Społeczne programy kontroli palenia tytoniu
Rzucenie palenia jest niezwykle istotnym czynnikiem w redukcji wskaźnika zachorowalności i umieralności w wielu krajach. Dwa najważniejsze elementy odgrywające kluczową rolę w tym procesie to motywacja oraz umiejętność radzenia sobie w sytuacjach mogących spowodować powrót do nałogu. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) ponad 1 miliard ludzi jest uzależnionych od palenia tytoniu i szacuje się, że około 6 milionów zgonów rocznie związanych jest z zażywaniem tytoniu. Przewiduje się, że liczba ta wzrośnie do 10 milionów rocznie do 2030 r. [8].
W latach 70-tych i 80-tych ubiegłego wieku, w Polsce odnotowano jeden z najwyższych wskaźników zażywania tytoniu pośród innych krajów, który sięgał 70% wśród pracujących mężczyzn. W ciągu ostatnich lat odsetek ten zmalał, ale wciąż sięga 29% w populacji osób dorosłych. Należy pamiętać, że rzucenie palenia pozwala na uniknięcie chorób, a także zgonów wynikających ze stosowania tytoniu. Korzyści wynikające z zerwania z danym nałogiem dotyczą wszystkich bez względu na wiek, przy czym oczywiście im wcześniej palenie zostanie rzucone, tym są one większe [8].
Kampanie społeczne i zakazy palenia
W ciągu ostatnich dziesięcioleci w wielu krajach udało się osiągnąć znaczną redukcję palenia tytoniu. Osiągnięto to dzięki wielu kampaniom społecznym prowadzonym na rzecz zdrowia publicznego, programom kontroli tytoniu oraz polityce mającej na celu kontrolę nad tytoniem. W tym celu w Polsce zostały wprowadzone przepisy mające na celu zapewnienie ochrony społeczeństwa przed konsekwencjami stosowania tytoniu.
Możemy tu wymienić zakaz palenia w miejscach publicznych, wymóg zamieszczania etykiet ostrzegawczych przed następstwami palenia papierosów na ich opakowaniach, a także zakaz reklam wyrobów tytoniowych. Została podniesiona również cena tych produktów, co ma zniechęcić do ich zakupu oraz prowadzone są liczne kampanie o zasięgach lokalnych, mające zwiększyć świadomość ludzi na temat potencjalnych zagrożeń dla zdrowia.
Przyjęcie wymienionych przepisów i obostrzeń przez społeczeństwo spotkało się z pozytywnym odbiorem, ponieważ na przestrzeni ostatnich lat odsetek osób opowiadających się za zakazem palenia w miejscach publicznych wzrósł. Wszystkie wymienione powyżej działania przyczyniły się do znacznego wzrostu liczby osób, którym z powodzeniem udało się zerwać z nałogiem bez uciekania się do korzystania z preparatów medycznych, leków czy też profesjonalnej pomocy [8].
Jak zmienić swoje przyzwyczajenia?
Palenie jest uzależnieniem, które aktywuje receptory nikotynowe w mózgu, szczególnie w układzie nagrody. Stopień uzależnienia oraz czas jego trwania mają bardzo duży wpływ na ryzyko powrotu do nałogu po próbie rzucenia palenia. Niezwykle istotną rolę w tym procesie odgrywa ludzka motywacja do zmiany swoich przyzwyczajeń. Stanowi ona napęd będący chyba najważniejszym czynnikiem w całym tym procesie.
Etapy rzucania palenia
„Transteoretyczny model” zmiany zachowania zakłada, że palacz przed rzuceniem palenia przechodzi przez szereg etapów charakteryzujących się różnymi zachowaniami. Możemy wymienić m.in. wstępne rozważania, rozważania, przygotowania, działanie oraz utrzymanie założonego celu. Na każdym wymienionym etapie poziom motywacji jest różny i aby możliwe było przejście do kolejnego etapu, konieczne jest osiągnięcie określonego poziomu motywacji. W zależności od tego, na jakim etapie znajduje się dany pacjent, będzie on potrzebować odmiennego rodzaju wsparcia [8].
Motywacja palacza
Wszelkiego rodzaju teorie dotyczące przebiegu procesu rzucania palenia niezmiennie bazują na motywacji palacza, która stanowi podstawowy czynnik inicjujący cały ten proces. Warto porównać również motywację osoby, która walczy z uzależnieniem, z motywacją, która kierowała daną osobą w przypadku poprzednio podjętej próby zakończonej niepowodzeniem. Pozwoli to na zwiększenie szans pomyślnego zerwania z nałogiem. W ostatnich latach w rozlicznych krajach wdrożono wiele kampanii i projektów, których celem ma być zwiększenie motywacji palaczy m.in. wzrost cen wyrobów tytoniowych czy też zakaz palenia w miejscach publicznych [8].
Czynniki wpływające na wzrost motywacji
Wśród czynników wpływających na wzrost motywacji do rzucenia palenia możemy wymienić m.in.:
- zakaz palenia w pracy oraz w domu na skutek próśb współpracowników lub pozostałych domowników będących osobami niepalącymi czy też zasad ogólnych panujących w danym otoczeniu,
- wysokie ceny papierosów, co automatycznie przekłada się na wzrost kosztu nałogu,
- nieprzyjemny zapach, który stanowi problem zwłaszcza dla osób niepalących przebywających w otoczeniu palacza,
- szkodliwy wpływ na zdrowie,
- ciąża oraz karmienie piersią niezwykle silnie motywuje kobiety do zaprzestania palenia [8].
Przyczyny niepowodzeń w rzucaniu palenia
Natomiast wśród powodów dla których niektórzy nie są w stanie wytrwać w postanowieniu i wracają do palenia papierosów można wymienić:
- stres oraz silną chęć jego zniwelowania poprzez zapalenie papierosa,
- potrzebę odczucia przyjemności związanej z samym procesem palenia,
- wpływ osób będących palaczami, znajdujących się w bliskim otoczeniu np. kolegów z pracy czy też domowników zachęcających do powrotu do nałogu [8].
Wyniki przeprowadzonych badań sugerują również, że w większości przypadków decyzja o rzuceniu palenia jest decyzją spontaniczną powodowaną przez różne czynniki wyzwalające. Świadczy to o tym, że ludzie przebywający w bliskim otoczeniu osoby zmagającej się z nałogiem powinni stale ich motywować, ponieważ wręcz niemożliwe jest, aby określić, kiedy jest moment właściwy na podjęcie tego wyzwania [8].
