Zmiany ciśnienia tętniczego w związku z rytmem okołodobowym
Ciśnienie tętnicze podlega rytmowi dobowemu i w warunkach fizjologicznych wykazuje zmienność w granicach 20-30 mmHg. W godzinach porannych, zaraz po przebudzeniu ulega gwałtownemu wzrostowi na skutek aktywacji α-adrenergicznej i utrzymuje się do późnych godzin popołudniowych, aby następnie zacząć spadać do wartości najniższych w godzinach nocnych podczas snu.
Uważa się, że amplituda pomiędzy fazą dzienną a nocną nie powinna być większa niż 10-20%. Kluczowe jednak wydaje się zwrócenie uwagi na dwa ważne czynniki, które mają wpływ na rokowania dla pacjentów w hypertensji [4]. Są to wysokość rannego skoku ciśnienia oraz wielkość nocnego spadku ciśnienia względem wartości dziennej.
Leki moczopędne – ordynacja ranna podczas śniadania
Wykazano, że leki moczopędne o przedłużonym działaniu podawane rano silniej obniżają wartości ciśnienia w nocy, normalizując jego profil dobowy poprzez zmniejszenie objętości płynów krążących, pozostają jednak bez wpływu na poranne skoki ciśnienia.
Beta-blokery – stosowane rano, zaraz po przebudzeniu
Efekt działania leków blokujących receptory beta zaznacza się wyraźnie w godzinach aktywności dziennej i jest ściśle powiązany z wydzielaniem noradrenaliny, związki te pozostają jednak bez wpływu na poranny skok ciśnienia.
Inhibitory ACE oraz receptorów AT1 – ordynacja zaraz po przebudzeniu
Podobnie jak w przypadku antagonistów wapnia, wskazane jest podawanie rano leków o 24-godzinnym okresie działania. Wyjątkiem są pacjenci z niedostatecznym nocnym spadkiem ciśnienia, którym sugeruje się wieczorne podawanie leku. Dotyczy to diltiazemu oraz ramiprilu i walsartanu.
Kwas acetylosalicylowy
Aspiryna w dawce 100 mg podawana wieczorem powoduje dodatkowy efekt hipotensyjny, poprzez obniżenie ciśnienia o około 10 mm Hg ciśnienia skurczowego do 6 mm Hg rozkurczowego, co jest istotne z punktu widzenia terapii skojarzonej. Korzystny efekt tłumaczy się wpływem na zmniejszenie aktywności układu renina-angiotensyna-aldosteron występującego w nocy.
Czytaj całości: Oporne w terapii nadciśnienie? Warto sprawdzić nadnercza!
Podsumowanie
Zrozumienie wpływu rytmów okołodobowych na funkcjonowanie organizmu człowieka pozwala na odpowiednie podejście zarówno do diagnostyki, jaki i strategii postępowania terapeutycznego. Na podstawie licznych przykładów można zaobserwować, jak ważne są zależności pomiędzy parametrami farmakokinetycznymi leków, zmienną wrażliwością receptorową, wydzielaniem wewnętrznym i rytmem okołodobowym.
Biorąc pod uwagę wszystkie te aspekty, poprzez odpowiednie działania możemy zwiększać efektywność prowadzonej terapii, ograniczając jednocześnie występowanie działań niepożądanych. Można to czynić zarówno poprzez odpowiednie modulowanie dawki, jak i dobór pory stosowania leku. W myśl zasady, że ”leczenie winno być zgodne ze wskazówkami zegara… bo nie sama dawka, ale i pora dawkowania czyni substancję lekiem bądź trucizną”.
Piśmiennictwo
- Andrys-Wawrzyniak, Jabłecka A. Chronoterapia leków przeciwbólowych. Farm Współ 2010; 3:30-4.
- K. Orzechowska-Juzwenko, Farmakologia kliniczna, Wrocław 2017, str. 114
- Ohdo S. Chronotherapeutic strategy: Rhythm monitoring, manipulation and disrupption. Adv Drug Deliv Rev 2010; 67:859-75.
- A. Tykarski, K. Kostka-Jeziorny, Arterial hypertension 2006, vol 10 no 3, pages 235-250
- Bruguerolle B., Boulamery A., Simon N., Biological rhythms: neglected factor of variability in pharmacokinetics studies. J Pharm Sci 2008; 97:1099-108
- Szutowicz-Zielińska E., Matuszewska K., Jassem J., Rola dobowych rytmów biologicznych w leczeniu chemicznym nowotworów, Nowotwory 2000, tom 50, zeszyt 3, 287-292