Co wpływa na poziom odczuwania stresu?
Wszystkie tego typu zdarzenia ocierają się o granice ludzkiej wytrzymałości na stres lub wręcz je przekraczają. Według badań, naturalne katastrofy wywołują na ogół mniej drastyczne i krócej trwające następstwa psychiczne, niż ekstremalne sytuacje spowodowane przez człowieka (w wyniku błędu, niedbalstwa czy celowego działania). Ten ostatni rodzaj powoduje najostrzejsze i najbardziej długotrwałe następstwa psychiczne u ofiar.
Jakie znaczenie ma czas trwania sytuacji stresogennej?
Duże znaczenie dla stopnia odczuwanej traumy ma czas trwania sytuacji stresogennej. Konsekwencje urazu psychicznego spowodowanego nagłym, trudnym wydarzeniem będą zupełnie inaczej przebiegać i układać się w czasie niż trauma powstała na skutek wieloletniego doświadczania przemocy. Pomimo w obu przypadkach będzie można rozpoznać PTSD.
Po doświadczeniu gwałtownym, szybkim i nawet o ogromnym ciężarze emocjonalnym, reakcje poznawczo-behawioralne człowieka są bezpośrednią odpowiedzią na to konkretne wydarzenie. Zawierają się w określonych ramach czasowych, gdzie dokładnie wiadomo w którym momencie ekstremalne doświadczenie się skończyło. Natomiast w przypadku długotrwałej stresującej sytuacji, bez ram czasowych i możliwości ich określenia, reakcja psychiczna jest inna i często wywołuje nieodwracalne skutki osobowościowe. Negatywny stan psychiczny może w takiej sytuacji trwać nawet kilka czy kilkanaście lat. Przykładem mogą być osoby, które doświadczyły wspomnianej już wieloletniej przemocy domowej czy Holocaustu.
Czy jest zespół stresu pourazowego?
Mimo, że reakcje na traumatyczne sytuacje znane są od bardzo dawna, to zespół stresu pourazowego wszedł do dyskursu psychiatrycznego dopiero za sprawą wojny w Wietnamie. Po raz pierwszy zdefiniowano go w klasyfikacjach psychiatrycznych w latach 80. XX wieku.
Kryteria podstawowe rozpoznania PTSD
Według klasyfikacji zaburzeń psychicznych DSM-5, podstawowe kryterium PTSD zostaje spełnione, jeśli człowiek został narażony na śmierć, groźbę śmierci lub przemoc seksualną poprzez bezpośrednie doświadczenie traumatycznej sytuacji, bycie naocznym świadkiem takiej sytuacji, uzyskał informacje o tym, że członek z najbliższego otoczenia lub rodziny doświadczył traumatycznego doświadczenia lub był wystawiany na powtarzające się nieprzyjemne doświadczenia związane z obcowaniem z traumatycznymi sytuacjami. Czytaj więcej: Zaburzenie stresowe pourazowe.
Kryteria dodatkowe PTSD
Dalszymi kryteriami diagnostycznymi są symptomy dysocjacyjne, np. brak lub osłabienie reakcji emocjonalnych na bodźce zewnętrzne, derealizacjia, depersonalizacja, amnezja dysocjacyjna, stała gotowość przeżywania doznanego doświadczenia traumatycznego poprzez nawracające wyobrażenia, myśli, wspomnienia, sny, stale odczuwany niepokój, trudności ze snem, nadpobudliwość, zaburzenia koncentracji, nadmierna czujności, podwyższona reaktywność, obniżenie nastroju.
PTSD a codzienna aktywność i role społeczne
Dodatkowo pojawiają się trudności w codziennym funkcjonowaniu w tych obszarach aktywności czy rolach społecznych, które wcześniej były wykonywane z łatwością czy przyjemnością. Ktoś, kto lubił jeździć samochodem przestaje to robić, ktoś kto był duszą towarzystwa wycofuje się z kontaktów społecznych, ktoś kto lubił swoją pracę czy hobby – przestaje się nią interesować. Czytaj więcej: Jak bez stresu wrócić do pracy po urodzeniu dziecka?
Czas trwania zaburzeń, a rozpoznanie PTSD
Aby rozpoznać PTSD czas trwania zakłóceń w funkcjonowaniu musi trwać dłużej niż miesiąc. W przypadku gdy trwa 2-30 dni rozpoznaje się ostre zaburzenie stresowe ASD (acute stress disorder). Zarówno w ASD i PTSD, zaburzenia muszą powodować istotne klinicznie trudności lub upośledzenie funkcjonowania danej osoby w sferze społecznej, zawodowej lub innych ważnych dziedzinach życia. Ryzyko wystąpienia PTSD jest tym większe, im więcej napięcia, lęku, stresu, zadań i obowiązków dana osoba bierze na siebie.
Początkowo, póki organizm walczy i przystosowuje się do sytuacji – działa na najwyższych obrotach i człowiek może nie odczuwać niepokojących objawów. Z czasem, gdy trudna sytuacja nie ustępuje lub paradoksalnie – gdy nagle się kończy, człowiek może zacząć uświadamiać sobie wagę swoich przeżyć. Na tym tle może rozwinąć się stres pourazowy. Może to nastąpić nawet po kilku czy kilkunastu tygodniach w miarę normalnego funkcjonowania, a według najnowszych badań – nawet po 2-3 latach.
Jednym z pierwszych objawów „odreagowywania” może być odczuwalny spadek nastroju, zmęczenie, drażliwość, zmniejszenie motywacji do działania, problemy ze snem, lęk związany z powtórzeniem się sytuacji czy tęsknota za tym, co było przed traumatycznym wydarzeniem. Osoby doświadczające trudności na tym tle mogą mieć równolegle dodatkowe zaburzenia takie jak depresja, lęk napadowy lub inne zaburzenia lękowe. Może także pojawić się nadużywanie środków psychoaktywnych. Przy braku leczenia może dojść do trwałej zmiany osobowości. Czytaj więcej: Raport Narodowego Funduszu Zdrowia: depresja