Halitoza, czyli problem nieświeżego oddechu

Problem halitozy według piśmiennictwa dotyczy – w zależności od kontynentu – od 6 do ponad 50% populacji [1]. Zjawisko to zatem odnosi się do licznej grupy pacjentów, którzy w pierwszej kolejności prawdopodobnie będą szukać porady na walkę z nieświeżym oddechem w aptece. Co farmaceuta może polecić na tę dokuczliwą przypadłość oraz na co zwrócić szczególną uwagę pacjenta, aby uzyskać jak najlepsze efekty?

Jakie są rodzaje halitozy?

Możemy wyróżnić trzy typy halitozy:

• halitoza prawdziwa – nieprzyjemny zapach jest wyczuwany zarówno przez pacjenta z jego ust, jak i przez osoby trzecie:
  • fizjologiczna – prawdopodobnie na skutek wzmożonej aktywności metabolicznej bakterii występujących w jamie ustnej następują procesy gnilne resztek pokarmu, zaliczamy tu tak zwaną poranną halitozę;
  • patologiczna – przyczynę mogą stanowić nieprawidłowe funkcje tkanek jamy ustnej, które mogą wiązać się z próchnicą lub chorobami przyzębia;
• pseudohalitoza – stan w którym pacjent twierdzi, że czuje nieprzyjemnych zapach ze swoich ust, natomiast nikt z towarzystwa nie wyczuwa nieświeżego oddechu;
• halitofobia – obawa przed przykrym zapachem z ust, pomimo wcześniejszego leczenia halitozy prawdziwej, pacjent nadal twierdzi, że ma nieświeży oddech [2,3].

Z czego wynika nieświeży zapach z ust rano?

U licznej grupy osób mających problem z nieświeżym oddechem może występować tzw. poranna halitoza, która spowodowana jest procesami gnilnymi pozostałych w jamie ustnej cząstek pokarmu oraz złuszczonych komórek nabłonka, zastojem śliny na skutek ograniczenia przyjmowania płynów w nocy, a także gromadzeniem się bakterii na powierzchni języka [4].

Zdrowy, dorosły człowiek produkuje około 1,5 litra śliny każdego dnia. W nocy ilość ta znacznie ulega zmniejszeniu. Proces ten może również być ograniczony w przypadku problemów z gruczołami ślinowymi, niewydolności nerek, cukrzycy lub nadczynności tarczycy. Zmniejszona produkcja śliny może być również związana z odwodnieniem, infekcją, intensywnym wysiłkiem fizycznym lub przyjmowanymi lekami [5].

Rola w halitozie VSC, czyli lotnych związków siarki

Halitoza jest schorzeniem, które może dotyczyć znacznej części populacji. W około 90% przypadków przyczyna nieświeżego oddechu związana jest ze stanem jamy ustnej pacjenta. Źródłem problemu może być płytka nazębna, nieszczelne wypełnienia, choroby przyzębia, suchość w jamie ustnej czy też nadmierne namnażanie się bakterii. Nieprzyjemny zapach może być spowodowany procesem rozkładu aminokwasów do lotnych związków o brzydkim zapachu, czyli lotnych związków siarki (VSC, volatile sulphur compounds) do których zaliczamy m.in. siarkowodór (H₂S), merkaptan metylowy (CH₃SH), siarczek dimetylu ((CH₃)₂S), disiarczek dimetylu (CH₃SSCH₃) oraz dwutlenek siarki (SO₂) [6,7].

Przyczyny nieświeżego oddechu

Do czynników mogących wywierać wpływ na nieświeży zapach z ust należy m.in. zmniejszony przepływ śliny, palenie, spożywanie alkoholu lub kawy, nieodpowiednio zbilansowana dieta, stres, oddychanie przez usta, mała ilość wody przyjmowana w trakcie dnia, a także niedrożność nosa, bezdech senny, alergia, zapalenie migdałków, kamienie migdałkowe lub dysfagia. Brzydki oddech może być następstwem różnych problemów występujących u pacjenta np. marskości wątroby. Nieprzyjemny zapach może także pochodzić z okolic nosa, krtani lub górnego odcinka przewodu pokarmowego [7].

Nieświeży oddech może być również spowodowany chorobami związanymi z innymi częściami przewodu pokarmowego, lecz szacuje się, że stanowią one mniej niż 5% wszystkich przypadków. Wśród przyczyn brzydkiego zapachu z ust możemy wymienić m.in. chorobę refluksową przełyku, zakażenie Helicobacter pylori czy też uchyłki przełyku. U pacjentów z chorobą Leśniowskiego-Crohna, w rzadkich przypadkach, gdy zmiany wrzodowe zlokalizowane są w jamie ustnej i są podatne na zakażenia bakteryjne, może pojawić się nieprzyjemny oddech [5].

Halitoza a inne choroby ogólnoustrojowe

W około 8% przypadków źródło halitozy nie jest związane z jamą ustną. Przyczynami nieświeżego oddechu mogą być problemy związane z układem oddechowym, układem pokarmowym, zaburzenia hormonalne, hematologiczne lub choroby wątroby. Wśród potencjalnych przyczyn halitozy związanych z dolegliwościami ze strony układu oddechowego możemy wymienić m.in. zapalenie zatok, rozszczep podniebienia, nowotwór nosa i zatok przynosowych, ciało obce umiejscowione w nosie lub płucach, zapalenie migdałków, kamienie migdałkowe, infekcje płuc, nowotwór gardła lub zapalenie oskrzeli. W przypadku chorób układu pokarmowego mogących przyczyniać się do nieprzyjemnego zapachu z ust możemy wymienić zwężenie odźwiernika, uchyłek Zenkera, niedrożność dwunastnicy, kieszonki skrzelowe, achalazję lub chorobę refluksową przełyku [8].

O jakich chorobach może świadczyć nietypowy zapach z ust?

W zależności od schorzenia na które cierpi pacjent może pojawić się u niego różny zapach wyczuwany w oddechu. W przypadku cukrzycy może to być owocowy lub cytrusowy oddech, kwasicy ketonowej – słodki zapach owoców/zgniłych jabłek/acetonu, problemów z nerkami – zapach amoniaku, trimetyloaminurii – rybny zapach, mukowiscydozy lub astmy – kwaśny oddech, marskości wątroby – zapach stęchlizny, a niedrożności jelit – zapach kału [3,4].

Czy dieta może wpływać na oddech?

Pokarm również może wpływać na produkcję ketonów, do powstania których dochodzi w przypadku diety niskowęglowodanowej podczas spalania tłuszczu i produkcji energii. W celu uniknięcia nieprzyjemnego oddechu można zmienić plan żywienia poprzez zwiększenie zawartości węglowodanów oraz zmniejszenie zawartości tłuszczu, a także picie większej ilości wody [3].

Jak przeprowadzić wywiad z pacjentem z halitozą?

Wywiad przeprowadzany z pacjentem powinien uwzględniać informacje z zakresu jego historii medycznej, stomatologicznej oraz nawyków żywieniowych. Warto zwrócić uwagę na pytania dotyczące częstotliwości występowania nieświeżego oddechu, czasu jego utrzymywania się, o jakiej porze dnia występuje, czy osoby z otoczenia pacjenta również zaobserwowały ten problem, czy pacjent pali papierosy albo spożywa alkohol, czy i jeżeli tak – to jakie leki są przyjmowane [4].

W jaki sposób można potwierdzić halitozę?

Halitozę weryfikuje się na ogół organoleptycznie. Można również przeprowadzić badanie z wykorzystaniem halimetru, który umożliwia wykrycie obecności lotnych związków siarki w wydychanym powietrzu przez pacjenta. Inną metodą jest chromatografia gazowa, która także umożliwia ocenę czy pacjent zmaga się z halitozą, pozwalając na oznaczenie stężenia poszczególnych związków [2,9].

W pierwszej kolejności – zazwyczaj – jako przyczyna brany jest pod uwagę związek nieświeżego oddechu z jamą ustną pacjenta. Należy przeprowadzić wywiad na temat higieny jamy ustnej oraz zaznaczyć, że ważnym aspektem jest konsultacja stomatologiczna. W dalszej kolejności, w zależności od źródła problemu, można rozważać poradę laryngologiczną oraz dalsze badania [10].

Jak leczyć halitozę?

Mechanizm działania produktów stosowanych w leczeniu halitozy opiera się na:

• chemicznej oraz mechanicznej redukcji liczby mikroorganizmów,
• maskowaniu nieprzyjemnego zapachu,
• chemicznej neutralizacji VSC [6].

Olejki eteryczne wykorzystywane w walce z halitozą

Olejki eteryczne stanowią mieszaninę różnorodnych substancji chemicznych, wśród których możemy wyróżnić m.in. terpeny, alkohole, ketony, aldehydy oraz estry. Działanie przeciwdrobnoustrojowe olejków eterycznych było badane już w przeszłości przez zespoły naukowców i prawdopodobnie ich wpływ na bakterie związany jest z niszczącym działaniem na błony komórkowe. Bakterie Gram-dodatnie wykazują się większą wrażliwością na działanie olejków eterycznych niż bakterie Gram-ujemne [6].

W grupie olejków powszechnie używanych możemy wymienić m.in. olejek eukaliptusowy, tymiankowy oraz miętowy. W aptekach ogólnodostępnych dostępne są płyny do płukania jamy ustnej na bazie wymienionych olejków eterycznych. W ich składzie możemy znaleźć takie substancje aktywne jak mentol, który cechuje się miejscowym działaniem znieczulającym, tymol – właściwości antyseptyczne, eukaliptol – właściwości przeciwbakteryjnie oraz przeciwgrzybicze lub salicylan metylu. Przeprowadzone badania wskazują na pozytywny efekt działania płynów do płukania jamy ustnej w leczeniu halitozy [6].

Zioła oraz domowe metody sprzyjające świeżemu oddechowi

Szałwia lekarska (Salvia officinalis) jest surowcem roślinnym, który z powodu swoich właściwości przeciwbakteryjnych, przeciwgrzybiczych, przeciwwirusowych, ściągających oraz zapobiegających powstawaniu płytki nazębnej stosowany jest w praktyce dentystycznej w celu zapobiegania nieświeżemu oddechowi [11].

W trakcie walki z halitozą warto zwrócić także uwagę na dietę pacjenta. Należy wyeliminować z potraw cebulę oraz czosnek, natomiast można wprowadzić dodatek w postaci ziół oraz przypraw takich jak mięta, oregano, pietruszka, tymianek oraz goździki. Można również pić zieloną herbatę bogatą w polifenole, co będzie zapobiegać rozwojowi bakterii [12].

Odpowiednia higiena jamy ustnej – co kupić w aptece?

Z racji iż 80-90% przypadków halitozy swoje źródło znajduje w jamie ustnej, należy przekonać pacjenta, aby zwrócił szczególną uwagę na prawidłową jej pielęgnację. Instruktaż dotyczący zapewnienia odpowiedniej higieny jamy ustnej jest niezbędny i pełni kluczową rolę podczas walki z nieświeżym oddechem. W dużej liczbie przypadków nalot pojawiający się na języku często jest odpowiedzialny za brzydki oddech, dlatego warto również wdrożyć mechaniczne czyszczenie języka. Zaobserwowano, że proces ten przyczynia się do obniżenia poziomu VSC. W tym celu można użyć szczoteczki lub specjalnej skrobaczki/czyścika do języka [7,13].

Wspomniane skrobaczki można kupić w aptece ogólnodostępnej. Należy jednak bardzo uważać, aby nie zranić się podczas stosowania skrobaczki i pamiętać, aby zawsze proces czyszczenia przeprowadzać w sposób delikatny. W ofercie dostępnych jest wiele różnych skrobaczek do czyszczenia języka, jednak warto zaznaczyć, że w ten sposób można usunąć tylko górną warstwę biofilmu. Z tego powodu za pomocą szczoteczki do języka możemy osiągnąć bardziej długotrwały efekt aniżeli skrobaczką [7].

Płyny do płukania jamy ustnej z chlorheksydyną

W celu zachowania odpowiedniej higieny jamy ustnej można również zaproponować pacjentowi płyny do płukania jamy ustnej zawierające w swoim składzie chlorheksydynę. Związek ten wykazuje działanie antybakteryjne oraz zapobiega powstawaniu płytki nazębnej. Popularnymi składnikami wspomnianych płynów są również substancje o działaniu neutralizującym jak np. cynk. Często oba te związki występują w składzie obok siebie, co przyczynia się do działania synergistycznego. Niektórzy pacjenci przy dłuższym stosowaniu preparatów z chlorheksydyną mogą zaobserwować skutki uboczne, jak odbarwienie lub zmiana smaku, o czym warto poinformować pacjenta [7,14].

Preparaty z cynkiem

W aptekach ogólnodostępnych dostępne są również preparaty zawierające w swoim składzie cynk. Występują one w postaci tabletek do ssania. Cynk wykazuje powinowactwo do związków siarki, przez co może przyczyniać się do obniżenia poziomu VSC [14].

Podsumowanie

Pacjent z halitozą związaną ze stanem jamy ustnej powinien udać się na wizytę stomatologiczną w celu przeprowadzenia fachowej konsultacji. W aptece ogólnodostępnej natomiast możemy zaproponować odpowiednie pastylki do ssania, które sprawdzą się w sytuacjach, gdy pacjentowi zależy, aby w miarę szybko osiągnąć poprawę swojego oddechu, płyny do płukania jamy ustnej, czy też skrobaczki lub specjalistyczne szczoteczki przyczyniające się do zapewnienia odpowiedniej higieny jamy ustnej w sposób mechaniczny.

W sytuacji, gdy halitoza ma swoje źródło poza jamą ustną i nieświeży oddech związany jest z chorobami układu oddechowego, pokarmowego, wątroby, nerek lub ma podłoże hematologiczne bądź endokrynologiczne, należy skonsultować się ze specjalistą. Jeżeli problem nieprzyjemnego zapachu z ust nie zostanie prawidłowo zdiagnozowany oraz leczony, może wywrzeć negatywny wpływ na życie towarzyskie danej osoby i przyczynić się do ograniczenia kontaktu ze społeczeństwem. Ważną rolę pełni również leczenie halitofobii, której nie należy lekceważyć, gdyż może to powodować u osób zmagających się z nią unikanie kontaktów towarzyskich oraz rozmów prowadzonych z innymi osobami [8].

Piśmiennictwo:

• [1] Nowak, M., & Hędzelek, W. Halitoza—etiologia, diagnostyka i leczenie—przegląd piśmiennictwa. Polish Dental Association.
• [2] Pieniążek, A., & Pietrzak, M. (2017). Halitoza-etiologia, metody diagnostyki i leczenie. Halitosis-etiology, methods of diagnosis and treatment. J. Health Study Med, 2, 101-122.
• [3] Madhushankari, G. S., Yamunadevi, A., Selvamani, M., Kumar, K. M., & Basandi, P. S. (2015). Halitosis–An overview: Part-I–Classification, etiology, and pathophysiology of halitosis. Journal of pharmacy & bioallied sciences, 7(Suppl 2), S339.
• [4] Kapoor, U., Sharma, G., Juneja, M., & Nagpal, A. (2016). Halitosis: Current concepts on etiology, diagnosis and management. European journal of dentistry, 10(02), 292-300.
• [5] Zalewska, A., Zatoński, M., Jabłonka-Strom, A., Paradowska, A., Kawala, B., & Litwin, A. J. A. G. B. (2012). Halitosis–a common medical and social problem. A review on pathology, diagnosis and treatment. Acta Gastroenterol Belg, 75(3), 300-309.
• [6] Dobler, D., Runkel, F., & Schmidts, T. (2020). Effect of essential oils on oral halitosis treatment: a review. European journal of oral sciences, 128(6), 476-486.
• [7] Zürcher, A., Laine, M. L., & Filippi, A. (2014). Diagnosis, prevalence, and treatment of halitosis. Current Oral Health Reports, 1, 279-285.
• [8] Aylıkcı, B. U., & Çolak, H. (2013). Halitosis: From diagnosis to management. Journal of natural science, biology, and medicine, 4(1), 14.
• [9] Bollen, C. M., & Beikler, T. (2012). Halitosis: the multidisciplinary approach. International journal of oral science, 4(2), 55-63.
• [10] Gajewski, P. (2020). Interna Szczeklika: mały podręcznik 2020/2021.
• [11] Narayanan, N., & Thangavelu, L. (2015). Salvia officinalis in dentistry. Dental Hypotheses, 6(1), 27.
• [12] Szeląg, N. Halitoza.
• [13] Renvert, S., Noack, M. J., Lequart, C., Roldán, S., & Laine, M. L. (2020). The underestimated problem of intra-oral halitosis in dental practice: an expert consensus review. Clinical, cosmetic and investigational dentistry, 251-262.
• [14] Veeresha, K. L., Bansal, M., & Bansal, V. (2011). Halitosis: A frequently ignored social condition. Journal of International Society of Preventive & Community Dentistry, 1(1), 9.
• [15] Izidoro, C., Botelho, J., Machado, V., Reis, A. M., Proença, L., Alves, R. C., & Mendes, J. J. (2022). Revisiting Standard and Novel Therapeutic Approaches in Halitosis: A Review. International Journal of Environmental Research and Public Health, 19(18), 11303.