Chronofarmakoterapia lekami przeciwbólowymi i anestetykami lokalnymi [1]
Kwas acetylosalicylowy wykazuje 40-50% różnicę w skuteczności działania w zależności od pory podania, w szczególności w kontekście działania prewencyjnego w chorobach układu sercowo-naczyniowego (dawki 75-150 mg). Najsilniejsze właściwości antyagregacyjne obserwowane są rano. Poranne podanie aspiryny zmniejsza incydenty bólu dławicowego aż o 60%, a w przypadku podania popołudniowego ta skuteczność spada do 30%. Efekt terapeutyczny wynika z działania antyagregacyjnego poprzez zahamowanie syntezy prostacykliny w układzie kaskadowym kwasu arachidonowego oraz wpływ na zmniejszenie aktywności w układzie renina-angiotensyna-aldosteron.
Paracetamol wykazuje wyższe stężenie osoczowe przy podaniu porannym, ale tylko u ludzi w podeszłym wieku, ponieważ u populacji młodszej duże znaczenie ma kinetyka jego proleku (proparacetamolu) co nie daje jednoznacznych wyników.
Ketoprofen i indometacyna wykazują około 50% wyższą skuteczność w stanach zapalnych przy podaniu w godzinach rannych, co jest związane ze znacznie wyższym stężeniem osoczowym w porównaniu z podaniem wieczornym.
Leki znieczulenia miejscowego
Lignokaina wykazuje znaczną toksyczność, jeśli jest podana w godzinach porannych – zwiększa się wówczas prawdopodobieństwo wystąpienia drgawek. Bupiwakaina i mepiwakaina wykazują najskuteczniejsze i najdłuższe działanie w godzinach nocnych, około 3:00 nad ranem.
Ropiwakaina w podaniu zewnątrzoponowym – w analgezji porodu – wykazuje 60% różnicę w czasie działania w ciągu dnia. W jednym ze szpitali zarzucono stosowanie ropiwakainy ze względu na obserwacje, że działa zbyt słabo i krótko. Jednak przeniesienie zabiegów z godzin rannych na południowe zasadniczo zmieniło podejście do tego leku.
Opioidy i hypnotyki w znieczuleniu ogólnym
W przypadku środków znieczulenia ogólnego obserwuje się potencjalizację działania oraz wydłużenie działania leków w godzinach nocnych [3, 5].
Tramadol jest typowym przykładem leku wykazującego wyższą skuteczność działania w godzinach wieczorno-nocnych w stosunku do podania rannego. Także morfina stosowana w zabiegach operacyjnych wykazuje słabszą skuteczność w godzinach rannych (około 9) w przeciwieństwie do wyższej w nocy (około 3:00).
Ponieważ środki znieczulenia ogólnego wykazują znacznie dłuższy czas działania w nocy, istnieje prawdopodobieństwo przedawkowania opioidów, zwłaszcza w przypadku dłuższych zabiegów operacyjnych. Przypomnijmy, że przedawkowanie leków opioidowych prowadzi do porażenia ośrodków oddechowych w rdzeniu przedłużonym, co może być brzemienne w skutkach. Badania wykazują możliwość redukcji dawki leków opioidowych w warunkach nocnych nawet o 48% w stosunku do dnia.
Z kolei inne leki, takie jak na przykład propofol mogą wpływać destabilizująco na rytm dobowy pacjenta i powodować jego przesunięcie w fazie.
Skuteczność i toksyczność chemioterapii w zależności od rytmu dobowego
Skuteczność działania, jak i toksyczność chemioterapeutyków jest ściśle uwarunkowana podziałami komórkowymi, które mogą przebiegać zmiennie w ciągu doby. Badania dowodzą, że nowotwory wolno rosnące i dobrze zróżnicowane, mają rytmikę okołodobową podobną do tkanek zdrowych, w przeciwieństwie do nowotworów szybkorosnących i słabo zróżnicowanych, które cechują się dużymi zaburzeniami rytmu dobowego. Jest to pewne wyzwanie dla lecznictwa dlatego, że optymalne podania leków mogą przypadać w nietypowych porach takich jak wczesne godziny ranne lub godziny nocne [6].
Doksorubicyna podana we wczesnych godzinach porannych (około 6:00) wywołuje zmniejszoną nawet do 40% leukopenię w stosunku do podania popołudniowego. Natomiast cisplatyna wydalana przez nerki w godzinach rannych wykazuje zwiększoną nefrotoksyczność w porównaniu z godzinami wieczornymi, dlatego sugeruje się jej podawanie w godzinach 16-18.
Podanie karboplatyny w przedziale 16:00-20:00 zwielokrotniło skuteczność działania przeciwnowotworowego, podobnie jak zastosowanie paklitakselu między godziną 3:00 a 5:00 rano. 5-fluorouracyl natomiast wykazuje najniższą toksyczność przy podaniu pomiędzy godziną 21:00 a 22:00.
Merkaptopuryna, MTX i cyklofosfamid podane po godzinie 14:00 powodują aż trzykrotnie szybszą i pełniejszą remisję białaczki u dzieci, co przekłada się na wzrost do 80% szans na przeżycie najbliższych 5 lat, w stosunku do tylko 40% przy podaniu dopołudniowym. Antarcykliny natomiast wykazują wysoką skuteczność terapeutyczną przy podaniu w godzinach porannych.
Nietypowe pory podania leku – wczesne poranne lub nocne mogą generować szereg problemów natury technicznej zwłaszcza że przed podaniem leku pacjent musi przejść kwalifikację dopuszczającą go do przyjęcia leku, a później otrzymać nawodnienie, co dodatkowo wydłuża cały proces o kilka godzin. Mając jednak na uwadze dobro chorego i rozumiejąc specyfikę choroby nowotworowej, należałoby się bardziej przyjrzeć problemowi chronofarmakologii, jeśli miałoby to poprawić efektywność leczenia.
Czytaj także: Od cięcia na ślepo po terapie celowane. Krótka historia leczenia nowotworów.