W ciągu wielu tysięcy lat rozwoju filogenetycznego rodzaju ludzkiego, wytworzył się jeden z najistotniejszych procesów utrzymujących człowieka przy życiu, a mianowicie gojenie się ran i powstawanie blizn. Zostaliśmy wyposażeni w zdolność do odbudowywania integralności różnych tkanek po ich uszkodzeniu. Niejednokrotnie jednak musimy dopomóc naturze za równo w procesie gojenia się ran jak i powstawania blizn.
Mimo, że stwierdzenie, iż czas leczy rany jest w tym przypadku szczególnie prawdziwe, istnieje przekonanie, że na obecnym etapie rozwoju medycyny nie ma możliwości całkowitego usunięcia blizny (jej całkowitego zamknięcia). Jaki jest zatem cel leczenia? W terapii chodzi głównie o zapanowanie nad blizną, o uzyskanie jak najmniej zauważalnej, prawie niewidocznej zmiany, która nie będzie powodować żadnych zaburzeń w funkcjonowaniu organizmu (takich jak przykurcze i związany z nimi ból).
Początek – gojenie się rany
Chcąc mówić o procesie bliznowacenia, należałoby zacząć od samego początku, czyli od procesu gojenia się rany. Jest to pierwszy i niezwykle ważny etap w leczeniu uszkodzonych tkanek. Gojenie się rany na przykład na skórze, definiowane jest jako zamknięcie ubytku tkanki. W przypadku ran powierzchownych, dotyczących tylko zewnętrznych partii naskórka, gojenie na ogół nie kończy się powstaniem blizny. Jeśli jednak uraz jest głębszy, obejmujący już skórę właściwą, gojenie przy pomocy różnych mechanizmów zawsze kończy się wytworzeniem blizny. Czytaj więcej: Etiologia oraz metody leczenia blizn.
Od czego zależy wygląd blizny?
Dla większości pacjentów ważna jest estetyka ciała, a w wypadku gojenia się ran i powstawania blizn jej zachowanie jest szczególnie ważne. Wygląd blizny w dużej mierze zależy od przyczyny jej powstania, miejsca w jakim powstał uraz, czasu i przebiegu gojenia rany, a także od osobniczych właściwości skóry.
Schemat powstawania blizny jest na ogół taki sam dla wszystkich, jednak końcowy efekt zarówno kosmetyczny jak i czynnościowy może się różnić u każdego z pacjentów, a wpływ na niego może mieć ogólny stan pacjenta, rodzaj i wielkość rany, miejsce uszkodzenia, zaopatrzenie tuż po zranieniu i czas po jakim ono nastąpiło. Niezwykle ważny jest rodzaj urazu, czy było to zranienie, oparzenie, czy cięcie w czasie zabiegu chirurgicznego.
Dlaczego najmniej widoczne są blizny po operacji?
Często najmniej widoczne są blizny po operacjach, gdyż rana na ogół zostaje dobrze zaopatrzona, a proces gojenia jest ściśle kontrolowany. Trudności mogą dostarczać natomiast blizny o rozległym i nieprawidłowym charakterze -zgrubiałe, twarde, rozciągające się często poza obszar pierwotnego zranienia. Są one przyczyną przykurczów, irytującego świądu i przewlekłego bólu. Niezwykle istotne jest zatem to, że istnieją metody i środki, służące do zwalczania tego rodzaju przypadków. Im szybciej zostają zastosowane, tym lepsze efekty przynoszą.
Fazy gojenia się rany
Na to jak będzie wyglądała blizna wpływ ma już pierwszy etap jej tworzenia, czyli prawidłowe gojenie rany. Przebiega ono w kilku fazach:
- Faza zapalna, zwana również fazą oczyszczania, rozpoczyna się już w momencie zranienia i trwa od 1 do 3 dni. Dochodzi do rozwoju stanu zapalnego, objawiającego się zwiększeniem przepuszczalności naczyń włosowatych i ostrym bólem. Dochodzi do uwolnienia granulocytów, monocytów, limfocytów, płytek osocza oraz do wytworzenia cytokin prozapalnych. Tworzy się skrzep krwi, który zalepia ranę, stając się niejako naturalnym opatrunkiem. Jego zadaniem jest ochrona nowopowstałej rany przed utratą wody i przenikaniem chorobotwórczych mikroorganizmów. Na obrzeżach rany odkłada się włóknik, stanowi on podporę dla formującego się strupa.
- Ograniczona faza zapalna, czyli proliferacja, to etap, gdzie rana zostaje oczyszczona. Trwa na ogół od 3 do 6 tygodni, a w tym czasie makrofagi (tzw. komórki żerne) przedostają się do rany i usuwają obumarłą tkankę. Dochodzi do zmniejszenia wysięku naczyniowego, a stan zapalny zmniejsza się. Ubytek w tkance zostaje wypełniony ziarniną, zaś rana pokrywa się nowym naskórkiem.
- Właściwa faza gojenia, to czas, gdy komórki tkanki łącznej (fibroblasty) rozpoczynają intensywną produkcję kolagenu, pełniącego funkcję rusztowania dla tworzącej się blizny. Fibroblasty namnażają się, a na ich powierzchni tworzy się nabłonek. Niezwykle istotne jest zachowanie równowagi między nowoutworzonym kolagenem, a tym który uległ rozłożeniu i powinien być usuwany. Dlatego właśnie na proces prawidłowego gojenia ran wpływa odpowiednie ich oczyszczanie i dezynfekcja, co może przynieść olbrzymie korzyści w postaci bardzo mało widocznej blizny.
- Faza bliznowacenia, zwana inaczej fazą przebudowy lub dojrzewania blizny – może trwać od kilku miesięcy do nawet roku. Na tym etapie następuje przebudowa zasadniczo zagojonej już rany. Struktura kolagenu, wcześniej ułożonego dość chaotycznie, ulega uporządkowaniu. Blizna po tym czasie powinna stać się płaska i dużo jaśniejsza niż na początku.