Usługi farmaceutyczne świadczone w aptekach ogólnodostępnych obejmują w szczególności wydawanie produktów leczniczych i sporządzanie leków recepturowych oraz działalność informacyjną i edukacyjną w zakresie farmakoterapii. Powszechnie przyjmuje się, że świadczenie usług farmaceutycznych nakierowane jest na uzyskanie pozytywnych efektów leczenia przy jednoczesnym utrzymaniu odpowiedniego profilu bezpieczeństwa zdrowotnego pacjenta. Nadmienione kwestie to asumpt do podjęcia próby przeanalizowania czynności wpisanych w profesję farmaceuty w kategoriach staranności profesjonalnej.
Aptekarska dokładność
Zawód farmaceuty zwyczajowo kojarzono z przysłowiową „aptekarską dokładnością”. Mając na względzie swoisty rodzaj relacji farmaceuta-pacjent oraz wyjątkowość asortymentu (są to przede wszystkim produkty lecznicze), przywołane skojarzenie wydaje się w pełni uzasadnione. Apteka ogólnodostępna (inaczej „otwarta”) jest równocześnie placówką ochrony zdrowia [1] i placówką handlową [2].
Dla farmaceuty, głównie dla aptekarza [3], pacjent jest beneficjentem usług w zakresie zaopatrzenia w leki oraz świadczeń niematerialnych w zakresie sprawowania pieczy nad farmakoterapią i profilaktyką zdrowotną [4]. Główna aktywność zawodowa aptekarza, ukierunkowana na zapewnienie bezpieczeństwa lekowego, realizuje się poprzez właściwe wypełnienie ordynacji lekarskiej [5] oraz konsultacje i funkcję doradczą w oparciu o zasoby produktów leczniczych dostępnych bez recepty. Niezwykle istotny w tym zakresie jest nadzór nad farmakoterapią prowadzoną w ramach samoleczenia, zwłaszcza w związku z nasilającym się zjawiskiem polipragmazji [5]. Czytaj więcej: Aptekarz: misja czy zawód? oraz Kampania „Po pierwsze farmaceuta” – czas na podsumowanie.
Wyszczególnione funkcje poświadczają udział farmaceuty w systemie opieki zdrowotnej i zagwarantowaniu bezpieczeństwa farmaceutycznego. Jest ono istotnym elementem bezpieczeństwa zdrowotnego, stanowiącego następnie ważny aspekt bezpieczeństwa publicznego [2].
Profil zawodowy aptekarza pozwala wyprowadzić wniosek, że zadania przypisane tej grupie zawodowej wymagają zachowania specjalnych standardów. Legitymizuje się w ten sposób koncepcja wyznaczenia kryteriów profesjonalizmu przez pryzmat staranności.
Jak rozumiemy pojęcia staranności i profesjonalizmu?
W mowie potocznej określenia: staranny i profesjonalny przyjmuje się jako przymioty ocenianego podmiotu. Staranność jest cechą ogólnie pożądaną w podejmowanym działaniu, walorem. Profesjonalizmu zwyczajowo oczekuje się w każdym działaniu zawodowym. Definicja staranności obejmuje dokładność wykonania [6], pilność, pieczołowitość, sumienne zajęcie się czymś [6].
Profesjonalizm definiuje się jako wyspecjalizowanie i prezentowanie wysokiego poziomu w danej dziedzinie. Profesjonalista ma kwalifikacje, jest bardzo dobrym fachowcem [7], skrupulatnym i rzetelnym. Cechuje go wysoki poziom wykonywania pracy [6]. Wykonywanie świadczeń na rzecz pacjenta i w oparciu o produkty lecznicze musi być podejmowane w granicach kwalifikacji, także z założeniem minimalizowania ryzyka [4].
Status zawodu farmaceuty na gruncie przepisów
Zgodnie z wykładnią przepisów, aptekarze świadczą usługi farmaceutyczne [1], sprofilowane na ochronę największych dóbr pacjenta – jego zdrowia i życia. Nadmieniono, że odgrywają istotną rolę w funkcjonowaniu systemu opieki zdrowotnej. Warto zaproponować tezę, że staranność profesjonalna jest obligatoryjna i ma znaczenie prawne. Dla farmaceutów może być wyprowadzona z licznych unormowań, uwzględniających znamienne ulokowanie profesji w sytuacji prawnej i faktycznej. Podkreślenia wymaga zaliczenie branży farmaceutycznej do grupy zawodów medycznych, obok zawodu lekarza, lekarza dentysty, pielęgniarki, położnej, diagnosty laboratoryjnego, ratownika medycznego i fizjoterapeuty [4].
Czynności zawodowe farmaceuty
W ustawie z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej wskazano na wymóg legitymowania się nabyciem kwalifikacji w określonej dziedzinie medycyny i udzielaniu świadczeń zdrowotnych na rzecz pacjentów [8]. Nie jest kwestią rozstrzygniętą, czy aptekarz udziela świadczeń zdrowotnych [4]. Natomiast podejmowanie czynności związanych z zachowaniem, ratowaniem, przywracaniem zdrowia [8] pozwala na rozpatrywanie usług udzielanych w aptekach w takim kontekście [5]. Obejmuje czynności zawodowe z zakresu świadczeń rzeczowych [4], np. czynności faktyczne wydania leku oraz szereg usług niematerialnych, w tym sprawowanie opieki farmaceutycznej i udzielanie informacji o produktach leczniczych i wyrobach medycznych [4]. Warto dodać, że również w ustawie z dnia 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne jest mowa o farmaceucie jako osobie wykonującej zawód medyczny [1].
Czym jest wolny zawód?
Przyjmuje się, ze zawód farmaceuty jest „wolnym zawodem” [9]. Jego przedstawicieli cechuje poczucie misji i przestrzeganie zasad etycznych [9]. Wolne zawody wykonują osoby legitymujące się odpowiednim wykształceniem oraz wysokimi kwalifikacjami w zakresie wiedzy i praktyki [10]. Sedno usług świadczonych w myśl przywołanej koncepcji dotyczy więc sfery intelektualnej [10]. Oferowane są w interesie ich odbiorcy lub w interesie publicznym [9].
Czy jest zawód regulowany?
Wymóg posiadania określonych kwalifikacji plasuje zawód farmaceuty wśród „zawodów regulowanych”. Uwierzytelnienie wskazanej przynależności obejmuje pomyślne zdanie stosownych egzaminów i zrealizowanie programu praktyki zawodowej, zwieńczone uzyskaniem zezwolenia [10]. Dla zawodu aptekarza ustanowiono obowiązek ukończenia stażu, wpisania do rejestru farmaceutów i uzyskania prawa wykonywania zawodu, jak jest mowa w art. 2b-2c ustawy z dnia 19 kwietnia 1991 r. o izbach aptekarskich.
Czy jest zawód zaufania publicznego?
Pochodną wolnego zawodu jest zawód zaufania publicznego, pokrewny także w stosunku do zawodu regulowanego. Definicję zawodu zaufania publicznego ujęto w Konstytucji RP [11]. Charakteryzuje się realizowaniem zadań istotnych dla interesu publicznego [9] i na rzecz osobistych potrzeb ludzkich, przez osoby posiadające szczególne wykształcenie i kierujące się normami etyki zawodowej [10]. Przedstawiciele zawodów zaufania publicznego powołują samorządy, pełniące funkcje ochronne, reprezentacyjne wobec obywateli i organów władzy publicznej oraz nadzorujące należyte wykonywanie profesji [5]. Dla aptekarzy ustanawia się Samorząd Aptekarski [3]. Czytaj więcej: Konstytucyjne podstawy działania samorządu zawodowego farmaceutów.
Realizacja interesu zdrowotnego ludności
Zawód aptekarza, poprzez zorientowanie na ochronę zdrowia i życia, realizuje interes zdrowotny ludności i zaangażowanie w ochronę zdrowia publicznego [2]. Rozwinięcie koncepcji zawiera dedykowany farmaceutom art. 86 Prawa farmaceutycznego [1]. Skoro apteka jest placówką ochrony zdrowia, jej działalność stanowi syntezę wymienianych uprzednio funkcji. Wśród nich uwzględniono racjonalizację farmakoterapii oraz współuczestniczenie w prowadzeniu gospodarki produktami leczniczymi i wyrobami medycznymi [1]. Czynności niematerialne uzupełniają funkcję podstawową apteki, jaką jest obrót detaliczny określonym i reglamentowanym asortymentem [2]. Takie ujęcie profesji daje kolejne spojrzenie na zawód aptekarza, ujęte w kategoriach ekonomiczno- gospodarczych [2].
Apteka jako przedsiębiorstwo
Warto zauważyć, że zgodnie z wykładnią art. 55 Kodeksu cywilnego oraz art. 4 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej, apteka jest przedsiębiorstwem, a właściciel przedsiębiorcą. Rolą aptekarza-pracownika apteki jest także realizacja interesu pacjenta jako klienta. Nieuniknione wydaje się utożsamienie działalności apteki z nastawieniem na rentowność, na osiąganie zysku [2].
