Choroby przenoszone drogą płciową

Do chorób przenoszonych drogą płciową (ang. sexually transmitted diseases – STD, sexually transmitted infections – STI), inaczej chorób wenerycznych (łac. morbus venereus) zalicza się choroby bakteryjne, wirusowe, grzybicze i pasożytnicze, których wspólną cechą jest droga przenoszenia związana z aktywnością seksualną.

Do zakażenia może dochodzić w trakcie stosunków dopochwowych, seksu analnego i oralnego. Rzadziej  do zakażenia dochodzi w wyniku używania zanieczyszczonych drobnoustrojami przedmiotów, takich jak: ręczniki, myjki czy przybory erotyczne. Niektóre choroby przenoszone drogą płciową mogą być też przenoszone innymi drogami np. poprzez krew i produkty krwiopochodne. Obecnie znanych jest ponad 30 drobnoustrojów, które mogą być przenoszone drogą płciową.

Jakie choroby są przenoszone drogą płciową?

Do chorób przenoszonych drogą płciową zaliczamy:

• Choroby bakteryjne: chlamydioza,  rzeżączka, kiła, nierzeżączkowe zapalenie cewki moczowej (wywołane przez Chlamydia trachomatis, Ureaplasma urealyticum i Mycoplasma genitalium), zakażenie Streptococcus agalactiae, wrzód weneryczny i ziarniniak pachwinowy.
• Choroby wirusowe: zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV) – kłykciny kończyste, opryszczka narządów płciowych, zakażenie wirusem HIV/AIDS, mięczak zakaźny, zakażenie wirusem HTLV oraz wirusowe zapalenie wątroby typu A, B, C i D,
• Choroby pasożytnicze: rzęsistkowica (trychomoneza), świerzb i wszawica łonowa,
• Choroby grzybicze: kandydoza narządów płciowych.

Wśród najczęściej występujących chorób przenoszonych drogą płciową należy wymienić:

• Chlamydiozę,  rzeżączkę, kiłę i rzęsistkowicę – są to choroby poddające się leczeniu.
• WZW typu B, zakażenie wirusem HIV/AIDS,  zakażenie HPV i opryszczkę narządów płciowych – objawy tych chorób można modyfikować lub zmniejszyć poprzez leczenie.

 W trakcie kontaktów seksualnych mogą być również przenoszone drobnoustroje wywołujące zatrucia pokarmowe i nieżyty żołądkowo-jelitowe (np. czerwonka bakteryjna, ameboza czy owsica).

Czynniki sprzyjające chorobom przenoszonym drogą płciową

Okolica krocza jest podatna na zakażenia drobnoustrojami ze względu na podwyższoną temperaturę i wilgotność oraz mikrourazy. Do czynników sprzyjających wystąpieniu zakażeń należą: cukrzyca, otyłość, noszenie obcisłej bielizny wykonanej ze sztucznych materiałów, wysoka temperatura otoczenia, niedożywienie, ciąża, obniżenie odporności oraz długotrwałe leczenie antybiotykami.  

Do czynników zwiększających ryzyko zapadnięcia na choroby przenoszone drogą płciową należą m.in. duża liczba partnerów seksualnych, niestosowanie prezerwatyw, ryzykowne zachowania i techniki seksualne oraz nadużywanie substancji psychoaktywnych, które zwiększają skłonność do podejmowania takich zachowań.

Choroby przenoszone drogą płciową dotykają kobiet i mężczyzn niezależnie od ich wieku, pochodzenia czy poziomu ekonomicznego. Częściej zapadają na nie osoby między 15 a 24 rokiem życia, o niższym statusie socjoekonomicznym, mieszkające w dużych aglomeracjach miejskich, a także mężczyźni o orientacji homoseksualnej niepozostający w stałych związkach. Mężczyźni homoseksualni najczęściej zapadają na: kiłę, rzeżączkę, wzw typu B i C, zakażenie HIV i opryszczkę narządów płciowych. Szerzeniu zakażeń u kobiet sprzyja stosowanie wkładek domacicznych, ciąża i okres okołomenopauzalny.

Choroby przenoszone drogą płciową należą do najczęstszych chorób zakaźnych. Według danych WHO każdego dnia na świecie dochodzi do ponad 1 mln zakażeń przenoszonych drogą płciową. Szacuje się, że każdego roku dochodzi do około 357 mln nowych infekcji wywoływanych przez 4 choroby przenoszone drogą płciową: chlamydioza, rzeżączka, kiła i rzęsistkowica. W tym u około 156 mln rozwija się rzęsistkowica, u około 131 mln chlamydioza, u około 78 mln rzeżączka, a u około 5,6 mln kiła. Najwięcej tych chorób występuje w rozwijających się krajach Azji Południowo-Wschodniej, Afryki, Ameryki Łacińskiej i na Karaibach. Dane z różnych krajów uzyskiwane są różnymi metodami.

Epidemiologia zakażeń wirusem HIV

  Według danych WHO w 2017 r. na świecie żyło około 25,7 mln osób zakażonych HIV w Regionie Afrykańskim, około 3,5 mln – w Regionie Azji Południowo-Wschodniej, około 3,4 mln osób – w Regionie Amerykańskim i około 2,3 mln – w Regionie Europejskim. AIDS jest jedną z głównych przyczyn zgonów w Afryce Subsaharyjskiej. Pod koniec 2018 r. na świecie żyło około 37,9 mln osób z zakażeniem HIV. W 2018 roku około 770 tys. osób na świecie zmarło z przyczyn związanych z HIV, a około 1,7 mln osób zostało niedawno zakażonych. Główne grupy osób zakażonych HIV to: mężczyźni utrzymujący kontakty seksualne z mężczyznami (ang. men who have sex with men – MSM), użytkownicy narkotyków w iniekcjach (ang. people who inject drugs – PWID), osoby przebywające w więzieniach i innych ośrodkach zamkniętych, osoby świadczące odpłatnie usługi seksualne (ang. sex workers – SW) i ich klienci oraz osoby transpłciowe.

Zakażenie HIV nadal stanowi poważny problem zdrowia publicznego na świecie i dotychczas spowodowało zgon ponad 32 mln ludzi. Jednak wraz ze wzrostem dostępu do skutecznego zapobiegania HIV, diagnozowania, leczenia zakażenia HIV (terapia przeciwretrowirusowa – ART) i zakażeń oportunistycznych oraz poprawą opieki nad osobami zakażonymi i chorymi, zakażenie HIV stało się możliwym do opanowania przewlekłym zakażeniem, umożliwiającym życie dłuższe i o lepszej jakości. Skuteczne leki przeciwretrowirusowe (ARV) mogą utrzymywać stan wiremii na niskim poziomie i zapobiegać dalszemu przenoszeniu zakażenia na inne osoby.

Szacuje się, że pod koniec 2018 roku około 79% osób żyjących z HIV na świecie znało swój status, około 62% otrzymywało leczenie przeciwretrowirusowe, a u około 53% osiągnięto obniżenie wiremii bez ryzyka zarażenia innych osób.

Wirus brodawczaka ludzkiego czynnikiem ryzyka raka szyjki macicy

Wirus HPV to ludzki wirus brodawczaka. Wyróżnia się 150 typów HPV chorobotwórczych dla człowieka. Typy 16 i 18 należą do wysoko onkogennych typów wirusa, które odpowiadają za około 70% przypadków zmian przedrakowych szyjki macicy i raka szyjki macicy. Do zakażenia HPV dochodzi drogą płciową, najczęściej w początkowym okresie po rozpoczęciu aktywności seksualnej. Szacuje się, że w ciągu swojego życia 50-80% aktywnych seksualnie kobiet i mężczyzn było lub będzie zakażonych HPV. Zakażenia HPV mogą prowadzić również do raka odbytu, jamy ustnej, gardła, pochwy, sromu i prącia.

 Według danych WHO w 2018 r. na świecie żyło około 660 mln osób z zakażeniem HPV, doszło do około 570 tys. nowych przypadków zakażeń HPV i zmarło około 311 tys. kobiet z powodu raka szyjki macicy. Ponad 80% wszystkich zachorowań wywołanych HPV występuje w krajach rozwijających się. Wskaźniki zapadalności na raka szyjki macicy są na świecie zróżnicowane. W Europie w 2012 roku odnotowano około 58 tys. przypadków. W krajach, w których stosowane są powszechne szczepienia przeciw HPV, liczba przypadków raka szyjki macicy zmalała o połowę.

Kompleksowa kontrola raka szyjki macicy obejmuje profilaktykę pierwotną (szczepienia przeciwko HPV), wtórną (badania przesiewowe – cytologia i leczenie zmian przedrakowych), trzeciorzędową (diagnoza i leczenie inwazyjnego raka szyjki macicy) oraz opiekę paliatywną. Badania przesiewowe i leczenie zmian przedrakowych u kobiet w wieku 30 lat i więcej są opłacalnym sposobem zapobiegania rakowi szyjki macicy. Rak szyjki macicy można wyleczyć, jeśli zostanie zdiagnozowany na wczesnym etapie.

Wyróżnia się 2 typy wirusa opryszczki pospolitej (HSV): wirus opryszczki pospolitej typu 1 (HSV-1) i wirus opryszczki pospolitej typu 2 (HSV-2). HSV-1 jest przenoszony głównie drogą kontaktową i kropelkową oraz wywołuje opryszczkę jamy ustnej, ale może również powodować opryszczkę narządów płciowych. Zakażenie HSV-2 jest infekcją przenoszoną drogą płciową, która powoduje opryszczkę narządów płciowych.

 Zarówno infekcje HSV-1, jak i HSV-2 trwają przez całe życie. Większość zakażeń HSV przebiega bezobjawowo. Szacuje się, że około 3,7 mld osób na świecie w wieku poniżej 50 lat ma zakażenie HSV-1, a około 417 mln ludzi w wieku 15-49 lat ma zakażenie HSV-2. Zakażenie HSV-2 zwiększa ryzyko nabycia i przeniesienia zakażenia HIV.

Sytuacja epidemiologiczna chorób wenerycznych w Europie

Spośród chorób bakteryjnych przenoszonych drogą płciową w UE monitorowane są kiła, rzeżączka i chlamydiozy przenoszone drogą płciową. Istnieje znaczne zróżnicowanie pomiędzy krajami w organizacji systemu nadzoru epidemiologicznego tych chorób oraz programów badań przesiewowych i badań osób z kontaktu.

Średnia zapadalność na kiłęw Europie w latach 2006-2016 wzrastała. W 2016 r. wyniosła 6,1 na 100 tys. mieszkańców. Wzrost dotyczył głównie mężczyzn, zwłaszcza MSM. Wyraźny trend wzrostowy wykazywała również zapadalność na rzeżączkę. W latach 2015-2016 notowano prawie 20 przypadków na 100 tys.

Zapadalność na rzeżączkę znacznie przekraczała zapadalność na kiłę. Rzeżączka w UE występuje częściej wśród MSM. Grupa ta stanowi niemal połowę wszystkich zgłaszanych zachorowań. Dla obu tych chorób w krajach UE, w tym również w Polsce zapadalność wśród mężczyzn jest wyższa niż dla kobiet, a szczyt zachorowań przypada na wiek od 20 do 40 lat.

W krajach UE najczęstszą chorobą przenoszoną drogą płciową są zakażenia chlamydiami, które często dotykają osób młodych, krótko po inicjacji seksualnej. W odróżnieniu od kiły i rzeżączki grupą szczególnie narażoną na te zakażenia są kobiety i osoby heteroseksualne. Szacuje się, że zakażenia chlamydiami występują u 3-4% osób poniżej 26 roku życia. Z uwagi na ich często bezobjawowy przebieg, określenie rzeczywistej częstości ich rozpoznawania zależy od wdrożenia badań przesiewowych. W krajach UE o dużej częstotliwości takich badań notuje się nawet 5 tys. razy więcej przypadków niż w krajach, w których takich badań się nie prowadzi.

Choroby weneryczne w danych Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego

Dane liczbowe dotyczące odnotowanych przypadków kiły, rzeżączki i chorób przenoszonych drogą płciową wywołanych przez chlamydie w Polsce podawane są przez Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny począwszy od 2013 r. W tym okresie obserwuje się wzrost rocznej liczby przypadków wszystkich tych chorób. W 2019 r. zarejestrowano 1642 przypadki kiły, 556 przypadków rzeżączki, 1 przypadek ziarnicy wenerycznej wywołanej przez chlamydie i 417 przypadków innych chorób przenoszonych drogą płciową wywołanych przez Chlamydie. Najprawdopodobniej rzeczywista liczba przypadków zachorowań na te choroby jest wyższa, gdyż nie wszystkie zachorowania są wykrywane, zgłaszane i rejestrowane.

Jak wynika z danych NIZP-PZH roczna liczba przypadków nowych zakażeń HIV w Polsce wzrosła w przeciągu ostatnich 10 lat ponad 2-krotnie (739 zakażeń w 2010 r. a 1751 w 2019 r.). Rocznie w Polsce rejestruje się po 100-200 przypadków zachorowań na AIDS. Od wdrożenia badań w naszym kraju w 1985 r. do 30 września 2019 r. stwierdzono zakażenie HIV u 25020 osób, odnotowano 3741 zachorowań na AIDS, a 1424 chorych zmarło. Wśród osób chorych na AIDS, których zachorowania rozpoznano w Polsce w latach 2014-2018, najczęstszymi prawdopodobnymi drogami zakażenia były: kontakty homoseksualne mężczyzn, stosowanie narkotyków w iniekcjach i kontakty heteroseksualne. Zakażenia wertykalne (od matki na dziecko) stanowiły 0,5%.

Polska należy do krajów o średniej częstości występowania zachorowań na raka szyjki macicy. Wskaźniki epidemiologiczne różnią się w zależności od wieku pacjentek. W populacji młodych kobiet (20-44 rok życia) rak szyjki macicy odpowiada za 8% zachorowań oraz 11% zgonów nowotworowych. Około 60% zachorowań występuje między 45 a 64 rokiem życia. Każdego roku prawie 3 tys. kobiet w Polsce dowiaduje się, że ma raka szyjki macicy. Według danych Krajowego Rejestru Nowotworów w 2013 r. zarejestrowano 2909 zachorowań, zmarło 1669 kobiet (w 2012 r. odnotowano 2783 zachorowania i 1669 zgonów).

Obraz kliniczny chorób przenoszonych drogą płciową

Obraz kliniczny chorób przenoszonych drogą płciową jest różnorodny, w zależności od czynnika zakaźnego. Objawy chorobowe umiejscowione w obrębie narządów płciowych częściej występują u mężczyzn. U kobiet, ze względów anatomicznych, mogą one przebiegać w formie bezobjawowej lub skąpoobjawowej. Typowe objawy chorobowe to: wydzielina z pochwy i cewki moczowej u mężczyzn, pieczenie, świąd, owrzodzenie w obrębie narządów płciowych oraz ból brzucha. W zależności od stosowanych form kontaktów seksualnych, objawy chorobowe mogą się również umiejscawiać w gardle, odbycie i innych miejscach ciała.

Zakażenia nierozpoznane i nieleczone mogą prowadzić do powikłań i długotrwałych problemów zdrowotnych u kobiet, takich jak: stany zapalne miednicy mniejszej, niedrożność jajowodów, ciąża pozamaciczna, poronienie oraz niepłodność. Nieleczona rzeżączka i chlamydioza mogą powodować niepłodność zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. Zakażenie Chlamydia trachomatis, Neisseria gonorheae i kiła mogą zwiększać ryzyko zarażenia wirusem HIV 2-3 krotnie. Również zakażeniu Chlamydia trachomatis może towarzyszyć zakażenie Neisseria gonorheae.Nie sposób wymienić wszystkich następstw i powikłań wszystkich chorób przenoszonych drogą płciową, które mogą być różnorodne i dotyczą różnych układów i narządów ciała kobiet, mężczyzn i ich potomstwa.

Następstwem nie wykrytych i nie leczonych zakażeń kobiet w wieku rozrodczym, a zwłaszcza w okresie przed zajściem w ciążę i w ciąży mogą być poronienia, zakażenia wrodzone i zgony noworodków. Wiele chorób przenoszonych drogą płciową, w tym kiła, WZW typu B, HIV, chlamydioza, rzeżączka, opryszczka, zakażenie HPV i zakażenie Streptococcus agalactiae, może być przenoszonych z matki na dziecko podczas ciąży i porodu.

Infekcje wrodzone i zakażenia noworodkowe

W 2016 r. na świecie odnotowano około 661 tys. przypadków kiły wrodzonej, co spowodowało ponad 200 tys. martwych urodzeń i zgonów noworodków. Kiła u ciężarnych może skutkować niską masą urodzeniową, wcześniactwem i wrodzonymi wadami dzieci. Rocznie w naszym kraju notuje się po kilkanaście do 20 przypadków kiły wrodzonej i noworodków.

Przeniesienie wirusa HIV od matki na dziecko może nastąpić podczas ciąży, porodu i karmienia piersią. W przypadku braku jakichkolwiek interwencji na tych etapach częstość przenoszenia wirusa HIV z matki na dziecko może wynosić od 15% do 45%. Ryzyko można niemal całkowicie wyeliminować, jeśli zarówno matka, jak i jej dziecko otrzymają możliwie najwcześniej leki przeciwretrowirusowe.

Streptococcus agalactiae występuje w drogach rodnych około 5-35% kobiet ciężarnych. Źródłem zakażenia nowo urodzonego dziecka jest najczęściej matka nosicielka, której narządy moczowo-płciowe są skolonizowane tą bakterią. Zakażenie noworodka następuje najczęściej podczas przejścia przez kanał rodny, rzadziej przez łożysko lub przejście bakterii drogą wstępującą z dróg rodnych. Ryzyko transmisji zakażenia od matki wynosi do 70%.

Na podstawie badań oszacowano, że 10-20% noworodków matek ze Streptococcus agalactiae ulega kolonizacji, a ryzyko ich zachorowania na chorobę inwazyjną wynosi 1-4%. Wśród czynników ryzyka zakażenia płodu i noworodka wymienia się: wcześniactwo, niską masę urodzeniową noworodka, przedwczesne pęknięcie pęcherza płodowego, wzrost temperatury ciała podczas porodu, obecność bakterii w moczu i cukrzycę u matki.

Noworodkowe zakażenia w zależności od czasu wystąpienia objawów dzieli się na wczesne i późne. Zakażenia wczesne mają swój początek wewnątrzmacicznie lub do 7 dni po porodzie oraz obarczone są wysoką śmiertelnością (około 15%) i charakteryzują się ciężkim przebiegiem klinicznym. Przebiegają jako posocznica i wrodzone zapalenie płuc. Postać późna objawia się po 1. miesiącu życia do 3. miesiąca życia jako uogólniony stanem zapalny, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych oraz zapalenie kości i stawów. W celu zapobiegnięcia zakażeniom objawowym noworodków, u ciężarnych ze stwierdzoną kolonizacją włącza się okołoporodową profilaktyczną antybiotykoterapię.

Problem oporności na antybiotyki

Poważny problem stanowi obecnie oporność Neisseria gonorheae na antybiotyki. Wykryto już szczepy dwoinki rzeżączki opornej na wiele leków, które nie reagują na dostępne antybiotyki. Z powodu powszechnej oporności starsze i tańsze antybiotyki straciły już skuteczność w leczeniu tej choroby. Szczepy Neisseria gonorheae mogą posiadać oporność na penicylinę, tetracyklinę, fluorochinolony, a nawet cefalosporyny trzeciej generacji. Oporność Neisseria gonorheae na antybiotyki jest monitorowana w poszczególnych krajach i dane są zgłaszane do sieci Euro-GASP i WHO-GASP. Istnieje również oporność na antybiotyki u Chlamydia trachomatis i Treponema pallidum, choć jest ona mniej powszechna. W celu wyleczenia chorego na kiłę, wytyczne WHO zalecają pojedynczą dawkę penicyliny benzylowej podawanej domięśniowo. Jest to nadal najskuteczniejsze i tańsze leczenie niż stosowanie doustnych antybiotyków.

Z uwagi na to, że zakażenia bakteryjne przenoszone drogą płciową występują często, mogą być nie wykrywane i obecnie trudniej poddają się terapii, konieczne jest ich leczenie zgodnie z dostępnymi wytycznymi międzynarodowymi i krajowymi – właściwym antybiotykiem we właściwej dawce i czasie. Wystąpienie objawów chorobowych powinno każdorazowo skutkować zgłoszeniem się do lekarza w celu podjęcia właściwego leczenia. Preparaty dostępne w aptekach bez recepty mogą być stosowane jedynie w czasie oczekiwania na wizytę u specjalisty.

Jak diagnozować choroby przenoszone drogą płciową?

Choroby przenoszone drogą płciową można wykrywać głównie za pomocą badań krwi oraz badań materiału pobranego z szyjki macicy lub pochwy, a u mężczyzn z cewki moczowej, nasienia bądź wymazu spod napletka.

Jak chronić się przed chorobami przenoszonymi drogą płciową?

Najskuteczniejszą metodą ochrony przed zakażeniem jest unikanie kontaktów z częściami ciała lub płynami, poprzez które może dojść do zakażenia. Nie wszystkie formy kontaktu seksualnego muszą ten kontakt zakładać. Zapobieganie wiąże się z przecięciem dróg szerzenia, poprzez używanie zabezpieczeń mechanicznych, takich jak prezerwatywy męskie i damskie oraz maseczki/chusteczki do seksu oralnego, które stosowane prawidłowo i przez cały czas kontaktu seksualnego skutecznie zapobiegają większości zakażeniom. Prezerwatywy, jeśli są stosowane prawidłowo i konsekwentnie, są bezpieczne i bardzo skuteczne w zapobieganiu niepożądanej ciąży i zakażeniom przenoszonym drogą płciową, w tym HIV. Nie chronią natomiast przed świerzbem i wszawicą łonową.

 Wytyczne WHO i Funduszu Narodów Zjednoczonych na rzecz Działań Ludnościowych (UNFPA) z 2010 r. „Specyfikacja, prekwalifikacja i wytyczne dotyczące zakupów prezerwatyw męskich z lateksu” określają wymagania dotyczące produkcji prezerwatyw męskich, zgodne ze standardami badań ISO. Wskazują one, że głównym materiałem powinien być dobrej jakości lateks kauczuku naturalnego. Wytyczne WHO i UNFPA z 2012 r. „Ogólna specyfikacja, wstępna kwalifikacja i wytyczne dotyczące zamówień” określają podobne wymagania dla prezerwatyw dla kobiet. Prezerwatywy dla kobiet wykonane są z poliuretanu, kauczuku naturalnego lub kauczuku syntetycznego.

 Żaden z głównych producentów męskich i żeńskich prezerwatyw lateksowych nie stosuje merkaptobenzotiazolu (MBT lub ZMBT), który został zidentyfikowany przez Międzynarodową Agencję Badań nad Rakiem (IARC) jako potencjalny czynnik rakotwórczy. Prezerwatywy są wykonane z cienkiej gumy lateksowej, a czas ekspozycji przez kontakt ze skórą jest na ogół krótki. W przypadku stosowania MBT lub ZMBT czas narażenia podczas stosowania jest krótki, a zatem ryzyko jest niewielkie.

Zmniejszenie prawdopodobieństwa zakażenia można osiągnąć poprzez ograniczenie kontaktów seksualnych do określonej liczby stałych partnerów i/lub partnerek, którzy przeszli odpowiednie testy wykrywające nosicielstwo zakażeń przenoszonych drogą płciową przed wchodzeniem z nimi w kontakty seksualne. Najkorzystniejszym rozwiązaniem jest utrzymywanie kontaktów seksualnych z jednym, wiernym partnerem lub partnerką. Możliwymi formami zapobiegania są także abstynencja płciowa oraz wykrywanie i leczenie osób chorych.

Choroby weneryczne a przepisy prawa

Zgodnie z art. 26 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 roku o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. z 2019 r., poz. 1239 ze zmianami) lekarz, felczer, pielęgniarka lub położna, którzy podejrzewają lub rozpoznają zakażenie lub chorobę zakaźną, są obowiązani pouczyć zakażonego lub chorego na chorobę zakaźną lub osobę sprawującą prawną pieczę nad zakażoną lub chorą na chorobę zakaźną osobą małoletnią lub bezradną albo jej opiekuna faktycznego m.in. o środkach służących zapobieganiu przeniesienia zakażenia na inne osoby. W przypadku rozpoznania zakażenia, które może przenosić się drogą kontaktów seksualnych, lekarz lub felczer ma obowiązek poinformować zakażonego o konieczności zgłoszenia się do lekarza partnera lub partnerów seksualnych zakażonego, zaś informację o takim powiadomieniu wpisuje się do dokumentacji medycznej i potwierdza podpisem zakażonego. Obowiązkowi zgłaszania w Polsce w oparciu o przepisy ww. ustawy i przepisy wykonawcze podlegają: chlamydiozy i inne zakażenia nierzeżączkowe układu moczopłciowego, kiła, rzeżączka, WZW typu A, B, C i inne oraz zakażenia HIV i AIDS.

Standardy opieki okołoporodowej a choroby przenoszone drogą płciową

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 16 sierpnia 2018 r. w sprawie standardu organizacyjnego opieki okołoporodowej (Dz. U. z 2018 r., poz. 1756) u kobiet ciężarnych wykonuje się następujące badania w kierunku chorób przenoszonych drogą płciową:

• do 10. tygodnia ciąży lub w chwili pierwszego zgłoszenia się ciężarnej do lekarza – badania w kierunku kiły, HIV i HCV oraz cytologia,
• 33–37 tydzień ciąży – w kierunku HBV, HIV, a dodatkowo w grupie kobiet ze zwiększonym populacyjnym lub indywidualnym ryzykiem zakażenia – w kierunku kiły i HCV,
• 35–37 tydzień ciąży – posiew z pochwy i odbytu w kierunku paciorkowców B-hemolizujących.

Profilaktyka poprzez szczepienia

Profilaktyka chorób przenoszonych drogą płciową poprzez szczepienia ochronne ma zastosowanie w odniesieniu do zakażenia HPV oraz WZW typu B i A. Szczepionki chroniące przed HPV 16 i 18 są zalecane przez WHO i zostały dopuszczone do stosowania w wielu krajach. Badania kliniczne i nadzór po wprowadzeniu ich do obrotu wykazały, że szczepionki te są bezpieczne i skuteczne w zapobieganiu zakażeniom HPV. W Polsce szczepienia przeciw HPV są zalecane (niefinansowane z budżetu Ministra Zdrowia). Zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych na 2020 r. zaleca się ich wykonanie szczególnie przed inicjacją seksualną. Bezpłatne szczepienia przeciw HPV oferują niektóre samorządowe programy profilaktyczne.

Z uwagi na poważny problem zdrowia publicznego, jakim są choroby przenoszone drogą płciową właściwe jest, aby wszystkie osoby wykonujące zawody medyczne uświadamiały społeczeństwo o możliwości wykonania szczepień ochronnych, stosowania prezerwatyw oraz możliwości badań i leczenia chorób przenoszonych drogą płciową.

lek. med. Anna Guzek

specjalista epidemiolog

Piśmiennictwo:

1. Gąsiorowski J., Łapiński Ł., Cichewicz A. Choroby przenoszone drogą płciową, dostępny w Internecie: https://www.mp.pl/pacjent/dermatologia/choroby/wenerologia/80452,choroby-przenoszone-droga-plciowa
2. Parfieniuk-Kowerda A. Noworodkowe zakażenie paciorkowcami grupy B [online] Dostępny w Internecie: https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/choroby/noworodek/165461,noworodkowe-zakazenie-paciorkowcami-grupy-b
3. Serwin A. B., Koper M., Unemo M. Rzeżączka w XXI wieku – sytuacja na świecie i w Polsce Przegląd Epidemiologiczny 2014; 68:127-131
4. Wojtyniak B., Goryński B. Sytuacja zdrowotna ludności Polski i jej uwarunkowania NIZP-PZH, 2018, s. 284-287
5. https://www.who.int/reproductivehealth/topics/rtis/en/
6. https://www.who.int/hiv/en/
7. http://wwwold.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/index_p.html#01
8. https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/hpv/
9. Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 roku o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. z 2019 r., poz. 1239 ze zmianami)
10. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 sierpnia 2018 r. w sprawie standardu organizacyjnego opieki okołoporodowej (Dz. U. z 2018 r., poz. 1756)
11. Komunikat Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 16 października 2019 r. w sprawie Programu Szczepień Ochronnych na rok 2020 (Dz. Urz. M. Z. z 2019 r., poz. 87)