Staranność profesjonalna farmaceuty w praktyce aptecznej
Działalność zawodowa farmaceuty realizuje się w dwóch głównych sferach. Pierwsza związana jest z prowadzeniem apteki. Druga dotyczy relacji farmaceuty z pacjentem.
Personel fachowy
Nadrzędnym przejawem profesjonalizacji jest powierzenie czynności fachowych w aptece wykwalifikowanej kadrze. Stanowią ją osoby legitymujące się dyplomem ukończenia studiów farmaceutycznych, które uzyskały prawo samodzielnego wykonywania zawodu po uprzednim obligatoryjnym przeszkoleniu w ramach stażu [3,10].
Zapewnienie dostępu do odpowiedniej jakości asortymentu
Spełnienie prawideł staranności dotyczy między innymi właściwego wywiązywania się z umów związanych z działalnością gospodarczą. Jak była mowa, apteka jest przedsiębiorstwem, a właściciel – przedsiębiorcą [5]. Zobowiązania wynikające ze statusu placówki handlowej materializują się w czynnościach związanych z obrotem produktami leczniczymi, materiałami medycznymi i innym asortymentem. Apteka oferuje pacjentom wyłącznie produkty pełnowartościowe, oryginalne i bezpieczne, zakupione od koncesjonowanych dostawców [2]. Muszą one spełniać wymogi wprowadzone „dyrektywą antyfałszywkową”, której celem jest zapobieganie wprowadzaniu do dystrybucji sfałszowanych produktów leczniczych [20].
W aptece na bieżąco monitorowane są:
1) daty ważności asortymentu, a utylizacja produktów przeterminowanych zlecana jest upoważnionym odbiorcom odpadów [21].
2) decyzje wstrzymujące i wycofujące z obrotu asortyment, którego jakość zakwestionowano, a także decyzje ponownego dopuszczenia do obrotu.
3) obowiązek weryfikacji produktów leczniczych objętych serializacją, zgodnie z dyrektywą antyfałszywkową.
Zadanie zaopatrzenia ludności w produkty lecznicze realizuje standardy staranności profesjonalnej poprzez zapewnienie nabywcom równego do nich dostępu. Kategoria ta obejmuje dbałość o właściwe zaopatrzenie apteki, czyli zaspokajające potrzeby klientów. Dotyczy również uadekwatnienia cen z uwzględnieniem klientów o różnym statusie materialnym [2].
Realizacja recept
W dziedzinie realizacji ordynacji lekarsko-pielęgniarskiej staranność profesjonalna jest jednym z wyznaczników utrzymania standardów należytego wykonywania zawodu. Prawidłowa realizacja preskrypcji jest przesłanką bezpiecznej farmakoterapii. Ocena recepty wymaga wnikliwości, wiedzy i doświadczenia. Błędnie negatywna może skutkować odrzuceniem recepty prawidłowej. Błędnie pozytywna może prowadzić do nieprawidłowości merytorycznych lub w zakresie nienależnie naliczonej refundacji. Weryfikacja recepty opiera się o jej zgodność z licznymi uregulowaniami [5]. Można przyjąć stanowisko R. J. Kruszyńskiego, że warunkiem realizacji recepty jest skuteczne jej wystawienie. Legitymowanie się receptą nie musi stanowić podstawy jej realizacji. Przedłożenie recepty można uznać za wstępne potwierdzenie zdolności stron do zawarcia umowy przeniesienia własności leku na pacjenta [13].
Staranność, a naprawa błędu w przypadku pomyłki
Wykonywanie zawodu farmaceuty jest obarczone ryzykiem powstania nieprawidłowości, do których dochodzić może mimo dołożenia wszelkich należytych starań. Warto wskazać, że szczególnie istotna z punktu widzenia bezpieczeństwa farmaceutycznego wydaje się nieprawidłowość w zakresie wydania leku. Zaistnienie pomyłki wymaga niezwłocznego jej naprawienia [16]. Godna uwagi jest konkluzja, że znamieniem należytej staranności jest więc również rychłe naprawienie błędu, gdy do niego dojdzie. W literaturze akcentuje się, że w zawodach medycznych pracownik ponosi odpowiedzialność nie za zaistnienie błędu, lecz za jego skutek [22]. Natychmiastowa reakcja na pomyłkę realizuje znamię staranności profesjonalnej. Czytaj więcej: Błąd w sztuce aptekarskiej.
Kiedy farmaceuta odmawia realizacji recepty?
W regulacjach prawnych wymieniono okoliczności, kiedy należy zastosować uprawnienie farmaceuty do odmowy wydania produktu leczniczego. Nieuniknioność takiej odmowy legalizuje obawa przed wykorzystaniem leku w celach niemedycznych, także przedłożenie recepty budzącej wątpliwości co do autentyczności i wątpliwości związane z wiekiem nabywcy [1]. Może ona nastąpić także w związku z nieprawidłowościami dotyczącymi jakości asortymentu lub w przypadku poważnych zastrzeżeń co do wystawienia recepty, które przekraczają uprawnienia farmaceuty w zakresie nanoszenia korekt. Niewywiązanie się aptekarza z obowiązku wydania leku może mieć zatem walor starannego, profesjonalnego postępowania wobec życia i zdrowia pacjenta.
Profesjonalizm w kontakcie z pacjentem
Jak zasygnalizowano, profesjonalizm farmaceuty może być rozpatrywany dwuaspektowo. Drugi obszar dotyczy relacji z pacjentem. Farmaceuta może przyczynić się do właściwego zrozumienia pojęć zdrowia i choroby i ułatwić pacjentowi adaptację w procesie leczenia [23]. Fachowy przekaz powinien być nakierowany na zbudowanie właściwych relacji interpersonalnych. Warunkiem koniecznym jest uadekwatnienie zakresu informacji do możliwości percepcyjnych pacjenta, unikanie hermetycznego i niezrozumiałego powszechnie słownictwa [14,24]. Skuteczność przekazu koreluje z osiągnięciem pozytywnego efektu zdrowotnego [5]. Komunikacja z pacjentem może być realizowana poprzez rozmowę, poprzez dokonanie adnotacji dotyczących zażywanych leków oraz wydawanie materiałów edukacyjnych. W przepisach nie uregulowano, jak należy odnieść się do ulotki opracowanej dla pacjenta. Samo jej zamieszczenie przez producenta jest obligatoryjne, ale nie zawsze równoznaczne z przydatnością. Zalecenie pacjentowi zapoznania się z ulotką wydaje się nie przystawać do standardu staranności profesjonalnej. Ulotkę warto omówić, objaśnić, przytoczyć, zaznaczyć najistotniejsze fragmenty [25].
Obowiązek ustawicznego dokształcania się
Rzetelny i staranny nadzór nad farmakoterapią jest możliwy tylko wraz ze stałym uzupełnianiem wiedzy, o czym nadmieniono. Farmaceuta powinien mieć świadomość własnej multidyscyplinarności. Nauki farmaceutyczne obejmują wiedzę z zakresu farmakologii, fizjologii, biochemii, fizyki, chemii leków i innych nauk przyrodniczych. Obowiązek stałego dokształcania się dla przedstawicieli zawodów medycznych jest umieszczony w kilku regulacjach [22]. W rozmaitych unormowaniach dookreślono, że wiedza, jaką ma się posługiwać fachowiec, powinna być aktualna [14], uwzględniająca współczesne osiągnięcia naukowe [16]. Postęp w rozwoju nauk o zdrowiu nie pozwala, aby aptekarz opierał się tylko na wiedzy akademickiej dotyczącej farmaceutyków. Dowodzi tego przywołanie w KEA RP wiedzy medycznej, a nie farmaceutycznej. Współcześnie oczekuje się nawet orientacji w zakresie różnic w podejściu do opieki zdrowotnej i leczenia związanych z przynależnością wyznaniową albo narodowościową [26].