mg/dobę) w leczeniu chorób immunologicznych takich jak stwardnienie rozsiane, gościec przewlekły, łuszczyca, choroba Hashimoto, a także zaburzeń płodności, napięcia przedmiesiączkowego, otyłości oraz autyzmu.

Innym, niedawno zarejestrowanym preparatem naltreksonu są tabletki stosowane w celu redukcji masy ciała, w których połączono go z bupropionem. To nowatorskie połączenie wykorzystuje zjawisko synergizmu hiperaddycyjnego, gdzie obie substancje wzajemnie potęgują swoje działanie, stymulując odczucie sytości w podwzgórzu, a także pobudzając układ nagrody, co prowadzi do zmniejszenia apetytu.

Czytaj także: Low Dose Naltrekson – terapia naltreksonem w niskiej dawce.

Inne przykłady repozycjonowania leków