Jak wykorzystujemy olej wątłuszowy (tran) w recepturze?
Olej wątłuszowy (Oleum Jecoris aselli), zwany tranem, jest płynnym olejem otrzymywanym z wątroby dorsza atlantyckiego (inaczej wątłusza). Proces produkcyjny polega na jego wytopieniu, a następnie oczyszczeniu z substancji stałych poprzez wymrożenie w temperaturze -5˚C. Pod względem chemicznym stanowi on mieszaninę estrów glicerolowych głównie nienasyconych kwasów tłuszczowych: oleinowego, eikozapentaenowego (EPA) i dokozapentaenowego (DHA). Ponadto stanowi źródło witamin A i D3.
Tysiące lat wstecz tran stanowił pożywienie mieszkańców północnej Rosji, a dopiero w XIX wieku znalazł zastosowanie w lecznictwie. Mimo wielu korzystnych walorów prozdrowotnych był przez lata niechętnie stosowany z uwagi na nieprzyjemny smak. Zastosowane procesy technologiczne pozwoliły na wprowadzenie na rynek tranu w kapsułkach i żelkach, gdzie rybny posmak został w dużym stopniu zamaskowany. W dzisiejszych czasach cieszy się dużą popularnością z powodu działania witaminizującego i wzmacniającego odporność, szczególnie w odniesieniu do dzieci.
Biorąc pod uwagę recepturę apteczną, tran stanowi składnik maści stosowanych na oparzenia i trudno gojące się rany. Przemawia za tym jego działanie łagodzące i przyspieszające regenerację skóry. Stanowi składnik farmakopealnej maści tranowej (Olei Jecoris Aselli Unguentum), która jest dostępna także jako lek gotowy i może być wykorzystywana przy sporządzaniu innych maści recepturowych zawierających w składzie olej wątłuszowy. Należy pamiętać, że sporządzony w ten sposób preparat należy wydać pacjentowi pełnopłatnie. Ze względu na ograniczoną trwałość preparaty na bazie tranu należy przechowywać w chłodnym i nienasłonecznionym miejscu.
Przykłady recept z tranem
Maść tranowa – Olei Jecoris Aselli Unguentum wg FP V
Rp.
Paraffini solidi 3,5
Vaselini albi 21,5
Lanolini 5,0
Jecoris aselli olei 20,0
M. f. ung
Rp.
Hydrocortisoni 0,6
Jecoris aselli olei 6,0
Bismuthi subgallatis 2,0
Benzocaini 6,0
Vaselini albi ad 100,0
M. f. ung.
D.S. zewnętrznie
Rp.
Vit. A 17 500 j.
Vit. D3 1 250 j.
Balsami peruviani
Jecoris aselli olei aa 0,5
Vaselini albi ad 50,0
M. f. ung.
D.S. zewnętrznie
Czytaj także: Podstawy korzystania z Farmakopei w recepturze aptecznej.
Ważne informacje o surowcach zwierzęcych w recepturze aptecznej
Powyższe surowce recepturowe wymagają odmiennego postępowania podczas sporządzania leków recepturowych z ich udziałem:
- Woski i olbrot należy uprzednio stopić na łaźni wodnej przed wprowadzeniem pozostałych składników leku.
- Smalec wieprzowy i lanolinę bezwodną stosuje się dwojako: w przypadku maści roztworów lub maści zawiesin zaleca się ich stopienie, a w przypadku maści typu emulsji i wielofazowych stosuje się je w formie stałej.
- Olej wątłuszowy jako substancja płynna nie wymaga topienia.
Podsumowanie
Stosowane i cenione od lat surowce pochodzące od zwierząt mogą wydawać się przeżytkiem, jednak wciąż są szeroko stosowane w recepturze aptecznej. Stanowią ważną pulę środków pomocniczych, które znacznie ułatwiają formułowanie postaci leku i zapewniają jego trwałość. Ich biozgodność z ludzkim organizmem sprawia, że są dobrze tolerowane i często wykazują lepszy efekt terapeutyczny niż substancje syntetyczne.
Piśmiennictwo:
- R. Jachowicz, Receptura apteczna, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2010.
- L. Krówczyński, R. Jachowicz, Ćwiczenia z receptury, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2000.
- D. Sztych, Zastosowanie środków leczniczych pochodzenia zwierzęcego w medycynie ludowej, „Życie Weterynaryjne”, 2013, nr 88 (2), s: 126-132.
- S. Milewski, Walory prozdrowotne produktów owczych, „Medycyna Weterynaryjna”, 2006, nr 62 (5), s: 516-519.
- U. Goik, T. Goik, I. Załęska, Właściwości wosku pszczelego i jego zastosowanie w kosmetyce i kosmetologii, „Kosmetologia Estetyczna”, 2016, nr 6, s: 617-622.
- I. Arabas, M. Biniecka, L. M. Czyż, S. Tulik, Legendarne surowce lecznicze pochodzenia morskiego: historia z ciągiem dalszym, „FarmPol”, 2019, t. 75, nr 12, s: 692-697.
- Karta Charakterystyki Substancji. Lanolina bezwodna. http://www.coel.krakow.pl/
- O. Sierpniowska, Adeps suillus w recepturze aptecznej, „Aptekarz Polski”, maj 2010, nr 45/23.