Przyczyny występowania biegunek. Stosowanie ogólnodostępnych leków przeciwbiegunkowych w świadomości pacjentów

Każdy człowiek przynajmniej raz w życiu doświadczył zaburzenia funkcjonowania układu pokarmowego jakim jest biegunka, potocznie nazywana rozwolnieniem. Zazwyczaj jest to objaw choroby i codziennie dotyka wielu ludzi na całym świecie. Zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia biegunka (diarrhoea) jest dolegliwością, w której dochodzi do zwiększenia częstości wypróżnień powyżej 3 razy na dobę oraz zmiany konsystencji stolca na płynną lub półpłynną. W zależności od czasu trwania biegunka może mieć charakter ostry (poniżej 14 dni), przetrwały (14-30 dni), bądź przewlekły (powyżej 30 dni). Pomimo, że biegunka w większości przypadków jest procesem samoograniczającym się, nie należy jej lekceważyć, gdyż przyczyny jej występowania mogą mieć różne pochodzenie, a utrzymująca się przez dłuższy czas może prowadzić do groźnych dla zdrowia i życia skutków. Nasilona biegunka jest szczególnie niebezpieczna u dzieci i osób starszych. W niektórych sytuacjach niezbędnym jest zastosowanie odpowiedniej farmakoterapii [1-3].

W zależności od patomechanizmu wyróżnia się biegunkę wydzielniczą, osmotyczną, zapalną, motoryczną oraz tłuszczową. W sytuacji gdy w organizmie dochodzi do zaburzenia wymiany elektrolitów w postaci nadmiernego wydzielania jonów chlorkowych i niedostatecznego wchłaniania jonów sodowych, może wystąpić biegunka wydzielnicza, której podłożem mogą być zakażenia bakteryjne, wirusowe oraz substancje endogenne np. kwasy żółciowe i hormony. Wartym uwagi jest fakt, że w krajach rozwiniętych do najczęstszych przyczyn biegunek wywołanych infekcją należą wirusy (noro-, kalici- i rotawirusy) oraz bakterie z rodzaju Salmonella. Źródłem zakażeń jest np. brak wystarczającej higieny, droga fekalno-oralna, spożycie surowego mięsa, niepasteryzowanego mleka, surowych niemytych owoców, picie nieprzegotowanej wody, a także kontakt ze zwierzętami [4]. Innym rodzajem biegunki jest postać osmotyczna, która manifestuje się zwiększonym ciśnieniem osmotycznym w świetle jelita, będącym skutkiem obecności dużych ilości substancji nie ulegających wchłanianiu. Niektóre choroby, takie jak choroba nowotworowa, czy wrzodziejące zapalenie jelita grubego prowadzą do powstania zmian zapalnych w ścianie jelita, które mogą charakteryzować się wystąpieniem biegunki zapalnej. Pojawienie się biegunki motorycznej jest związane z zaburzeniem motoryki jelit występującym np. w zespole jelita drażliwego. W wielu przypadkach następuje nakładanie się powyższych mechanizmów [1, 2].

Biegunki ostre mogą być pochodzenia zakaźnego (bakterie, wirusy, pasożyty), toksycznego (toksyny endogenne), lekowego (antybiotyki, cytostatyki, leki przeczyszczające), alergicznego (nadwrażliwość na niektóre składniki pokarmu) lub psychogennego (nerwice). Do przyczyn biegunek przewlekłych przebiegających w większości z bólami brzucha oraz wzdęciami zaliczmy zmiany chorobowe toczące się w obrębie przewodu pokarmowego, jak również w całym organizmie np. choroby metaboliczne, czy endokrynologiczne [5].

Leczenie biegunki polega przede wszystkim na utrzymaniu prawidłowej gospodarki wodno-elektrolitowej, zwalczaniu przyczyny oraz leczeniu objawowym w wybranych przypadkach. Najważniejszym elementem jest odpowiednie nawadnianie chorego. W tym celu zaleca się stosowanie doustnych roztworów nawadniających zawierających glukozę oraz sole mineralne o niskiej osmolalności, które można kupić w aptece lub przygotować samemu w warunkach domowych. Jako środek o działaniu zapierającym powszechne zastosowanie znajduje loperamid, lek, który łącząc się z receptorami opioidowymi w ścianie jelita zmniejsza uwalnianie prostaglandyn i acetylocholiny, co wpływa na osłabienie perystaltyki jelit i zwiększenie resorpcji wody i elektrolitów. Loperamid można stosować od 6 roku życia, a przeciwwskazany jest w biegunce pochodzenia bakteryjnego [1, 4, 6].

Ważnymi środkami stosowanymi w terapii biegunki są substancje o działaniu adsorpcyjnym. Ich działanie polega na wiązaniu szkodliwych związków (np. toksyn bakteryjnych), drobnoustrojów, gazów jelitowych oraz substancji pobudzających motorykę jelit. Działanie to prowadzi do eliminacji czynników drażniących z jelit. Z uwagi na fakt, że związki te absorbują nie tylko toksyny, ale również składniki pokarmowe, witaminy i leki należy zachować przynajmniej godzinny odstęp pomiędzy zażyciem innych leków a środkiem adsorbującym. W tej grupie możemy wyróżnić węgiel leczniczy, diosmektyt oraz taninę, która posiada także działanie ściągające [4, 6, 7].

Lekiem przeciwbakteryjnym, dostępnym bez recepty, którego wskazania obejmują ostrą lub przewlekłą biegunkę towarzyszącą zakażeniom bakteryjnym, jest nifuroksazyd, który może być stosowany u pacjentów powyżej 6 roku życia, lecz bez zaleceń lekarza nie dłużej niż 3 dni [1, 6].

Pod pojęciem probiotyków określa się żywe mikroorganizmy, które podane w odpowiedniej ilości wywierają korzystne działanie na organizm gospodarza. Badania wykazały, że suplementacja z wykorzystaniem szczepów Sacharomyces boulardi, Lactobacillus reuteri, Lactobacillus rhamnosus GG i Lactobacillus acidophilus skraca oraz łagodzi przebieg biegunki. Stosowanie preparatów probiotycznych jest szczególnie polecane u dzieci, w biegunce poantybiotykowej, a także w biegunce podróżnych [4].

W zwalczaniu biegunek nie tylko istotnym jest prawidłowe leczenie, ale także profilaktyka. Najważniejszymi czynnikami pozwalającymi uniknąć tej dolegliwości jest zachowywanie higieny osobistej, a także higieny podczas przygotowywania posiłków. Jeśli chodzi o działanie prewencyjne mające na celu uniknięcie biegunki podróżnych zaleca się zażywać probiotyki, których stosowanie należy rozpocząć na 2 dni przed planowanym wyjazdem i kontynuować podczas jego trwania [8].