Non-adherence, czyli dlaczego pacjenci nie chcą stosować leków?

Mimo rozpowszechnienia wiedzy na temat chorób przewlekłych oraz ogromnego postępu w farmakoterapii, ich leczenie nadal bywa nieskuteczne. Przyczyn tego zjawiska może być wiele, ale jedną z najważniejszych jest nieprzestrzeganie przez pacjenta zaleceń terapeutycznych. Nawet połowa osób stosujących stałe leki, to pacjenci typu non-adherence, czyli niewspółpracujący z lekarzem lub farmaceutą.

Jaka jest skala problemu?

Według statystyk, od 30% do 60% chorych nie przestrzega ściśle zaleceń lekarskich, tyle samo pacjentów nie potrafi podać nazwy stosowanych leków, a 20% pacjentów stosuje leki im niezaordynowane i bez wskazań („pożyczone” od sąsiadki, kogoś znajomego, czy też leki OTC takie jak niesteroidowe leki przeciwzapalne lub inhibitory pompy protonowej stosowane długotrwale bez kontroli lekarza czy farmaceuty).

Największy problem z systematycznością stosowania leków pojawia się u osób z wielochorobowością, zwłaszcza w chorobach przewlekłych, wymagających długiego czasu terapii. Jest to między innymi osteoporoza, hipercholesterolemia, cukrzyca czy nadciśnienie tętnicze. Szacuje się, że po 6 miesiącach terapii tych schorzeń, mniej niż połowa pacjentów kontynuuje leczenie zgodnie z zaleceniami lekarza. Niestety, u tych pacjentów ryzyko zgonu czy istotnych powikłań jest dużo wyższe w porównaniu do pacjentów z wysokim stopniem zdyscyplinowania w kwestii stosowania leków.

Co oznacza termin adherence?

W ostatnim czasie coraz popularniejsze stają się określenia nazywające podejście pacjenta do lekarza i zaleconej terapii. Współpraca pacjenta z lekarzem i jego stosunek do zaleconego leczenia nazywana jest ogólnie jako adherence. To określenie można podzielić jednak na trzy inne terminy:

• compliance, czyli stosowanie odpowiednich dawek w odpowiednim czasie;
• persistence, czyli systematyczność, wytrwałość w stosowaniu terapii i jej nieprzerywanie;
• concordance, czyli współpraca pacjenta i lekarza opierająca się na wspólnym wyborze odpowiedniej terapii.

Ogólnie można więc powiedzieć, że adherence to przestrzeganie, wytrwałość i współpraca pacjenta w leczeniu. Te zasady są podstawą sukcesu leczenia, bowiem leki mogą mieć mniejszą skuteczność u osób, które nie przestrzegają zaleceń terapeutycznych, nie rozumieją ich lub nie akceptują.

Jakie są konsekwencje non-adherence?

Samodzielne modyfikowanie dawki lub częste jej pomijanie, a także przerywanie leczenia prowadzi do nieskuteczności terapii, czego efektem może być pogorszenie stanu zdrowia, zaostrzenie choroby i jej powikłań, a w rezultacie nawet zgon. Poza skutkami zdrowotnymi, non-adherence ma również poważne konsekwencje społeczne i ekonomiczne. Nieprzestrzeganie zaleceń terapeutycznych prowadzi do wzrostu niepełnosprawności wśród społeczeństwa i do przedwczesnej umieralności. Brak skuteczności leczenia to większe zapotrzebowanie na porady lekarskie, konieczność wykonania kolejnych badań diagnostycznych oraz leczenia komplikacji i powikłań, czyli stosowania dodatkowych leków.

Non-adherence jest bezpośrednią przyczyną wzrostu częstości hospitalizacji – niesystematyczne leczenie może być przyczyną nawet 20% hospitalizacji wśród osób starszych. Wszystkie te efekty generują wysokie koszty finansowe dla publicznego systemu opieki zdrowotnej.

Czytaj także: Polipragmazja u pacjentów geriatrycznych. Problemy i rozwiązania.

Czynniki decydujące o nieprzestrzeganiu zaleceń

Wśród czynników wpływających naprzestrzeganie zaleceń lekarskich wymienia się między innymi osobowość pacjenta, a dokładniej tendencję do niezdyscyplinowania, ale również wiek, poziom wykształcenia, koszty terapii, brak widocznych efektów leczenia, a nawet wielkość czy kolor tabletki.

Czy wiek i płeć mają wpływ na stosowanie się do zaleceń lekarskich?

Kobiety z natury przykładają większą uwagę do zdrowia niż mężczyźni. Chętniej odwiedzają lekarzy, częściej się badają, lepiej współpracują z lekarzami i skrupulatniej przestrzegają ich zaleceń. Są jednocześnie bardziej zdyscyplinowane i rzadziej przerywają terapię.

Wiek jest dość niemiarodajnym czynnikiem wpływającym na adherence. Z jednej strony wraz z wiekiem rośnie intensywność odczuwalnych powikłań związanych z chorobą, co motywuje do dbania o zdrowie i stosowania leków. Z drugiej strony wiek niekorzystnie wpływa na sprawność intelektualną, przez co starsi mają znacznie więcej problemów ze zrozumieniem zaleceń terapeutycznych, z przestrzeganiem skomplikowanych schematów dawkowania i z systematycznością. Dodatkowo problemy ze wzrokiem, słuchem i pamięcią utrudniają prawidłowe zażywanie leków. Starsi pacjenci mają często trudności z połknięciem tabletki, otwieraniem pojemników, rozróżnianiem kolorów tabletek i pamiętaniem o porach ich przyjmowania.

Czytaj także: Nieprzestrzeganie zaleceń terapeutycznych.