Zmiany jak w kalejdoskopie, czyli nalewka konwaliowa w powojennych farmakopeach
Jak pamiętamy, w „Farmakopei Polskiej II” (1937) nie pomieszczono postulatu, aby nalewka konwaliowa była oznaczona farmakodynamicznie, sam zaś tytuł monografii nie zawierał adnotacji mianowana nalewka. W przeciwieństwie do „Mianowanej nalewki z liści naparstnicy”. „Farmakopea Polska III” z 1954 roku przyniosła rewolucję, nie tylko zresztą w tym względzie! Zmiany obwieszczał już sam tytuł monografii: Tinctura Convallariae titrata, czyli „Nalewka konwaliowa mianowana”, który nadal widnieje na etykietach nalewki stosowanej obecnie na recepturze. Ale to nie wszystko, bowiem inny był także wyjściowy surowiec: wysuszone ziele konwalii, to samo zatem, którego stosowanie polecała „Farmakopea Austriacka VIII”!
Historia stosowania świeżego kwiatostanu konwalii okazała się zatem bardzo krótka i na nic zdały się opinie profesorów: Koskowskiego, Muszyńskiego i Gatty-Kostyala… Zmieniono oczywiście również sposób sporządzania: nalewkę mianowaną z ziela konwalii przyrządzać z średnio rozdrobnionego ziela przez perkolację, używając do zwilżenia 50 cz. przepisanej mieszaniny spirytusu 95º z wodą. Był to przepis na 100 cz. ziela konwalii, suma użytego spirytusu wynosiła 676 cz., wody zaś 324 cz. Pomimo tak ogromnych różnic otrzymywano finalny produkt opisany słowo w słowo tak samo, jak w „Farmakopei Polskiej II”, czyli ciecz brunatno-zieloną, o smaku gorzkim, aromatycznym. Nalewkę konwaliową mianowaną nadal klasyfikowano w wykazie B i przypisano dawki: jednorazową (1,5 g) oraz dzienną (5,0 g).
Monografia ziela konwalii w FP II
Dodajmy również, że „Farmakopea Polska III” zawierała również monografię „Ziele konwalii”, które zdefiniowano jako kwiatostan z dwoma otaczającymi go liśćmi dziko rosnącej lub uprawianej konwalii majowej, Convallaria majalis (…), zebrany przed zupełnym rozwinięciem się kwiatów i natychmiast wysuszony w temperaturze 40º, a następnie ogrzewany przez 3 godziny w temp. 60-70ºC. Zastrzegano również: do przyrządzania preparatów oraz postaci recepturowych z ziela konwalii powinno być używane ziele o farmakodynamicznie oznaczonej wartości. A przypomnijmy, że według dodatku nr 18 do „Farmakopei Polskiej III” „Badania biologiczne surowców, przetworów, glikozydów i heterozydów sercowych (cardiaca)” przeprowadzane było wówczas na kotach lub gołębiach uśpionych uretanem lub eterem, wlewając im zwolna dożylnie roztwór badanego leku aż nastąpi porażenie serca. „Dodatek 18” wyjaśniał równocześnie, że miarą działania biologicznego tych leków jest jednostka biologiczna gołębia lub kocia, to jest ilość leku w miligramach, która w przeliczeniu na 1 kg wagi zwierzęcia powoduje (…) porażenie serca. Do pojedynczego badania, zarówno leku badanego, jak i wzorcowego, używano po 6 gołębi, bądź też 6 kotów (do mianowania płynu wzorcowego) oraz 4 koty (do mianowania płynu badanego)…
Konwalia w FP IV
Badania mianowania biologicznego nakazywała także „Farmakopea Polska IV” (1965), zastrzegając w definicji, że siła działania „Nalewki z ziela konwalii mianowana” (Tinctura Convallariae titrata) powinna wynosić nie mniej niż 1,8 i nie więcej niż 2,7 jednostek gołębich w 1 ml. Wyłącznie „gołębich”, bowiem rozdział „Ocena aktywności surowców i preparatów zawierających związki kardenolidowe” polecał już badania tylko na gołębiach w narkozie uretanowej, poprzez wykonanie powolnego dożylnego wlewu badanego leku do chwili zatrzymania pracy serca. Moc badanego leku określa się jako dawkę śmiertelną wyrażoną w miligramach na kilogram wagi zwierzęcia w jednostkach gołębich (biologicznych). W związku z tym zmienił się również sposób „Przygotowania”: przyrządzać przez perkolację etanolem do uzyskania wskazanego miana. Nalewka miała wyglądać następująco: brunatnozielona ciecz, o smaku gorzkim, aromatycznym. „Czwórka” przypisała ponadto „Nalewce z ziela konwalii mianowanej” działanie „nasercowe” oraz doustne dawki: zwykle stosowane (0,5 dla jednorazowej i 2,5 dla dobowej) oraz maksymalne (odpowiednio 1,5 i 5,0). Wymogami jakościowymi była gęstość (0,908-0,925) i zawartość etanolu (66-69% objętość/objętość).
„Farmakopea Polska IV” zawierała także monografię „Ziele konwalii” (Herba Convallariae), o mocno zmienionej definicji surowca, którym mógł być nie tylko znany z „Trójki” kwiatostan wraz z dwoma otaczającymi go liśćmi, ale także same liście zebrane przed kwitnieniem rośliny, wysuszone w temperaturze pokojowej lub 80-110º. Monografia „Ziele konwalii” zawierała niezwykle ważną adnotację: do przyrządzania preparatów i w recepturze należy używać wyłącznie mianowanego ziela konwalii, HERBA CONVALLARIAE TITRATA 12,5 j.g., o mocy działania nie mniejszej niż 10 i nie większej niż 14 jednostek gołębich. Właściwe miano można uzyskać przez zmieszanie ziela konwalii o różnej sile działania.
„Farmakopea Polska V” („Suplement I”, 1995) powtórzyła monografię nalewki z ziela konwalii mianowanej w ślad za „Farmakopeą Polską IV”, w analogicznym brzmieniu. Z kolei „Farmakopea Polska VI” (2002) zawierała już wyłącznie monografię „Ziele konwalii”. Powtarzała ona zasadniczo definicję z „Czwórki”, zmieniając jedynie brzmienie same liście zebrane przed kwitnieniem rośliny, na same liście zebrane w początkowym okresie kwitnienia rośliny. Ziele konwalii przyporządkowana do wykazu B, zaś „Działanie i/lub zastosowanie” zdefiniowano jako nasercowe; do preparatów farmaceutycznych, opatrując monografię uwagą: do przyrządzania preparatów i w recepturze należy używać wyłącznie mianowanego proszku ziela konwalii Convallariae pulvis titratus.
Czytaj także: Preparaty galenowe – roztwory wodne i etanolowe, syropy.