Zgodnie z zapowiedzią, w ramach cyklu „Surowce recepturowe dawniej i dziś”, rozpoczynamy omawianie „recepturowych” nalewek. Pierwszą będzie nalewka konwaliowa, stanowiąca składnik mikstur zapisywanych nie tylko na „serce”, ale też na „uspokojenie”. Czy historia oraz najnowsze źródła potwierdzają obydwa zastosowania? Zapraszamy do lektury!
Roślina dla miłej woni powszechnie lubiana
Tak właśnie komplementował konwalię majową Leonard de Verdmon Jacques w swej znanej i cenionej „Kuracji roślinnej” (1914), stanowiącej 1050 wypróbowanych rad i wskazówek jak leczyć w 150 chorobach ziołami i środkami domowymi. W czasie owym stosowano w lecznictwie przede wszystkim ziele konwalii. Doczekało się ono monografii farmakopealnej m.in. w „Farmakopei Austriackiej VIII” i – oczywiście – omówienia w „Komentarzu do ósmego wydania Farmakopei Austryackiej” (1907). Surowcem farmakopealnym było ziele zebrane w czasie kwitnienia i zasuszone, składające się z liści i łodyg kwiatowych.
Autor „Komentarza…”, docent Ignacy Lemberger wyjaśniał, że konwalia zawiera konwalarynę i konwalamarynę; pierwsza rozkłada się z kwasami rozcieńczonymi na cukier i konwalamarynę, druga w tych samych warunkach na konwalamaretynę. Lemberger podkreślał przy tym: ziele konwalii należy do leków, które należy przechowywać oddzielnie od innych a wydawać tylko na przepis lekarski. I od razu wyjaśniał: istoty zawarte w konwalii są lekami względnie truciznami sercowemi i działają analogicznie jak naparstnica, ciemierzyca, miłek wiosenny, strofantus.
Nalewka konwaliowa jako nowość w arsenale środków leczniczych
W przeciwieństwie do ziela konwalii nalewka konwaliowa nie była stosowana zbyt często, skoro „Wiadomości Farmaceutyczne” z 1922 roku (nr 3) pisały o niej jak o nowości w arsenale środków leczniczych, pozostającej jeszcze na etapie badań naukowych: do farmakologicznego określenia wartości Convallarias majalis znaleziono nowy przyczynek. Wykryto mianowicie, iż roślina ta ma nadzwyczaj wysoką zawartość czynnego glykosidu sercowego. Cyfra dozy dla żaby jest pięć razy wyższa, niż przy Digitalis. Podkreślano przy tym, że wartość (walor) podlega znacznym wahaniom, zależnie od pochodzenia. I co dla nas i dla tematu niniejszego artykułu najważniejsze: najodpowiedniejszą formą, jest tynktura, której wartość działającą w obrębie określonych granic, musi być ściśle ustalona.
Monografia farmakopealna, czyli konwaliowy zawrót głowy!
W przeciwieństwie do „Farmakopei Austriackiej VIII”, opublikowana w roku 1937 „Farmakopea Polska II” zawierała monografię nie ziela zebranego w czasie kwitnienia i zasuszonego, a… „Kwiatostanu konwalii”, Inflorescentia Convallariae (syn. kwiat konwalii, Flos Convallariae). Kwiatostan miał być zebrany przed zupełnym rozwinięciem się kwiatów. Surowcem były kwiatostany wysuszone, pozbawione dolnej części głąbika, poniżej ostatniego dolnego kwiatu.
Czytaj także: Historia farmacji uczy nas… że mamy powody do dumy.
Monografia nalewki konwaliowej w FP II
W „Farmakopei Polskiej II” zamieszczono również monografię „Nalewka konwaliowa” (Tinctura Convallariae, synonim: Alcoholatura Convallariae majalis), którą charakteryzowano następująco: nalewka konwaliowa jest brunatno-zielona, o smaku gorzkim, aromatycznym. Miała unormowany ciężar właściwy (0,910 – 0,915) oraz suchą pozostałość (2,5% – 2,8%). Podano także prostą próbę chemiczną: 5 cm3 nalewki odparować do sucha na łaźni wodnej, pozostałość rozpuścić w 5 cm3 wody i przesączyć; przesącz, po dodaniu roztworu taniny, silnie mętnieje. „Najwyższa dawka jednorazowa” wynosić mogła 1,25 g zaś „Najwyższa dawka dzienna” 3,75 g.
To jednak nie te normy jakościowe i nie taki sposób dawkowania sprawiły, że treść monografii stanowiła dla aptekarzy wielkie zaskoczenie! Zwróćmy uwagę, że farmakopealny synonim „Nalewki konwaliowej” brzmiał: Alcoholatura Convallariae majalis. Zgodnie z definicją zamieszczoną w „Nauce o przyrządzaniu leków i ich postaciach” (1927) autorstwa profesora Bronisława Koskowskiego alkoholaturami (…) nazwano leki, przyrządzone na sposób nalewek (…), z tą różnicą, że do alkoholatur bierze się rośliny świeże.
