Surowce recepturowe pochodzenia zwierzęcego

Mimo obserwowanego od lat rozwoju przemysłu farmaceutycznego i obecności na rynku wielu substancji syntetycznych, niektóre surowce recepturowe wciąż pozyskuje się z ich naturalnych źródeł. Cechuje je unikalny skład i właściwości, które są często niemożliwe do odwzorowania w warunkach laboratoryjnych. Liczne z nich pochodzą ze świata roślin, mniej liczebna, aczkolwiek równie istotna z punktu widzenia farmaceutycznego grupa wywodzi się ze źródeł zwierzęcych.

REKLAMA

Środki lecznicze pochodzenia zwierzęcego zajmowały od wieków istotne miejsce w medycynie ludowej. Zainteresowaniem cieszyły się tłuszcze, krew, ślina, kości, skóra, żółć, odchody, mleko, sierść i niektóre zwierzęce narządy, na przykład serce czy wątroba. Dobór konkretnych medykamentów wynikał z działania mistycznego, często nie był oparty o głębszą analizę przyczyn i skutków choroby, a o przypadek. W miarę upływu lat i rozwoju medycyny zaniechano stosowania wielu z wyżej wymienionych środków, jednak niektóre z nich znajdują zastosowanie do dziś.

Lanolina bezwodna jako surowiec recepturowy

Lanolina bezwodna (Lanolinum anhydricum, Adeps lanae anhydricum) – inaczej tłuszcz lub wosk z wełny – jest surowcem recepturowym pozyskiwanym z wydzieliny gruczołów łojowych owiec poprzez oczyszczanie i odtłuszczanie wełny. Ma postać tłustej masy o jasnobrązowym zabarwieniu i charakterystycznym, „ostrym” zapachu, który nie jest tolerowany przez wszystkich pacjentów. Jest nierozpuszczalna w wodzie, łatwo rozpuszcza się w tłuszczach, temperatura topnienia 36-42oC Pod względem chemicznym zaliczana jest do wosków i stanowi mieszaninę estrów cholesterolu i wyższych alkoholi nienasyconych z wyższymi kwasami tłuszczowymi (nasyconymi i nienasyconymi).

W recepturze aptecznej lanolina stanowi składnik maści, kremów i emulsji do użytku zewnętrznego, jednak nie jest w nich nigdy samodzielnym podłożem z uwagi na dużą lepkość i właściwości organoleptyczne. Natomiast uzyskana z lanoliny bezwodnej odmiana uwodniona, zawierająca 25-28% wody, spełnia kryteria samodzielnego podłoża recepturowego.

Lanolina bezwodna stanowi składnik maści prostej (Unguentum simplex), maści miękkiej (Unguentum molle) czy farmakopealnej maści ichtiolowej (Ammonii bituminosulfonatis Unguentum).

Czytaj także: Powszechne i nowoczesne podłoża maściowe stosowane w recepturze.

Właściwości lanoliny

Za jej szerokim zastosowaniem recepturowym przemawiają następujące cechy:

• posiada dużą liczbę wodną (ok. 200 g wody/100 g podłoża), przez co wykazuje zdolność do wiązania sporych ilości wody i roztworów;
• ma charakter emulgatora typu W/O, sprzyja formułowaniu postaci leku i zapewnia jej trwałość;
• po nałożeniu na skórę uwalnia związaną wodę, przez co działa nawilżająco i zapobiega pękaniu naskórka;
• działa okluzyjnie, tworzy na skórze ochronną powłokę chroniącą przed zanieczyszczeniami i przezskórną utratą wody;
• wygładza i zmiękcza skórę, zwiększa jej elastyczność i wytrzymałość;
• nie wykazuje działania alergizującego, może być rekomendowana nawet najbardziej wrażliwym pacjentom oraz noworodkom (zalecana do pielęgnacji brodawek sutkowych podczas karmienia).

Przykłady recept z lanoliną

Maść prosta – Unguentum simplex wg FP X
Rp.
Lanolini anhydrici 10,0
Vaselini flavi 90,0
M. f. ung.

Maść miękka – Unguentum molle
Rp.
Lanolini anhydrici
Vaselini flavi aa 50,0
M. f. ung.

Maść ichtiolowa – Ammonii bituminosulfonatis Ung. wg FP V
Rp.
Ammoni bituminosulf. 5,0
Lanolini anhydrici
Vaselini flavi aa 22,5
M. f. ung.

Rp.
Camphorae
Ichtyoli
Balsami peruviani aa 3,0
Lanolini anhydrici
Vaselini flavi aa ad 30,0
M. f. ung.
D.S. zewnętrznie

Rp.
Hydrocortisoni 0,25
Detreomycini 0,5
3% Sol. Acidi borici
Lanolini anhydrici
Vaselini albi aa ad 50,0
M. f. ung.

Niezgodności

Mimo wielu zalet lanolina nie jest idealnym surowcem recepturowym i może sprawiać trudności w sporządzaniu niektórych receptur. Do składników, z którymi wykazuje niezgodności, należą:

• balsam peruwiański – oba składniki się ze sobą nie mieszają, dlatego konieczne jest uprzednie rozprowadzenie balsamu w równoważnej ilości oleju rycynowego i połączenie powstałej mieszaniny z lanoliną;
• dziegieć sosnowy – z tym składnikiem lanolina nie miesza się mimo zastosowania pomocniczych metod jak w przypadku balsamu peruwiańskiego, dlatego nie zaleca się ich łączenia;
• adrenalina – jako substancja wrażliwa na utlenianie nie powinna być łączona z lanoliną, ze względu na zawartość w tym podłożu nadtlenków o charakterze utleniającym.

Czytaj także: Zastosowanie ichtamolu i balsamu peruwiańskiego w preparatach recepturowych.