Zegar biologiczny a skuteczność działania leków
Od pory dnia zależą między innymi: wydzielanie śliny i soków żołądkowych, rytmika wchłaniania jelitowego zależna od aktywności enzymów trawiennych, perystaltyka jelit czy przepływ krwi przez naczynia. W ciągu dnia zmieniają się wartości pH wżołądku. Opróżnianie żołądkowe jest o 50% wolniejsze nocą, niż w dzień.
Biodostępność leków doustnych, które są podawane w ciągu dnia jest najczęściej większa, niż podawanych w godzinach wieczornych i w nocy. Rytmy dobowe wpływają nie tylko na wchłanianie leków, ale również na ich metabolizm i wydalanie. Aktywność metaboliczna wątroby jest największa w godzinach popołudniowych, a najmniejsza w nocy. Największą ilość moczu wytwarzamy w godzinach popołudniowych, a jego pH jest niskie w nocy, natomiast wysokie w dzień. Może to mieć duży wpływ na wydalanie leków zasadowych i kwaśnych.
Które leki stosować rano?
Większość leków stosowanych jest w godzinach porannych. Jest to związane częściowo z wygodą, trybem życia i przyzwyczajeniami pacjentów, ale co najważniejsze – z rytmem dobowym organizmu, a tym samym z optymalnym działaniem leków o tej porze dnia.
Hormony tarczycy
Jednym z hormonów, które powinny być stosowane rano po przebudzeniu i „na pusty żołądek” (godzinę przed jedzeniem) jest lewotyroksyna. Zapewnia to najlepsze wchłanianie tego leku. U pacjentów, którzy z różnych względów nie mogą stosować leku rano, można rozważyć podanie wieczorne – dwie do czterech godzin po ostatnim posiłku. [1, 2] Najważniejszą zasadą w przypadku lewotyroksyny (i innych hormonów) jest to, aby stosowana była regularnie, zawsze o tej samej porze.
Glikokortykosteroidy
Szczyt endogennego wydzielania kortykotropiny (ACTH) i kortyzolu odbywa się wczesnym rankiem. Z tego względu metyloprednizolon i inne kortykosteroidy, takie jak prednizon czy prednizolonpowinny być stosowane również rano, co odpowiada fizjologicznemu cyklowi ich wydzielania i zapobiega wystąpieniu wtórnej niewydolności kory nadnerczy. Pozwala to również ograniczyć hamowanie osi podwzgórze-przysadka-nadnercza, a tym samym zmniejszać ryzyko działań niepożądanych. Przy krótkotrwałym leczeniu ma to jednak mniejsze znaczenie [3].
Kiedy stosować leki na nadciśnienie tętnicze?
Ciśnienie krwi wzrasta gwałtownie rano po przebudzeniu, a najniższe jest w czasie snu. Wysokie wartości ciśnienia we wczesnych godzinach rannych spowodowane są zwiększonym napięciem naczyniowym i całkowitym oporem obwodowym. Przyczyną jest również zwiększenie wydzielania amin katecholowych i większa aktywność reniny w osoczu we wczesnych godzinach rannych.
Niestety stosowanie leków hipotensyjnych raz dziennie rano może nie obniżać wczesnoporannego ciśnienia krwi kolejnego dnia. Rozwiązaniem może okazać się podanie tych leków przed snem, co zapobiega gwałtownemu wzrostowi ciśnienia rano i niepożądanym zdarzeniom sercowo-naczyniowym. Wieczorne lub nocne podawanie inhibitorów konwertazy angiotensyny (np. enalapryl, ramipryl, lizinopryl), blokerów receptora angiotensyny (np. walsartan, telmisartan) lub blokera kanału wapniowego (np. amlodypina) powoduje lepsze obniżenie ciśnienia tętniczego nad ranem, a częstość występowania niepożądanych zdarzeń sercowo-naczyniowych jest mniejsza.Ten sam efekt można uzyskać, stosując rano długo działające leki hipotensyjne. Przykładem takiego leku jest postać o przedłużonym uwalnianiu leków z werapamilem. Oba rozwiązania pozwalają na osiągniecie stężeń terapeutycznych w godzinach porannych.
Grupą leków stosowanych w nadciśnieniu tętniczym, które powinny być stosowane rano, są diuretyki tiazydowe (zwłaszcza jeśli są to preparaty o długim czasie działania). Leki te przyjmowane o tej samej porze dnia silniej obniżają wartości ciśnienia tętniczego w nocy oraz utrzymują prawidłowy profil ciśnienia. Ich zastosowanie w godzinach porannych ma również tą przewagę, że szczyt produkcji moczu wystąpi w trakcie dnia, a pacjent nie musi wstawać w nocy do toalety.