Okres przydatności do użycia utensyliów po sterylizacji oraz substancji pomocniczych używanych do sporządzania preparatów do oczu

Sporządzanie leków jałowych w aptece powinno być tak zorganizowane, aby nie doszło do wtórnego zakażenia. Wymaga to stosowania materiałów i metod zabezpieczających przed zanieczyszczeniami biologicznymi, fizycznymi i mechanicznymi. Organizacja pracy powinna umożliwiać kontrolę wszystkich potencjalnych źródeł zakażenia. Odpowiednie przygotowanie miejsca i narzędzi pracy, zabezpieczenie surowców oraz postępowanie zgodne z zasadami receptury aseptycznej pozwala na wytworzenie preparatu właściwej jakości.

Ogólne wskazówki ustalania okresu przydatności do użycia leków recepturowych

Farmakopea Polska XII w tomie III w monografii „Leki sporządzane w aptece” podaje ogólne wskazówki dotyczące ustalania okresu przydatności do użycia leków sporządzanych w aptece. Bywa, że czas podany przez FP wydaje się zbyt krótki dla przeprowadzenia całej kuracji. Doświadczenie farmaceuty wykonującego lek także wskazuje niejednokrotnie na możliwość ustalenia dłuższego czasu przydatności do użycia.

Brak danych w literaturze fachowej udokumentowanych informacji o dłuższym okresie przydatności do użycia skłania jednak farmaceutów do wyboru okresu krótszego.

Proces przygotowania jałowych utensyliów

Wykonanie leku jałowego wymaga od farmaceuty przygotowania i posiadania na stanie jałowych utensyliów oraz substancji pomocniczych. Tylko mając takie zabezpieczenie można prawidłowo i sprawnie przygotować lek jałowy po otrzymaniu recepty. Zbyt krótki okres przydatności do użycia jałowych utensyliów wymusza dodatkowe sterylizacje. W dobie nadciągającego kryzysu energetycznego i rosnących cen energii nie jest to korzystne zarówno z punktu widzenia ekologii, jak i ekonomii. Warto więc sięgnąć do doświadczenia oraz opracowań z innych dziedzin medycyny (chirurgia, bloki operacyjne, stomatologia), które na co dzień także zajmują się profesjonalnie sterylizacją.

Jak długo mogą być przechowywane wysterylizowane utensylia?

Pomocne w ustaleniu właściwego czasu przechowywania wysterylizowanych utensyliów mogą być ogólne wytyczne zgodne z ustawą o sterylizacji sprzętu medycznego. Korzystają z nich centralne sterylizatornie szpitali, gabinety dentystyczne oraz kosmetyczne. Korzysta z nich także receptura Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie. Stanowią je przepisy prawa krajowego – ustawa o wyrobach medycznych oraz ustawa o wymaganiach, jakim powinny odpowiadać podmioty wykonujące działalność leczniczą wraz z rozporządzeniami ministra, dyrektywy europejskie i normy.

Czytaj także: Ocet Siedmiu Złodziei i inne receptury na octy i spirytusy lecznicze

Ocena punktowa czasu przechowywania po sterylizacji

Źródłem wiedzy są opracowania i zalecenia, przygotowane w formie wydawnictw własnych (elektronicznych i książkowych) przez Państwowy Zakład Higieny oraz Państwową Inspekcję Sanitarną. Publikacje te są napisane przystępnie, a przede wszystkim – przekazują zalecenia zgodne z aktualnymi przepisami.

„Ogólne wytyczne dla wszystkich podmiotów wykonujących procesy dekontaminacji, w tym sterylizacji wyrobów medycznych i innych przedmiotów wielorazowego użytku wykorzystywanych przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych oraz innych czynności, podczas których może dojść do przeniesienia choroby zakaźnej lub zakażenia” – otwarty standard opracowany przez ekspertów Stowarzyszenia Higieny Lecznictwa, Polskiego Stowarzyszenia Sterylizacji Medycznej, Narodowego Instytutu Leków i wydany w 2017 roku, zaakceptowany przez: Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny Centrum Monitorowania Jakości w Ochronie Zdrowia, Polskie Stowarzyszenie Pielęgniarek Epidemiologicznych, Polskie Stowarzyszenie Instrumentariuszek, Polskie Towarzystwo Medycyny Ubezpieczeniowej stosuje ocenę punktową czasu przechowywania po sterylizacji utensyliów, biorąc pod uwagę (pkt. 7 dotyczący przechowywania i transportowania):

• rodzaj opakowania
• sposób pakowania
• typ zamknięcia
• zalecenia producenta opakowania
• rodzaj opakowania ochronnego
• warunki przechowywania
• warunki transportu.

Analogicznie można wyliczyć okres przydatności do użycia dla podłoży do maści do oczu. Do sporządzania półstałych preparatów do oczu stosujemy podłoża węglowodorowe o dużej trwałości chemicznej. Okres przydatności będzie zależał w głównej mierze od zabezpieczenia przed skażeniem mikrobiologicznym. Jeżeli oprócz pojemnika, w którym sterylizujemy podłoża (szklane, porcelanowe, metalowe emaliowane), zastosujemy rękaw sterylizacyjny do suchego gorącego powietrza (sterylizator powietrzny) daje to dodatkowo nawet 100 pkt – wydłużając okres przydatności do 2 miesięcy. Miejsce przechowywania – jeżeli jest to zamknięta szafa (lub szuflada) daje dodatkowe punkty i wydłużenie okresu przydatności o kolejny miesiąc. Lokalizacja miejsca magazynowania np. wydzielone, zamykane z dala od pierwszego stołu – daje dodatkowe punkty i wydłużenie czasu przydatności do użycia nawet do 6 miesięcy.

Czytaj także: Receptura okiem praktyka. Jesienny blues – nieżyty nosa, zatok

Przykłady zabezpieczenia sprzętu przeznaczonego do wyjaławiania suchym gorącym powietrzem

Zlewki

Miski metalowe

Łyżka metalowa i szpatułka

Pistle

Podsumowanie

Stosując punktowe ustalenie czasu przechowywania po sterylizacji a więc i przydatności do użycia farmaceuta wykonujący lek jałowy może uniknąć zbyt częstych sterylizacji. Pozwala to zaoszczędzić czas i energię elektryczną, co wpisuje się w postępowanie ekologiczne.

Artykuł przygotowany we współpracy z firmą Fagron

Piśmiennictwo:

1. Ogólne wytyczne dla wszystkich podmiotów wykonujących procesy dekontaminację w tym sterylizacji wyrobów medycznych i innych przedmiotów wielorazowego użytku – otwarty standard opracowany przez ekspertów i wydany w 2017 roku.
2. Farmacja stosowana red. M. Sznitowska PZWL 2017
3. Farmakopea Polska XII 2020
4. Receptura apteczna red. R. Jachowicz PZWL2021