Związki srebra w lecznictwie – właściwości, zastosowanie i trudności recepturowe

Srebro w recepturowych lekach okulistycznych

Związki srebra stosuje się w kroplach sporządzanych w warunkach aseptycznych w  recepturze aptecznej. W kroplach do oczu lub do nosa podawany jest azotan srebra, proteinian srebra, srebro koloidalne czy targezyna (koloidalny kompleks dwuacetylotanino-srebrowy).

Trudności recepturowe dotyczące sporządzenia kropli ze związkami srebra

Sposób wykonania takich kropli jest określony przez monografię farmakopealną.  Krople ze związkami srebra należy przyrządzać w warunkach aseptycznych z jałowych składników, a jako roztwór izotonizujący użyć 1,6% roztwór azotanu potasu. Wszystkie powyższe zalecenia są w pełni uzasadnione. Krople nie mogą być wyjaławiane przez sączenie, bo rozpuszczone substancje tworzą roztwór koloidalny i/lub barwny, nie mogą być też wyjaławiane termicznie. Roztworem izotonizującym nie może być roztwór 0,9% chlorku sodu lub 1,9% kwasu borowego, ponieważ dochodziłoby w tym przypadku do niezgodności fizycznej typu wysolenia. Wysolenie to zjawisko zmniejszenia się rozpuszczalności substancji w roztworze koloidalnym pod wpływem elektrolitów. Czytaj więcej: Trudności i niezgodności recepturowe

Czym jest wysolenie i jak mu zapobiegać?

Wysolenie może występować w kroplach do oczu lub kroplach do nosa. Zjawisku wysolenia ulegają koloidowe preparaty srebra jak proteinian srebra, srebro koloidowe i targezyna, które zawierają koloid ochronny z częściowej hydrolizy białka. Srebro znajduje się częściowo w postaci elementarnej rozproszonej w koloidzie, a częściowo tworzy połączenia z białkami.

Taki układ jest stabilizowany np. przez ładunek elektryczny fazy rozproszonej, hydratację, solwatację i koloid ochronny. Koloidy pod wpływem różnych czynników, np. elektrolitów mogą ulegać koagulacji. Pewnym rodzajem takiej koagulacji jest wysolenie, które polega na wydzielaniu się fazy rozproszonej pod wpływem elektrolitów w zależności od odczynu i zdolności wysalającej.

Wysolenie może nastąpić od razu po dodaniu elektrolitu, albo po kilku dniach. Najsilniej wysala siarczan cynku. Niezgodne z roztworami koloidowymi srebra są chlorek sodu, kwas solny, kwas borowy. Z tego względu nie mogą być stosowane inne roztwory izotoniczne niż roztwór azotanu potasu. Najsilniej ulegają wysoleniu roztwory koloidowe protargolu, gdyż najsłabiej chroni je koloid ochronny, w przeciwieństwie do roztworu targezyny. Wysoleniu można zapobiegać przez stosowanie właściwych środków nadających izotoniczność. Dlatego w kroplach do oczu używa się 1,6 % roztwór azotanu potasu, a w kroplach do nosa (czasem też do oczu) – 5% glukozę.

Niezgodności recepturowe związków srebra

Jedną z niezgodności jest powstanie osadu w wyniku reakcji wysolenia. Jednak podczas stosowania związków srebra w preparatach recepturowych należy wziąć pod uwagę także inne niezgodności, jakie mogą wystąpić po połączeniu ze składnikami lub rozpuszczalnikami. Zestawienie zawiera tabela 1.

Jak widać z powyższej tabeli azotan srebra powoduje niezgodności z większością środków konserwujących stosowanych w kroplach do oczu. Pewnym wyjątkiem jest boran fenylortęciowy  w stężeniu 0,005%, który można zastosować jako środek konserwujący do kropli do oczu z targezyną. Dla kropli z azotanem srebra monografia FP V nie zaleca stosowania środka konserwującego. Rozwory 1-2% proteinianu srebra i srebra koloidalnego oraz 2-5% targezyny mogą powodować niezgodności z roztworem 0,5 – 1% siarczanu atropiny, ale jest to zależne od pH. Osad może pojawić się po 4 -6 dniach. 

Sposób wykonania kropli do oczu ze związkami srebra

W celu sporządzenia izotonicznych z płynem łzowym kropli do oczu należy sprawdzić, jaką ilość wody poleca monografia farmakopealna do rozpuszczenia 0,1 g substancji leczniczej, aby uzyskać roztwór izotoniczny tej substancji. Jeśli ilość wody potrzebna do uzyskania izotonicznego roztworu substancji czynnej nie przekracza 20% przepisanej ilości kropli, substancję leczniczą należy rozpuścić bezpośrednio w roztworze izotonizującym 1,6% KNO₃, pomijając wodę. Jeśli woda stanowi więcej niż 90% przepisanego roztworu, substancję leczniczą należy rozpuścić tylko w wodzie.

Jeżeli substancja nie jest umieszczona w tabeli farmakopealnej, to należy 0,1 g substancji rozpuścić w 2 g wody i uzupełnić do przepisanego stężenia roztworem izotonicznym. Do kropli ocznych należy stosować wodę jałową.

W celu przygotowania kropli, należy w loży z nawiewem laminarnym odważyć substancję leczniczą i rozpuścić w odpowiedniej ilości wody lub roztworu izotonizującego, wymieszać i przelać do butelki będącej opakowaniem leku. Nałożyć nakrętkę z zakraplaczem.

Przykłady recept na krople oczne ze związkami srebra

Poniższe recepty należy wykonać w warunkach aseptycznych w loży z nawiewem laminarnym.

Rp.

1% Sol. Argenti nitratis 10,0

M. f. oculoguttae

D.S. 1 kroplę do każdego oka niemowlęcia

[0,1 g azotanu potasu należy rozpuścić w 3,6 g wody]

Odważyć 3,6 g wody, dodać 6,3 g 1,6% azotanu potasu, po czym wsypać 0,1 g azotanu potasu. Po rozpuszczeniu substancji roztwór przelać do ciemnej butelki o pojemności 10 ml i nałożyć nakrętkę z zakraplaczem.

Rp.

Argenti colloidalis 0,2

Aquae dest. 10,0

M. f. guttae ophthal.

D.S. Krople do oczu

[0,1 g substancji rozpuścić w 2 g wody]

Odważyć 4 g wody i 6 g 1,6% roztworu azotanu potasu. Na powierzchni uzyskanego roztworu rozsypać 0,2 g Collargolu, poczekać aż substancja rozpuści się całkowicie. Otrzymany w ten sposób roztwór koloidalny przelać do jałowej butelki i zamknąć jałową zakrętką z zakraplaczem. Wydać z napisem: „Chronić od światła”.

Rp.

Targesini 0,3

Aquae pro usu ophthalmico ad 10,0

M. f. oculoguttae

D.S. Wkraplać do oczu

[0,1 g substancji rozpuścić w 1,8 g wody]

Odważyć 5,4 g wody, dodać 2 krople środka konserwującego K3, uzupełnić masę roztworu do 9,7 g 1,6% KNO₃ lub 5% glukozą. Do przygotowanego roztworu dodać 0,3 g targezyny i poczekać do rozpuszczenia, ewentualnie mieszając. Roztwór konserwujący K3 to boran fenylortęciowy o stężeniu 1 g/L, natomiast stężenie w leku 0,01 g/l osiąga się po dodaniu 2 kropli do 10 g leku. 

Rp.

Collargoli 0,05

Vaselini albi 10,0

M.D.S. Maść na powieki

W jałowym moździerzu, w warunkach aseptycznych rozpuścić srebro koloidalne w kilku kroplach jałowej wody, a następnie roztwór wemulgować w dodawaną porcjami wazelinę białą. Po dokładnym wymieszaniu przenieść maść do jałowej tuby.

Rp.

Protargoli 0,2

Vaselini albi 20,0       

M.f. ung.

Protargol rozpuścić w niewielkiej ilości wody i roztwór zmieszać z wazeliną białą.

Rp.

Protargoli 0,2

Paraffini olei 20,0     

M.f. ung.

Protargol po rozpuszczeniu w kilku kroplach wody zemulgować bezpośrednio w parafinie z dodatkiem 0,25 g lanoliny.

Rp.

Argenti proteinici 0,1

0,9 % Sol. Natrii chloridi ad 10,0

M. f. gtt.

D.S. Krople do nosa

Wystąpi wysolenie. Poprawa niezgodności polega na zamianie 0,9% roztworu chlorku sodu na 5% roztwór glukozy.

Rp.

Protargoli 0,2

1,9% Sol. Acidi borici  ad 10,0

M. f. gtt.

D.S. Krople do oczu

W recepcie występuje niezgodność typu wysolenie. Zamiast 1,9% roztworu kwasu borowego należy użyć 1,6 % roztwór azotanu potasu.

Rp.

Protargoli                             0,05

Zinci sulfatis                        0,1

Aquae pro usu ophthalmico 10,0

M.D.S. Krople do oczu

W recepcie po zmieszaniu składników nastąpi wytrącenie osadu w wyniku wysolenia. Składniki należy rozdzielić, sporządzając po uzgodnieniu z lekarzem, osobne roztwory według wskazań monografii farmakopealnej.