Antybiotyki to największe odkrycie medycyny XX wieku. Są to leki przeciwdrobnoustrojowe, ale jak się okazuje – nie tylko. Coraz częściej odkrywane są ich pozaantybiotykowe, ciekawe właściwości. Często do odkrycia ich alternatywnego zastosowania prowadzą obserwacje działań niepożądanych, wykazujących nietypowe, pozytywne efekty terapeutyczne. Kluczową rolę w badaniu nieantybiotykowych właściwości antybiotyków odgrywają badania kliniczne IV fazy. Nierzadko o odkryciu ich nowych właściwości decyduje również przypadek.
Azytromycyna – aktywność przeciwzapalna i immunomodulująca
Azytromycyna należy do azalidów, czyli antybiotyków makrolidowych II generacji. Jest obecnie jednym z najczęściej stosowanych antybiotyków, szczególnie w zakażeniach górnych i dolnych dróg oddechowych. Jest skuteczna w terapii zakażeń wywoływanych przez bakterie atypowe: Chlamydia pneumoniae i Mycoplasma pneumoniae, oporne na działanie wielu innych substancji. Azytromycyna gromadzi się w makrofagach, osiągając wysokie stężenia terapeutyczne w miejscu infekcji. Jest to tzw. efekt poantybiotykowy, który umożliwia stosowanie azytromycyny w krótkotrwałej, intensywnej terapii oraz ordynację leku jedynie raz na dobę. Zaletą azytromycyny są korzystne właściwości farmakokinetyczne oraz rzadkie występowanie działań niepożądanych.
Działanie przeciwbakteryjne makrolidów prowadzi do zmian funkcjonalnych układu immunologicznego (działanie immunomodulujące) oraz uzyskania bezpośrednich lub pośrednich efektów przeciwzapalnych. Mechanizm działania immunomodulującego i przeciwzapalnego nie został dokładnie poznany. Podejrzewa się, że azytromycyna posiada zdolność hamowania produkcji cytokin, np. interleukiny-8, zmniejszania stężenia neutrofilów, a także zaburzania metabolizmu komórek zapalnych, np. związanych z patogenezą astmy oskrzelowej. Azytromycyna może także pobudzać syntezę interferonu beta, endogennego związku o działaniu przeciwwirusowym, antyproliferacyjnym i immunomodulującym. Zwiększoną produkcję IFN-β zaobserwowano w modelach in vitro i in vivo. Efekt ten występuje jednak wyłącznie u osób chorych, nie został potwierdzony u pacjentów zdrowych. Czytaj więcej: Jak wzmocnić odporność organizmu?
Ceftriakson – właściwości neuroprotekcyjne
Ceftriakson jest bakteriobójczym antybiotykiem beta-laktamowym, należącym do III generacji cefalosporyn, podawanym wyłącznie pozajelitowo, zazwyczaj raz na dobę. Jest oporny na klasyczne beta-laktamazy, ale jest rozkładany przez beta-laktamazy o rozszerzonym spektrum (ESBL). Wykazuje aktywność wobec wielu gatunków bakterii Gram-dodatnich, Gram-ujemnych oraz beztlenowych. Jest wykorzystywany w terapii ciężkich zakażeń układu moczowego, oddechowego, zakażeń jamy brzusznej, opon mózgowo-rdzeniowych oraz w sepsie.
W 2015 roku wykazano, że podawanie ceftriaksonu oraz N-acetylocysteiny zmniejsza negatywne konsekwencje udaru niedokrwiennego mózgu i uszkodzenia neurologiczne u szczurów. Wykazano również, że ceftriakson (podawany samodzielnie) zwalnia degenerację neuronów dopaminergicznych w eksperymentalnym modelu choroby Parkinsona oraz poprawia zaburzoną motorykę u zwierząt. Cechy te potwierdzono w modelu in vitro. Ceftriakson może okazać się skuteczny w leczeniu chorób neurodegeneracyjnych, w profilaktyce urazów mózgu i ograniczeniu skutków jego niedokrwienia. Czytaj więcej: Choroba Alzheimera – czy można zmniejszyć ryzyko zachorowania?”
