Cztery cele stosowania chronofarmakoterapii
Zastosowanie zasad chronofarmakoterapii opiera się na 4 zasadniczych celach. Są to:
- zmniejszenie stosowanej dawki przy zachowaniu efektywności leczenia
- ograniczenie występowania działań niepożądanych
- ograniczenie toksyczności leku
- redukcja kosztów
Co może wywołać rozregulowanie się zegara biologicznego?
Zaburzenia związane z deregulacją zegara biologicznego mają istotny wpływ na funkcjonowanie organizmu i mogą być wywołane przez kilka czynników. Dosyć częstym jest podróż do innej strefy czasowej, gdzie organizm dalej funkcjonuje w swoim „cyklu lokalnym”, co może być przyczyną bólu głowy, zmęczenia, zaburzeń koncentracji. Inne przyczyny to praca zmianowa lub stany chorobowe.
Czytaj także: Recepta na problemy ze snem.
Jak praca zmianowa wpływa na cykl dobowy?
Praca zmianowa ma bardzo duży wpływ na dysfunkcję wewnętrznego zegara biologicznego i utrzymanie homeostazy organizmu, co w konsekwencji prowadzi do nieodwracalnych zmian fizjologicznych i biochemicznych. Często słyszymy o nagłej i niespodziewanej śmierci lekarza na dyżurze, ale może to także dotyczyć farmaceuty czy innego personelu medycznego pracującego na nocnej zmianie. Każde tego typu zdarzenie powinno być rozpatrywane indywidualnie, ale na bazie wiedzy o fizjologii można wysnuć wnioski wiążących je z zaburzeniami cyklu dobowego.
Rytm dobowy a ryzyko zgonu z przyczyn sercowo-naczyniowych
Nasz organizm jest „najsłabszy” w godzinach porannych – między 4:00 a 6:00 rano. Wtedy to najczęściej dochodzi do incydentów sercowo-naczyniowych, mogących prowadzić do poważnych następstw. Wybudzenie osoby o tej porze powoduje gwałtowny skok ciśnienia tętniczego szacowany na 50-55 mm Hg skurczowego i na 20-25 mm Hg rozkurczowego. Jest on wywołany aktywacją układu współczulnego i wyrzutem amin katecholowych (adrenaliny i noradrenaliny), co prowadzi do obkurczenia naczyń w wyniku aktywacji naczyniowej receptorów α. Dochodzi do tego stres i gwałtowna pionizacja ciała [4].
Wszystkie te czynniki powodują nagłe przyspieszenie pracy serca i wzrost zapotrzebowania miocardium na tlen, którego podaż jest niska ze względu na spłycony oddech wynikający z nocnego odpoczynku. Nie bez znaczenia jest fakt, że w godzinach porannych wzrasta proagregacyjna właściwość osocza i nasila się aktywność reniny, co silnie wpływa na kurczliwość naczyń i zwiększenie oporu obwodowego. Wszystko to prowadzi do wzrostu obciążenia lewej komory serca i może skutkować niedomogą wieńcową.
Nagły wzrost ciśnienia krwi może również prowadzić do uszkodzenia blaszki miażdżycowej na zasadzie hemodynamicznej. Suma tych wszystkich czynników może składać się na ryzyko nagłej śmierci sercowej, zawałów czy ostrych epizodów choroby niedokrwiennej serca.
Ciągła deregulacja wewnętrznego zegara biologicznego wywołana pracą zmianową ma również odległe w czasie następstwa, a po latach manifestuje się najczęściej rozwojem utrwalonego nadciśnienia tętniczego oraz chorób metabolicznych takich jak cukrzyca.
Fakt ten został dostrzeżony w krajach skandynawskich, gdzie na przykład rząd Danii wprowadził specjalny system odszkodowań dla członków personelu medycznego, jeśli przedłożyli oni dowody, że przez przynajmniej 10 lat pracowali w systemie zmianowym.
Czytaj także: Najczęstsze przyczyny nieskuteczności terapii w lecznictwie zamkniętym.
Zaburzenia rytmu dobowego w stanach chorobowych
Zaburzenia fizjologicznych rytmów okołodobowych mogą być przyczyną wielu chorób somatycznych i psychicznych – w szczególności depresji. Do typowych przykładów możemy zaliczyć też zaburzenia hormonalne, które prowadzą wraz z wiekiem do zaburzeń snu czy intensywności i czasu cykli menstruacyjnych u kobiet (co niekiedy może skutkować niedokrwistością).
Innym przykładem mogą być zaburzenia dobowe rytmu ciśnienia tętniczego wynikające ze zmian miażdżycowych naczyń oraz spadku wydzielania amin katecholowych.
Warto zauważyć, że występowanie objawów wielu chorób wykazuje zależność od czasu. Zaostrzenie choroby wrzodowej żołądka obserwuje się w okresie jesiennym, a w ujęciu dobowym krwawienia i perforacje wrzodów zdarzają się najczęściej po południu. Napady dny moczanowej występują najczęściej w późnych godzinach nocnych, a bóle napadowe w reumatoidalnym zapaleniu stawów przypadają zwykle na godziny ranne.
Reakcja receptorowa na leki (chronostezja) podlega również rytmom okołodobowym w zależności od pory ich podania, co ma wpływ na wpływ na skuteczność terapii, ale także na toksyczność i natężenie działań niepożądanych.
Czytaj także: Czas na lek. Praktyczne aspekty chronofarmakologii.