Rola farmaceuty w terapii zaburzeń lękowych
Jak zaznaczono na wstępie, objawy lękowe składają się na obraz kliniczny większości zaburzeń psychicznych w tym depresji oraz zaburzeń nerwicowych i psychotycznych, co sprawia, że ich leczenie jest procesem skomplikowanym i wymaga współdziałania specjalistów zarówno z zakresu psychiatrii jak i psychoterapeutów. Pozostaje w związku z tym głównie w kompetencji lekarza. Jaką wobec tego rolę w procesie leczenia odgrywa tu opieka farmaceutyczna i farmaceuta w aptece otwartej? Zasadnicze znaczenie ma świadomość, że w aptece mamy do czynienia z pacjentem już zdiagnozowanym, któremu zaordynowano konkretne leki. Ich znajomość w zakresie mechanizmu działania, działań niepożądanych i interakcji z innymi lekami jest fundamentalna dla zapewnienia pacjentowi właściwej opieki farmaceutycznej. Bardzo często bowiem jego wątpliwości i pytania dotyczą tych właśnie zagadnień.
Jakie są najważniejsze grupy leków przeciwlękowych?
Najważniejszymi grupami leków stosowanych w terapii zaburzeń lękowych są:
- benzodiazepiny (np. alprazolam, diazepam, lorazepam)
- buspiron
- trój- i czteropierścieniowe leki przeciwdepresyjne (np. doksepina)
- selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI)
- nieselektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny
- hydroksyzyna
- neuroleptyki
- pregabalina
- β-blokery
W pierwszej kolejności należy zaznaczyć, że większość leków psychotropowych nie działa w sposób natychmiastowy. Dla rozwinięcia pełnego działania potrzebny jest okres co najmniej dwóch tygodni regularnego stosowania. Wyjątkiem są tu benzodiazepiny i hydroksyzyna, których działanie jest natychmiastowe, w związku z czym są wykorzystywane często do doraźnego opanowywania objawów lęku. Są to podstawowe informacje, jakie należy przekazać pacjentowi – uchroni to to go przed samowolnym przerwaniem kuracji, zapewniając jej skuteczność.
Informacja o działaniach niepożądanych
Kolejnym zagadnieniem są działania niepożądane, jakie mogą wystąpić w trakcie stosowania wymienionych grup leków. Są to przede wszystkim:
- senność i zaburzenie sprawności psychomotorycznej (benzodiazepiny, neuroleptyki, hydroksyzyna, SSRI w początkowym okresie stosowania)
- anhedonia – brak lub utrata zdolności odczuwania przyjemności (SSRI, TLPD)
- apatia (SSRI)
- nadmierne pobudzenie (SSRI)
- utrata łaknienia (SSRI)
- nasilenie apetytu i przyrost masy ciała (TLPD, neuroleptyki)
- zaburzenia pamięci (benzodiazepiny, neuroleptyki)
- obniżenie libido (SSRI, neuroleptyki, TLPD)
- objawy pozapiramidowe, np. drżenie rąk (neuroleptyki)
Szczególny nacisk należy położyć na poinformowanie pacjenta o konieczności ograniczenia prowadzenia pojazdów i obsługi urządzeń mechanicznych, jeśli wystąpią działania niepożądane wpływające na szybkość reakcji czy koncentrację. Warto też zaznaczyć, że w przypadku SSRI takie działania niepożądane jak senność czy zaburzenie sprawności psychomotorycznej mają charakter przejściowy i dotyczą zwykle początkowego okresu stosowania leku. Takie postępowanie zmniejszy ryzyko samodzielnego przerwania terapii przez pacjenta.
Często zgłaszanym problemem jest nadmierny przyrost masy ciała – objaw trudny do opanowania. W jego kontroli duże znaczenie ma zachowanie zasad zdrowego żywienia i regularny wysiłek fizyczny.
Osobne miejsce zajmuje kwestia obniżenia libido i sprawności seksualnej. Jest to wstydliwy problem zarówno dla kobiet jak i mężczyzn. Dużą rolę odgrywa więc tu właściwa edukacja pacjenta.
Czy leki działające na sferę psychiczną są bezpieczne?
Pytania zadawane przez pacjentów w aptece często dotyczą bezpieczeństwa stosowania leków psychotropowych. W rozmowie z pacjentem należy położyć szczególny nacisk na fakt, że tego typu terapia zawsze powinna pozostawać pod kontrolą lekarza psychiatry. Niedopuszczalne są żadne samowolne ingerencje pacjenta w sposób dawkowania. Należy też zwrócić pacjentowi uwagę na konieczność poinformowania lekarza o wszystkich współistniejących schorzeniach – szczególnie chorobach układu sercowo-naczyniowego oraz przyjmowanych lekach, zarówno tych zleconych przez innych specjalistów jak i preparatów OTC. Nie bez znaczenia jest też fakt, że odstawianie preparatów przeciwlękowych powinno przebiegać stopniowo z jednoczesnym zmniejszaniem dawek. Nagłe przerwanie terapii będzie skutkować nasileniem objawów lęku.
Problem uzależnień podczas terapii benzodiazepinami
W rozmowie z pacjentem leczonym benzodiazepinami szczególną uwagę należy położyć na problem uzależnień. Stosowanie benzodiazepin – zwłaszcza krótko- i średnio długo działających (jak alprazolam, bromazepam, lorazepam, nitrazepam, oksazepam) – prowadzi do wystąpienia zjawiska tolerancji, a w konsekwencji do rozwoju uzależnienia na skutek zmian w ośrodkowym układzie nerwowym. W związku z tym zaleca się, aby czas ich stosowania był ograniczony do minimum i nie przekraczał czterech tygodni łącznie z okresem stopniowego odstawienia.
Uzależnienie od benzodiazepin z punktu widzenia osoby pracującej za pierwszym stołem może manifestować się takimi zachowaniami jak manipulacja, wyolbrzymianie problemów czy postawa roszczeniowa. W praktyce aptecznej możemy się też spotkać z przypadkami „gubienia recept”, domagania się wydania leku bez recepty czy nawet z fałszowaniem recept. Takie sytuacje zawsze powinny wzbudzić szczególną czujność farmaceuty tym bardziej, że benzodiazepiny wciąż pozostają jednymi z najczęściej wypisywanych leków, a u osób starszych są często stosowane długoterminowo.
Czytaj także: Benzodiazepiny – blaski i cienie oraz Psychoterapia uzależnień związanych z substancjami psychoaktywnymi.