Olejek miętowy współcześnie
Olejek miętowy posiada obecnie kompleksowo zdefiniowane wymogi jakościowe, dzięki obecności w „Farmakopei Europejskiej 10” i „Farmakopei Polskiej XII”. Otrzymywać go można przez destylację z parą wodną świeżych, nadziemnych części Mentha x piperita. W badaniach techniką chromatografii gazowej wykazana musi być zawartość mentolu wynosząca od 30,0% do 55,0%, zakres zatem – jak widzimy – jest bardzo szeroki. Innymi składnikami farmakopealnego olejku mięty pieprzowej powinny być: menton (14,0% do 32,0%), 1,8-cyneol (3,5% do 8,0%), mentofuran (1,0% do 8,0%), izomenton (1,5% do 10,0%), octan mentylu (2,8% do 10,0%) i limonen (1,0% do 3,5%). Natomiast dla izopulegolu, pulegonu i karwonu określono najwyższe dopuszczalne w normie farmakopealnej stężenia na – odpowiednio – 0,2%, 3,0% i 1,0%.
Monografia farmakopealna olejku miętowego stanowi punkt odniesienia dla monografii zielarskiej Europejskiej Agencji Leków (EMA), która przypisała mu bardzo interesujące zastosowania, zarówno w kategorii stosowania tradycyjnego, a zatem „z określonymi wskazaniami wynikającymi wyłącznie z długotrwałego stosowania” i „skuteczności opartej wyłącznie na długim okresie stosowania i doświadczeniu”, jak również stosowania ugruntowanego, wspartego kompleksowymi wynikami poprawnie przeprowadzonych badań klinicznych.
Przyjrzyjmy się tym oficjalnym zaleceniom bliżej: stanowią one co prawda podstawę w procedurach rejestracyjnych leków gotowych, ale równocześnie można w nich odnaleźć wiele informacji, które mogą być pomocne w przypadku komponowania składu leków recepturowych!
Czytaj także: Preparaty galenowe – roztwory wodne i etanolowe, syropy.
Co oznacza kategoria stosowania tradycyjnego?
Olejek miętowy z kategorią stosowania tradycyjnego może być skuteczny w trzech wskazaniach:
- łagodzenie objawów kaszlu i przeziębienia,
- objawowe łagodzenie miejscowego bólu mięśni,
- łagodzenie miejscowego świądu skóry nieuszkodzonej.
Dla pierwszego wskazania przewidziano aż trzy drogi podania: inhalacja (0,08-0,16 ml 3 razy dziennie, dawka dobowa 0,08-0,48 ml), podanie na błony śluzowe jamy ustnej jako pastylki do ssania lub aerozol (0,08-0,12 ml, 3-4 razy dziennie, dawka dobowa 0,24-0,48 ml) oraz – co ważne w kontekście leku recepturowego – podanie w postaci 1-5% maści do nosa (3 razy dziennie).
Dla wskazania pierwszego stosowanie u dzieci poniżej drugiego roku życia jest przeciwwskazane (ze względu na potencjalne wystąpienie odruchowego bezdechu i skurczu krtani), zaś dla przedziału wiekowego 2-11 niezalecane.
Dla wszystkich wymienionych wskazań terapeutycznych przyjęto możliwość stosowania: na skórę i przezskórnego w postaci preparatów półpłynnych i olejowych (5-20% dla dorosłych i 5-15% dla młodzieży) oraz wodnoetanolowych (5-10% dla dorosłych i 3-6% dla młodzieży), trzy razy w ciągu dnia. Dla dzieci w wieku 4-11 dopuszczono stosowanie na skórę, w postaci 2-10% preparatów półpłynnych oraz 2-4% wodnoetanolowych. U dzieci młodszych stosowanie nie jest zalecane, zaś poniżej drugiego roku życia – przeciwwskazane.
Czytaj także: Olejki eteryczne stosowane miejscowo w łagodzeniu objawów przeziębienia.
Co oznacza kategoria stosowania ugruntowanego?
W przypadku stosowania ugruntowanego olejek miętowy otrzymał od Europejskiej Agencji Leków dwa wskazania:
- łagodzenie łagodnych dolegliwości skurczowych, wzdęć i bolesności przewodu pokarmowego, szczególnie w przypadku zespołu jelita drażliwego
- łagodzenia napięciowego bólu głowy o łagodnym nasileniu.
Pierwsze wskazanie, wyróżniające skądinąd olejek miętowy na tle całej współczesnej farmakoterapii, związane jest z podaniem doustnych form leku odpornych na działanie soku żołądkowego, tak by olejek nie uwolnił się i nie drażnił górnych części przewodu pokarmowego. Zauważmy, że do takiej sytuacji może dojść w przypadku równoczesnego zastosowania leków zobojętniających kwas żołądkowy! Mechanizm działania polega tutaj na działaniu spazmolitycznym wobec mięśni gładkich przewodu pokarmowego i nasilaniu produkcji żółci. Kuracja może trwać do trzech miesięcy, leki stosuje się na pół godziny przed posiłkiem. Nie jest ona zalecana u dzieci poniżej 8 roku życia, natomiast w przedziale wiekowym 8-11 roku życia stosuje się 0,2 ml trzy razy dziennie, przy dawce dobowej 0,6 ml. U osób dorosłych, starszych i nastolatków stosuje się natomiast dwie lub trzy dawki w zakresie od 0,2 do 0,6 ml, z dawką dobową 0,6-1,2 ml.
W przypadku drugiego wskazania terapeutycznego stosowane są etanolowe, płynne lub półpłynne postaci leku, o stężeniu olejku wynoszącym 10%. Wykorzystywany jest w tym przypadku mechanizm stymulacji receptorów odczuwania zimna, skutkujący działaniem znieczulającym. EMA dopuściła zastosowanie jednokrotne w ciągu dnia, w dwóch dawkach podanych z piętnastominutowym odstępem czasu, wyłącznie u osób dorosłych. Lek wciera się w skórę skroni i czoła.
Bezpieczeństwo stosowania olejku miętowego
Jak wszyscy doskonale wiemy, Europejska Agencja Leków w swej działalności kluczową rolę przypisuje nie tylko skuteczności, ale też bezpieczeństwu stosowania produktów leczniczych. Nie inaczej jest w przypadku produktów leczniczych roślinnych, a wyrazem tego są bardzo wyczerpujące dane przekazywane w monografiach zielarskich. W przypadku olejku miętowego EMA zastrzega, że stosowany wewnętrznie jest przeciwwskazany pacjentom m.in. z chorobami wątroby, stanami zapalnymi dróg żółciowych, kamieniami dróg żółciowych oraz achlorhydrią. Warto zauważyć, że w przypadku postaci leku do stosowania zewnętrznego należy unikać zatarcia oczu i nie stosować na uszkodzoną skórę. Szczególną ostrożność powinny zachować osoby stosujące olejek miętowy na błony śluzowe jamy ustnej, u których występują np. stany zapalne i owrzodzenia przewodu pokarmowego, zgaga. Preparaty z olejkiem miętowym stosowane zewnętrznie mogą wywoływać reakcje nadwrażliwości, takie jak wysypki, stany zapalne skóry.
Podsumowanie
Na temat olejku eterycznego miętowego wkrótce będzie głośno! Jesienią tego roku bowiem, w kolejnym suplemencie do „Farmakopei Polskiej XII”, opublikowane zostaną nowe monografie narodowe: Aqua Menthae piperitae oraz Spiritus Menthae piperitae. Do przygotowywania preparatów tych wykorzystywany może być oczywiście wyłącznie olejek eteryczny spełniający wymogi farmakopealne, podobnie jak w opisanych powyżej wskazaniach EMA.
Niniejszym artykułem kończymy omawianie olejków eterycznych zarejestrowanych jako surowce farmaceutyczne. Dodajmy: zarejestrowanych i dostępnych u dostawców. Wszak rejestrację posiadają jeszcze olejek anyżowy i lawendowy, ich zakup nie jest jednak aktualnie możliwy. Dobre jednak i te trzy! To właśnie dzięki nim, w dobie ogromnego zainteresowania społecznego, dysponujemy na aptecznej recepturze olejkami eterycznymi o najwyższej jakości.
Poza trzema olejkami eterycznymi posiadamy również na recepturze aż siedem nalewek i to one właśnie będą tematem kolejnych artykułów w ramach cyklu „Surowce recepturowe dawniej i dziś”. Nie zapomnimy również w przyszłości o drugim – po olejku terpentynowym – surowcu farmaceutycznym pochodzącym od rodzaju sosna: dziegciu sosnowym. Na spotkanie z Czytelnikami „Aptekarza Polskiego” oczekuje również guma arabska… Już teraz zapraszamy do lektury!
