Antykoncepcja hormonalna opiera się na stosowaniu pojedynczych hormonów lub ich kombinacji w celu zapobiegania ciąży. Preparaty te są wykorzystywane również w terapii bolesnych miesiączek, zespołu napięcia przedmiesiączkowego, hirsutyzmie, trądziku czy przy mięśniakach macicy.
Środki antykoncepcyjne są powszechnie stosowane na świecie od lat 60-tych XX wieku. Doustna antykoncepcja hormonalna (OC – oral contraceptives) niesie za sobą jednak ryzyko wystąpienia działań niepożądanych, wśród których najwięcej obaw wśród pacjentek wzbudza żylna choroba zatorowo-zakrzepowa.
Rodzaje antykoncepcji hormonalnej
Antykoncepcja hormonalna dostępna jest w postaci tabletek doustnych, implantów, plastrów, iniekcji, systemów wewnątrzmacicznych czy krążków dopochwowych. Hormony stosowane w postaci tabletek dawkowane są w schematach 21, 24 lub 28 dni, plastry aplikuje się raz w tygodniu, a krążki dopochwowe – raz w miesiącu.
Doustna antykoncepcja hormonalna opiera się na stosowaniu środków dwu- oraz jednoskładnikowych. Jakie są pomiędzy nimi różnice i jakie ryzyko niesie ze sobą ich stosowanie?
Czytaj także: Systemy transdermalne – o czym informować pacjenta?
Estrogeny i progestageny
Złożona doustna antykoncepcja hormonalna jest oparta na estrogenach i progestagenach. Głównym estrogenem wykorzystywanym w doustnej antykoncepcji hormonalnej jest etynyloestradiol. Jest to syntetyczny estrogen, działający około 200 razy silniej niż naturalny estradiol. Wpływa on stabilizująco na endometrium, a także wzmaga działanie komponenty gestagennej. Jednoczesne zastosowanie estrogenu i progestagenu przede wszystkim hamuje owulację, przy czym zmniejszone zostaje również wytwarzanie lutropiny oraz folitropiny. Wśród progestagenów możemy wyróżnić związki chemiczne będące pochodnymi 17-OH-progesteronu (np. octan medroksyprogesteronu, drospirenon) oraz pochodne 19-OH-nortestosteronu (np. dienogest, norgestrel, lewonorgestrel, dezogestrel, gestoden).
Składnik progestagenny jest podstawą podziału złożonej antykoncepcji hormonalnej na cztery generacje w zależności od kolejności odkrycia oraz ich zastosowania.
Żylna choroba zakrzepowo-zatorowa
Najczęstszą przyczyną rezygnacji z antykoncepcji hormonalnej jest pojawienie się objawów niepożądanych. Najczęściej nie są to skutki uboczne, które mogłyby zagrażać życiu i zdrowiu, jednak ich rodzaj lub nasilenie mogą być przez pacjentkę nieakceptowane (np. plamienia czy obrzęk piersi).
Czytaj także: Dysfunkcje seksualne związane z lekami.
U bardzo niewielu kobiet mogą wystąpić jednak potencjalnie groźne epizody zakrzepowo-zatorowe, związane z wpływem środków antykoncepcyjnych na poziom niemal każdego białka układu krzepnięcia. Wysokie ryzyko wystąpienia zakrzepu występuje szczególnie w pierwszym roku stosowania złożonych hormonalnych środków antykoncepcyjnych, jak również po ponownym rozpoczęciu stosowania po przerwie trwającej 4 tygodnie lub dłużej. Czynnikami zwiększającymi ryzyko powstania zakrzepów krwi w żyłach są ponadto BMI powyżej 30 kg/m2, wiek powyżej 35 roku życia, niedawny poród czy dziedziczne zaburzenia krzepnięcia.
Na czym polega żylna choroba zakrzepowo-zatorowa i jakie są jej objawy?
Żylna choroba zakrzepowo zatorowa (VTE – venous thromboembolism) polega na formowaniu się we wnętrzu naczynia żylnego skrzepliny, która uniemożliwia bądź utrudnia prawidłowy przepływ krwi. Zaleganie zakrzepów w naczyniach powoduje z czasem degenerację ich ściany oraz zniszczenie zastawek naczyniowych. W patogenezie choroby wyróżnia się zespół czynników, tak zwaną triadę Virchowa – zastój krwi, nadmierną krzepliwość ora zaburzenia w budowie ścian naczynia. Ze względu na równowagę składowych układu krzepnięcia i fibrynolizy, najmniejsze nawet wahanie poziomu białek biorących udział w procesie krzepnięcia może mieć niekorzystne skutki zdrowotne.
Najczęstszymi objawami zakrzepicy żył głębokich są: silny ból lub obrzęk nogi, miejscowa bolesność, tkliwość uciskowa wzdłuż przebiegu żył głębokich, zwiększone ucieplenie lub zmiana koloru skóry (bladość, zaczerwienienie lub zasinienie). W powyższych przypadkach należy natychmiast zwrócić się po pomoc lekarską.
