Surowce recepturowe o działaniu przeciwgrzybiczym

Nystatyna i klotrimazol to surowce recepturowe wykorzystywane podczas sporządzania preparatów o właściwościach przeciwgrzybiczych. Końcowy efekt ich działania jest podobny, jednak osiągany odmiennymi ścieżkami. Należą do leków stosunkowo bezpiecznych i skutecznych, jednak nie zaleca się ich jednoczesnego stosowania ze względu na wzajemne osłabienie aktywności leczniczej.

Słów kilka o nystatynie

Na wstępie rozważań o nystatynie warto wspomnieć, skąd wywodzi się jej nazwa. Nie od nazwiska wynalazcy ani drobnoustroju, z którego ją wyizolowano, tylko od nazwy „New York State” – w związku z jej odkryciem w departamencie zdrowia stanu Nowy Jork. Pracujące tam Hazen i Brown wykazały w roku 1950, że promieniowce gatunku Streptomyces noursei zawarte w próbkach gleby posiadają zdolność produkcji aktywnego przeciwgrzybiczo związku.

Dalsze prace polegały na jego izolacji, oczyszczeniu i zbadaniu struktury chemicznej, którą określono w roku 1986. Dziś wiemy, że stosowana w medycynie nystatyna jest mieszaniną trzech pokrewnych związków: nystatyn A₁, A₂ i A₃. W skład każdej z nich wchodzi pierścień makrolaktonowy złożony z 38 atomów węgla zawierający układ sześciu sprzężonych wiązań podwójnych rozdzielonych wiązaniami pojedynczymi. Do pierścienia będącego aglikonem przyłączona jest wiązaniem glikozydowym cząsteczka aminocukru – mikozaminy. To właśnie obecność wiązań nienasyconych sprawiła, że nystatyna stała się pierwszym przedstawicielem antybiotyków polienowych.

Jak działa nystatyna?

Uważa się, że za mechanizm działania nystatyny odpowiadają właśnie wspomniane wiązania podwójne, dzięki którym jej cząsteczki wiążą się ze sterolami (głównie ergosterolem) występującymi w błonie komórkowej grzybów. Nagromadzenie tego typu kompleksu nystatyna-sterol prowadzi do zaburzenia wzajemnego ułożenia fosfolipidów i steroli błony komórkowej, zwiększenia jej przepuszczalności, a w ostateczności do obumarcia komórki grzyba.

W zależności od osiągniętego stężenia nystatyna wykazuje działanie fungistatyczne lub grzybobójcze w stosunku do przedstawicieli rodzajów Microsporum, Trichophyton i Candida. Najczęstszym zastosowaniem nystatyny są właśnie kandydozy wywołane przez drożdżaki obejmujące jamę ustną, przewód pokarmowy, układ moczowo-płciowy, skórę, paznokcie, a nawet gałki oczne. Ordynowana jest także w profilaktyce infekcji grzybiczych podczas stosowania antybiotyków o szerokim zakresie działania. Każdy farmaceuta kojarzy zapewne ten duet z realizowanych podczas swojej pracy za pierwszym stołem recept.

Przynależność nystatyny do antybiotyków mogłaby mylnie wskazywać na jej aktywność przeciwbakteryjną. Jednak brak steroli w błonie komórkowej bakterii sprawia, że jest ona wobec nich nieskuteczna, podobnie jak wobec wirusów i pierwotniaków.

Czytaj także: Nystatyna oraz Terapia lekami przeciwgrzybiczymi.