Farmaceuta wsparciem pacjentów z cukrzycą typu drugiego [WYWIAD]

14 listopada obchodzony jest Światowy Dzień Cukrzycy. Na tę przewlekłą chorobę cierpi aż 3 miliony Polaków i prognozowany jest dalszy wzrost liczby pacjentów z cukrzycą. Około 90% diabetyków ma rozpoznaną cukrzycę typu drugiego. Coraz więcej mówi się o potrzebie szerokiej edukacji i działań zapobiegających powikłaniom. Hasłem Światowego Dnia Cukrzycy 2023 jest „Cukrzyca: znaj ryzyko, bądź odpowiedzialny”. O roli farmaceuty w procesie opieki nad pacjentem z cukrzycą typu 2 rozmawiamy z mgr farm. Anną Ciemuchowską, która dzieli się z nami doświadczeniami przywiezionymi z Wielkiej Brytanii.

Po zakończeniu studiów farmaceutycznych i odbyciu stażu w aptece w Polsce wyjechałam do Wielkiej Brytanii, gdzie spędziłam 13 lat zdobywając wiedzę kliniczną i umiejętności w różnych rolach. Pracowałam jako kierownik apteki ogólnodostępnej, farmaceuta optymalizujący koszty leczenia w lokalnych przychodniach na zlecenie funduszu zdrowia (NHS – National Health Service) oraz jako farmaceuta kliniczny w szpitalu i przychodni lekarskiej. Ukończyłam studia podyplomowe „Independent Prescribing” na University of Reading oraz „Praktyczną psychologię społeczną’’ na SWPS w Warszawie. Specjalizuję się w cukrzycy typu 2. Jestem członkiem Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego (PTD), Europejskiego Towarzystwa Badań nad Cukrzycą (EASD) i Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej (PTMR).

Olga Sierpniowska: Jak to się stało, że zainteresowałaś się diabetologią?

Anna Ciemuchowska: Wybór specjalizacji w dziedzinie diabetologii wynikał po pierwsze z mojej chęci bezpośredniego wpływu na zdrowie i jakość życia pacjentów z cukrzycą. Po praktykach na oddziale diabetologicznym i obserwacji, jak interwencje farmaceuty wpływają pozytywnie na efekty leczenia pacjentów, chciałam zgłębić swoją wiedzę na temat tej choroby i zdobyć umiejętności, które pozwolą mi skutecznie pomagać pacjentom z cukrzycą typu 2.

Kolejnym, ale nie mniej istotnym powodem była możliwość pracy w zespole medycznym. Cukrzyca to choroba, która wymaga kompleksowego podejścia i współpracy różnych specjalistów, takich jak lekarze, dietetycy, pielęgniarki, psycholodzy kliniczni i farmaceuci. W takim multidysciplinarnym zespole można się bardzo dużo nauczyć.

Olga Sierpniowska: Masz bardzo bogate doświadczenie. Która z zawodowych ról miała dla ciebie największe znaczenie?

Anna Ciemuchowska: Najwięcej nauczyłam się od pacjentów prowadząc przeglądy lekowe w przychodni. To od pacjentów wiem, co to znaczy chorować na cukrzycę i każdego dnia zmagać się ze skutkami choroby. Cukrzyca to zaburzenie o skutkach wykraczających poza problemy z kontrolą poziomu glukozy. Objawy kliniczne obejmują zaburzenia metabolizmu węglowodanów, tłuszczów i białek, które mają bezpośrednie negatywne skutki dla układu sercowo-naczyniowego, mózgowo-naczyniowego, nerkowego i nerwowego. W rezultacie osoby z cukrzycą są narażone na trzy powikłania mikronaczyniowe (retinopatia, nefropatia i neuropatia obwodowa) oraz trzy powikłania makronaczyniowe (zawał, udar mózgu i owrzodzenia stopy).

Olga Sierpniowska: Na czym dokładnie polegała Twoja praca z diabetykami?

Anna Ciemuchowska: Prowadząc przeglądy lekowe pacjentów z cukrzycą jako Independent Prescriber mogłam zmieniać dawki przepisanych leków lub przepisać nowy lek. Wysyłani byli do mnie także pacjenci z nowo zdiagnozowaną cukrzycą, dla których ustalałam plan leczenia. Nauczyłam się, że przy wyborze leków obniżających poziom glukozy, należy myśleć elastycznie i poza schematem leczenia. Paradoks wyboru polega po prostu na tym, że im więcej opcji leczenia jest dostępnych, tym trudniejszy jest wybór.

Olga Sierpniowska: Czy jest jakiś klucz ułatwiający podjęcie decyzji terapeutycznej?

Anna Ciemuchowska: Przytłaczającą liczbę opcji leczenia można zmniejszyć między innymi poprzez wykluczenie nieodpowiednich dla danego pacjenta leków (np. analogi GLP-1 spowalniają opróżnianie żołądka i dlatego mogą nie być wskazane dla osób z przewlekłymi chorobami żołądkowo-jelitowymi, u których mogą nasilać objawy). Można także rozważyć skuteczności danej klasy leków i zastanowienie się, jaki lek pomoże osiągnąć docelową wartość HbA1c. Trzeba także uwzględnić występowanie chorób współistniejących – pacjenci z cukrzycą typu 2, wymagający częstszego przyjmowania kortykosteroidów (na przykład z powodu astmy czy POChP), najprawdopodobniej będą wymagać wcześniejszego zastosowania insuliny w ścieżce leczenia. W tej grupie pacjentów należy stosować schematy dwukrotnego podawania insuliny, aby umożliwić elastyczność w zwiększaniu dawki porannej zgodnie z dawkowaniem prednizolonu.

Olga Sierpniowska: Na ile z punktu widzenia farmaceuty – i pacjenta – istotne jest ryzyko działań niepożądanych leków przeciwcukrzycowych?

Anna Ciemuchowska: Bezpieczeństwo stanowi jeden z najważniejszych aspektów przy rozważaniu opcji leczenia. Hipoglikemia może wpływać na kontynuację zatrudnienia (np. u zawodowych kierowców) i może prowokować wystąpienie powikłań makronaczyniowych, takich jak zawał serca czy udar mózgu. Ryzyko hipoglikemii może być wysokie z powodu ograniczonej zdolności pacjentów do zrozumienia i przestrzegania zaleceń, przewlekłej choroby nerek lub zespołu kruchości. W tym kontekście leki takie jak pochodne sulfonylomocznika i insulina powinny być brane pod uwagę dopiero po stwierdzeniu, że wszystkie inne opcje są niewłaściwe.

Olga Sierpniowska: Czy oprócz analizy farmakoterapii zajmowałaś się czymś jeszcze?

Anna Ciemuchowska: Poza przeglądami lekowymi i konsultacjami z pacjentami zajmowałam się także monitorowaniem bezpieczeństwa przepisanej farmakoterapii, autoryzowaniem recept, przeprowadzaniem audytów klinicznych w celu zoptymalizowania leczenia pacjentów np. poprzez dodanie statyn u pacjentów wysokiego ryzyka sercowo-naczyniowego. Bardzo lubiłam swoją pracę, a perspektywa rzeczywistego wpływu na poprawę jakości życia pacjentów, dawała mi ogromną satysfakcję i poczucie spełnienia.

Olga Sierpniowska: Pokuszę się zatem o pytanie, co spowodowało, że zdecydowałaś się wrócić do Polski?

Anna Ciemuchowska: Po 13 latach zdecydowaliśmy się rodziną na powrót do Polski. Mimo, że przez długi czas mieszkaliśmy za granicą, zawsze czuliśmy się związani z Polską. Teraz, mając dwoje małych dzieci, chcieliśmy dać im możliwość zbudowania bliskich więzi z dziadkami i innymi członkami rodziny. Nie ukrywam, że proces adaptacji był niełatwy. Musiałam zmierzyć się z wieloma wyzwaniami, a przede wszystkim z tym, że nie mogłam znaleźć takiej pracy, jaką wykonywałam w Wielkiej Brytanii.

Olga Sierpniowska: Czym obecnie zajmujesz się w Polsce?

Anna Ciemuchowska: Obecnie zajmuję się działalnością dydaktyczną. Prowadzę seminaria i ćwiczenia z zakresu opieki farmaceutycznej w cukrzycy na studiach podyplomowych na Warszawskim Uniwersytecie Medycznym i Akademii Ekonomiczno-Humanistycznej, gdzie staram się przekazać praktyczną wiedzę opartą na moich doświadczeniach zdobytych w Wielkiej Brytanii.

Cukrzyca typu 2 to obszar, w którym stale pojawiają się nowe badania i innowacje, co stwarza możliwość ciągłego doskonalenia. Niedawno założyłam też konto na Instagramie – dylematy.diabetologiczne, na którym zamierzam pomagać farmaceutom zrozumieć zawiłości cukrzycy, wspierać ich w rozwiązywaniu problemów związanych z diabetologią i inspirować, aby bardziej zaangażowali się w opiekę farmaceutyczną w cukrzycy.

Olga Sierpniowska: Jak na tle swoich zagranicznych doświadczeń postrzegasz rolę farmaceuty w Polsce?

Anna Ciemuchowska: Bardzo się cieszę, że rola farmaceuty w Polsce przez ostatnie dwa lata znacznie się rozwinęła. Ustawa o zawodzie farmaceuty daje nam szersze możliwości działania i zapewnienia lepszej opieki dla pacjentów. Mamy teraz możliwość pracy bardziej klinicznej poprzez prowadzenie opieki farmaceutycznej. Wprowadzenie przeglądów lekowych to znaczący krok naprzód, który pozwala nam pokazać wartość naszych interwencji.

Farmaceuci pracujący w aptekach są w idealnej pozycji, aby wspierać osoby z cukrzycą. Często mają większy kontakt z pacjentami niż lekarze rodzinni, co daje możliwość jeszcze dokładniejszego monitorowania pacjentów z cukrzycą i zapewnienia im wszechstronnej opieki.

Farmaceuta może pomóc poprawić opiekę nad osobami z cukrzycą na wiele sposobów, począwszy od zapobiegania i wczesnego wykrywania, poprzez monitorowanie, optymalizację leczenia, a także wspieranie chorych w samoopiece i samokontroli cukrzycy poprzez ich edukację.

Olga Sierpniowska: Definicja opieki farmaceutycznej mówi o tym, że jest to dokumentowany proces, w którym farmaceuta współpracuje z pacjentem i lekarzem, a w razie potrzeby także z innymi zawodami medycznymi. Jak widzisz możliwość takiej współpracy?

Anna Ciemuchowska: Jak mówi przysłowie „samemu można pobiec szybciej, ale razem można dobiec dalej”. Uważam, że farmaceuci pracujący w aptekach są niewykorzystanym zasobem w opiece zarówno nad pacjentami z cukrzycą, jak i pacjentami ze stanem przedcukrzycowym. Chciałabym, żeby farmaceuci byli bardziej dostrzegani i stanowili ważny element wielodyscyplinarnego zespołu do spraw cukrzycy. Mam nadzieję, że w przyszłości będzie coraz więcej usług, w których farmaceuci będą aktywnie angażowani w opiekę nad pacjentami z cukrzycą.