Olbrot jako surowiec recepturowy
Olbrot (Cetaceum), inaczej spermacet, jest półpłynnym olejem, który fizjologiczne występuje w przestrzeni czaszkowej nad prawym przewodem nosowym waleni (kaszalotów) i pełni rolę soczewki skupiającej sygnały echolokacyjne. W kontakcie z powietrzem zastyga i przybiera postać wosku, w którego skład wchodzi głównie palmitynian cetylowy. Gotowy surowiec farmaceutyczny jest białym, krystalicznym ciałem stałym, topniejącym w temperaturze ok. 50˚C, który uzyskuje się przez wymrażanie i oczyszczanie oleju.
Do niedawna olbrot stanowił składnik maści i kremów recepturowych, m.in. powyższej maści zmiękczającej (Unguentum leniens). W przemyśle stosowano go do produkcji świec, kredek, atramentu oraz smarów maszynowych. Obecnie, ze względu na zagrożenie kaszalotów wyginięciem i wprowadzenie zakazu polowania na nie, surowiec ten jest trudno dostępny i rzadko stosowany w farmacji (pozyskiwany głównie syntetycznie lub zastępowany innymi olejami).
Smalec wieprzowy w recepturze
Smalec wieprzowy (Adeps suillus, Axungia porci) to surowiec pozyskiwany z tkanek tłuszczowych otaczających jelita świni domowej. Otrzymuje się go poprzez oczyszczenie z tkanki mięsnej, krwi i błon, a następnie wytapia na łaźni wodnej i filtruje na gorąco. Pod względem fizycznym jest to biała, tłusta masa o swoistym zapachu, miękka w temperaturze pokojowej i ulegająca stopieniu w temperaturze 38-42˚C. Wbrew powszechnej opinii w skład smalcu nie wchodzą głównie estry glicerolowe kwasów nasyconych (palmitynowego i stearynowego) – przeważają estry kwasów nienasyconych (głównie oleinowego). Ponadto zawiera on niewielkie ilości cholesterolu i lecytyny. Smalec podczas przechowywania jełczeje, jego trwałość przedłuża przechowywanie w ciemnym i chodnym miejscu, w szczelnie zamkniętym pojemniku. Innym sposobem przedłużania trwałości jest połączenie smalcu z kwasem benzoesowym, taki produkt nosi nazwę Adeps benzoatus.
Oprócz zastosowania kulinarnego, smalec stanowi także ważny składnik leków recepturowych. W przeszłości wykorzystywano go szeroko jako podłoże do sporządzania maści ocznych i składnik kropli do nosa, jednak z biegiem czasu profil jego zastosowania uległ zmianie. Obecnie wchodzi w skład maści – jest składnikiem m.in. farmakopealnej maści siarkowej (Unguentum sulfuratum) i maści siarkowej złożonej, zwanej maścią Wilkinsona (Unguentum Wilkinsoni). Jego zastosowanie wynika z następujących cech:
- posiada niską liczbę wodną (7-16 g wody/100 g podłoża), dlatego zaleca się go jako podłoże do maści bezwodnych;
- łatwo uwalnia z maści substancje czynne i ułatwia ich wchłanianie przez skórę;
- działa okluzyjnie, zapobiega utracie wody i zwiększa nawodnienie naskórka;
- wykazuje największe podobieństwo do tłuszczu ludzkiego, najlepszą tolerancję i biozgodność, przez co nie uczula i sprawdza się w sytuacjach, gdzie inne podłoża są niewskazane;
- łatwo jełczeje, więc należy go przechowywać w chłodnym miejscu.
Czytaj także: Receptariusz. Adeps suillus w recepturze aptecznej.
Przykłady recept ze smalcem
Maść siarkowa – Unguentum sulfuratum wg FP XI
Rp.
Sulfuris ppt. 30,0
Adipis suilli ad 100,0
M. f. ung.
Maść Wilkinsona – Unguentum Wilkinsoni
Rp.
Sulfuris ppt. 15,0
Calcii carbonatis ppt. 10,0
Picis liq. Pini 15,0
Saponis kalini
Adipis suilli aa 30,0
M. f. ung.
Rp.
Kalii iodidi 5,0
Natrii thiosulfatis 0,1
Aquae 4,0
Adipis suilli ad 50,0
M. f. ung.
D.S. zewnętrznie
Rp.
Acidi salicylici 2,0
Ricini olei 5,0
Cignolini 0,1
Adipis suilli ad 100,0
M. f. ung.
D.S. na łuszczycę skóry głowy