Eksperci na temat wytycznych dotyczących prowadzenia przeglądu lekowego [WYWIAD]

Zapraszamy do korzystania z wytycznych wszystkich farmaceutów pragnących podjąć wyzwanie, jakim jest wykonywanie przeglądów lekowych – czytamy we wstępie do dokumentu „Wytyczne Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego dotyczące prowadzenia świadczenia zdrowotnego – przegląd lekowy”.

Jest to bezpłatne opracowanie, dostępne dla wszystkich farmaceutów zainteresowanych doskonaleniem swoich umiejętności w zakresie dobrej praktyki świadczenia zdrowotnego, jakim jest przegląd lekowy. Dokument przygotował zespół ekspertów w dziedzinie opieki farmaceutycznej. Rozmawiamy z nimi na temat wytycznych, pytając także o najczęstsze wątpliwości związane z wdrożeniem przeglądów lekowych.

Członkowie zespołu: dr hab. n. farm. Mariola Drozd, prof. UML, dr hab. n. farm. Agnieszka Skowron, prof. UJ, dr hab. n. farm. Bożena Karolewicz, prof. UMW, dr n. farm. Lucyna Bułaś, mgr farm. Joanna Machalska, dr n. farm. Justyna Dymek, dr n. med. Anna Gołda i dr n. pr. Michał Jachowicz. 

Olga Sierpniowska: Państwa wytyczne ukazują się w bardzo dobrym momencie – jeszcze w tym roku mogą zapaść decyzje dotyczące finansowania przeglądu lekowego w ramach koszyka świadczeń gwarantowanych. Kiedy powstał pomysł przygotowania takiego dokumentu i jaka jest jego zawartość? 

Bożena Karolewicz: Idea opracowania wytycznych Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego dotyczących prowadzenia świadczenia zdrowotnego – przegląd lekowy powstała z chwilą uchwalenia przez Sejm RP ustawy o zawodzie farmaceuty. Zgodnie z zapisami ustawowymi przegląd lekowy jest świadczeniem stanowiącym proces dokumentowany, a naszą intencją było stworzenie zbioru wskazówek ułatwiających farmaceutom podjęcie właściwych decyzji podczas przygotowania się do realizacji usługi i jej realizacji w praktyce. 

Agnieszka Skowron: W dokumencie znalazły się informacje dotyczące sposobu wykonywania przeglądu lekowego, ale również wzory dokumentów i informacje o narzędziach, które można wykorzystać podczas pracy z pacjentem i przygotowania do wykonywania przeglądów lekowych.

Mariola Drozd: Przekazując wytyczne mamy nadzieję, że ułatwią one prowadzenie opieki farmaceutycznej polskim farmaceutom, a ich rozpowszechnienie spowoduje w Polsce zwiększenie liczby wykonywanych przeglądów lekowych w codziennej praktyce farmaceutycznej oraz przyczyni się do poprawy efektywności i bezpieczeństwa farmakoterapii pacjentów. 

Olga Sierpniowska: Nie ma formalnych przeszkód, aby już dziś każdy farmaceuta mógł wykonywać przegląd lekowy dla wszystkich pacjentów, którzy tego potrzebują. Jednak jest to usługa bardzo kompleksowa, wykorzystująca zarówno kompetencje kliniczne, jak i komunikacyjne farmaceuty. Czy według autorów wytycznych są jakieś szczególne wymagania, które powinni spełnić farmaceuci, by mogli wykonywać przegląd lekowy?

Bożena Karolewicz: Wykonywanie przeglądu lekowego to umiejętność, do której farmaceuci zostali przygotowani podczas studiów, w ramach szkoleń specjalizacyjnych lub szkoleń ciągłych. Teraz pozostaje im już tylko rozpocząć pracę nad pogłębianiem własnych kompetencji w tym zakresie, a najlepszym sposobem jest rozpoczęcie realizacji tej usługi dla własnych pacjentów.

Lucyna Bułaś: Myślę, że już teraz możemy rozpocząć przygotowania do przeglądu lekowego wykonując je dla osób z najbliższego otoczenia – rodziców, dziadków itp.  

Agnieszka Skowron: Farmaceuta musi rzetelnie i odpowiedzialnie podejść do obowiązków związanych z wykonaniem przeglądu lekowego.

Olga Sierpniowska: Przegląd lekowy jest usługą kompleksową, ale też uniwersalną. Można wykonywać go nie tylko w aptece, ale także w innych miejscach, w których następuje kontakt z pacjentem. Gdzie poza apteką – według Państwa wytycznych – będzie można wykonywać przegląd lekowy?

Justyna Dymek: Miejscem realizacji przeglądu lekowego może być: apteka ogólnodostępna, w której pacjent zaopatruje się w leki, czy w której pacjent zadeklarował korzystanie z usług farmaceuty, oddział szpitalny, zakład opieki długoterminowej, w którym pacjent objęty jest opieką stałą lub okresową, gabinet podstawowej opieki zdrowotnej, gabinet ambulatoryjnej opieki specjalistycznej, w którym pacjent objęty jest opieką w związku z jego schorzeniem przewlekłym, gabinet opieki farmaceutycznej, gabinet pielęgniarki środowiskowej, w sytuacji prowadzonej opieki koordynowanej. 

Olga Sierpniowska: Jedną z obaw farmaceutów związanych ze świadczeniem opieki farmaceutycznej jest nawiązywanie relacji z innymi przedstawicielami zawodów medycznych. Jak to wygląda w przypadku przeglądu lekowego? Czy zakłada on kontakt z lekarzem, a jeśli tak to w jaki sposób farmaceuta będzie z nim współpracować? 

Agnieszka Skowron: W interesie farmaceuty i pacjenta leży bezpośredni kontakt z lekarzem, któremu przekazywany jest raport dotyczący wyników przeglądu lekowego, moim zdaniem farmaceuci nie będą mieli problemu ze zdobyciem danych kontaktowych do lekarza.

Anna Gołda: Należy pamiętać, że szereg interwencji zaproponowanych przez farmaceutę po wykonaniu przeglądu wymaga kontaktu z lekarzem. Możliwość bezpośredniego lub elektronicznego kontaktu pozwala na szybszą i skuteczniejszą reakcję, zwłaszcza w przypadku istotnych problemów lekowych. 

Mariola Drozd: Nie zapominajmy, że kontakt z lekarzem może nastąpić także w celu zebrania danych do przeglądu. 

Lucyna Bułaś: Współpraca wszystkich zawodów medycznych wymaga komunikacji na każdym etapie prowadzonej farmakoterapii. 

Olga Sierpniowska: Jednym z najczęściej pojawiających się pytań w kontekście sprawowania opieki farmaceutycznej jest pytanie o odpłatność za wykonaną usługę. Czy świadczenie przeglądu lekowego zostało w jakiś sposób przez Państwa wycenione w trakcie opracowywania wytycznych?

Agnieszka Skowron: Wytyczne nie obejmują wyceny przeglądu lekowego, ale mogą ułatwić wykonanie takiej oceny.

Mariola Drozd: Jednym z najczęściej zadawanych pytań, jakie stawiane są w dyskusji na temat świadczenia przeglądu lekowego przez farmaceutów jest koszt jego wykonania. Koszt wykonania przeglądu lekowego w zasadniczej części zależy głównie od ilości poświęconego czasu farmaceuty i kosztu tego czasu. Agencja Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji stosuje do ustalania kosztów bezpośrednich metodę opartą na rzeczywistych kosztach zużytych zasobów i bieżącej cenie. W przypadku zasobów materiałowych, są to wszystkie zużyte, wykorzystane do przeprowadzenia przeglądu lekowego: materiały biurowe, ulotki, materiały informacyjne, zużyte testy diagnostyczne, artykuły ochrony osobistej itp. Nie można zapomnieć także o uwzględnieniu kosztu związanego z wyposażeniem i utrzymaniem lokalu, w którym jest świadczony przegląd lekowy. 

Bożena Karolewicz: Zależy nam jednak na finansowaniu usługi z funduszy publicznych, tak by zapewnić szeroki dostęp wszystkim pacjentom, by stała się również w perspektywie częścią opieki koordynowanej, realizowanej w POZ.

Olga Sierpniowska: Opieka farmaceutyczna w Polsce jest dopiero na początku swojej drogi. Nadal wielu pacjentów, ale także medyków nie wie, czym dokładnie jest opieka farmaceutyczna i co można z jej wykorzystaniem osiągnąć. Jednym z zadań do wykonania jest więc upowszechnienie społecznej świadomości na temat tego, że farmaceuci świadczą usługi takie jak przegląd lekowy. Tutaj pojawiają się jednak wątpliwości dotyczące tego, czy można reklamować wykonywanie przeglądu lekowego?

Lucyna Bułaś: Należy rozróżniać reklamę od kampanii informacyjnej. Reklama często przynosi korzyści konkretnej firmie. Tutaj właściwa informacja ma przyczynić się do upowszechnienia usługi zarówno wśród pacjentów, jak i personelu fachowego. 

Joanna Machalska: W wytycznych wspomniano, iż kampania informacyjna stanowi istotne narzędzie upowszechniania usługi przeglądu lekowego, a jej brak może być czynnikiem potencjalnie hamującym rozwój tej usługi. 

Justyna Dymek: Warto zwrócić uwagę, że kampania informacyjna może być kierowana nie tylko bezpośrednio do pacjentów, ale także do profesjonalistów takich jak lekarze, pielęgniarki lub inni farmaceuci.

Mariola Drozd: Liczymy również na wsparcie samorządu zawodu farmaceuty w propagowaniu świadczenia nie tylko wśród farmaceutów, ale także w środowisku lekarzy a przede wszystkim pacjentów.

Olga Sierpniowska: Wydaje się, że dla zwiększenia liczby wykonywanych przeglądów lekowych ważne jest, aby lekarz mógł kierować pacjentów na taką usługę. Czy przewidujecie Państwo taką możliwość? Czy planowane są szkolenia dla lekarzy na przykład z zasad kwalifikacji pacjentów do przeglądu czy też zasad analizy raportu zwrotnego dla lekarza?

Agnieszka Skowron: Płatnik świadczenia refundowanego zapewne określi zasady kwalifikowania pacjentów do jego wykonania, może również przewidzieć wystawienie przez lekarza skierowania do wykonania przeglądu lekowego. 

Mariola Drozd: W kwestii szkoleń dla lekarzy, tak, planujemy. Przede wszystkim zależy nam na wspólnych szkoleniach w obszarze przeglądu lekowego dla obu zawodów: lekarzy i farmaceutów.

Lucyna Bułaś: Należałoby również rozważyć możliwość wprowadzenia na studiach kierunku lekarskiego, jak również pielęgniarskiego elementów dotyczących współpracy zawodów medycznych w zakresie szeroko pojętej opieki farmaceutycznej, chociażby w formie np. fakultetu.  

Olga Sierpniowska: W wytycznych poruszacie Państwo bardzo istotną kwestię związaną z prawami pacjenta. Pacjent w związku z otrzymaniem świadczenia zdrowotnego takiego jak przegląd lekowy ma prawo dostępu do dokumentacji medycznej, którą należy nie tylko odpowiednio prowadzić, ale także skutecznie zabezpieczać i przechowywać. Ogólna zasada mówi, że powinno być to 20 lat licząc od końca roku kalendarzowego, w którym dokonano ostatniego wpisu. To bardzo długo, nie może więc dziwić, że farmaceuci chcieliby prowadzić taką dokumentację elektronicznie, a nie “na papierze”. Czy są prowadzone prace nad oprogramowaniem, dokumentacją elektroniczną oraz ujęciem usługi w systemach e-Zdrowia?

Anna Gołda: W dokumencie Ministerstwa Zdrowia “Raport. Opieka Farmaceutyczna. Kompleksowa analiza procesu wdrożenia” założono, że moduł do dokumentacji przeglądu lekowego stanie się zintegrowanym elementem systemu P1. Projekt (pełna makieta) tego modułu istnieje, była merytorycznie opracowana przez niektóre z autorek wytycznych.

Agnieszka Skowron: Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie rodzajów, zakresu i wzorów dokumentacji medycznej oraz sposobu jej przetwarzania wskazuje, że dokumentacja medyczna jest prowadzona przez podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych w postaci elektronicznej. Dokumentacja może być prowadzona w postaci papierowej, jeżeli przepis rozporządzenia tak stanowi lub warunki organizacyjno-techniczne uniemożliwiają prowadzenie dokumentacji w postaci elektronicznej. Dokument prowadzony w jednej z postaci: elektronicznej lub papierowej, nie może być jednocześnie prowadzony w drugiej z nich.

Olga Sierpniowska: Kolejną newralgiczną kwestią jest gromadzenie w przebiegu usługi danych osobowych pacjentów. Dane osobowe dotyczące zdrowia stanowią szczególną kategorię danych osobowych kwalifikowanych jako dane wrażliwe. Co z gromadzeniem danych z przeglądu lekowego w związku z dyrektywą RODO? 

Mariola Drozd: Świadczenie przeglądu lekowego podlega ogólnym zasadom przetwarzania danych osobowych zawartych w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych.

Olga Sierpniowska: Wykonywanie usługi takiej jak przegląd lekowy jest więc w wielu aspektach obwarowane regulacjami, sięgającymi niekiedy znacznie dalej niż przepisy typowo branżowe. Stąd też farmaceuci pytają, czy przegląd lekowy może świadczyć farmaceuta zatrudniony w aptece na umowie zlecenie czy tylko na podstawie umowy o pracę?

Mariola Drozd: Wytyczne nie wskazują formy zatrudnienia farmaceuty. Forma zatrudnienia farmaceuty do wykonywania przeglądów lekowych to po prostu umowa pomiędzy pracodawcą a pracownikiem. Możliwa jest każda z wymienionych w ustawie o zawodzie farmaceuty.

Bożena Karolewicz: Forma zatrudnienia farmaceutów powinna być elastyczna, tak aby można było świadczyć usługę również w przychodni, w gabinecie w ramach indywidualnej praktyki farmaceuty. 

Olga Sierpniowska: Czy przegląd lekowy będzie obejmował tylko pacjentów z Polski? Czy będzie można wykonywać go także u obcokrajowców z innych krajów Unii Europejskiej, osób w Wielkiej Brytanii, USA, z Ukrainy? 

Bożena Karolewicz: Każdy ubezpieczony pacjent przebywający na terenie Polski powinien mieć możliwość skorzystania z usługi jako świadczenia. 

Agnieszka Skowron: Nie ma również żadnych przeszkód w zakresie wykonywania przeglądu lekowego za opłatą pacjenta, w szczególności może to dotyczyć pacjentów niekwalifikujących się do wykonania przeglądu finansowanego przez określone instytucje.

Mariola Drozd: Można powiedzieć, że każda osoba stosująca leki przewlekle, bez względu na jej status ubezpieczenia czy narodowość może skorzystać ze świadczenia przeglądu lekowego. 

Olga Sierpniowska: Pojawiają się także pytania związane z nadzorem nad usługą. Czy ktoś będzie kontrolował farmaceutów prowadzących przegląd lekowy?

Lucyna Bułaś: W związku z realizacją usługi w rozumieniu świadczenia zdrowotnego kontrolę taką mogą sprawować podmioty udzielające świadczeń zdrowotnych, organy władzy publicznej, w tym Rzecznik Praw Pacjenta, a w przypadku finasowania ze środków publicznych – Narodowy Fundusz Zdrowia. Można tu wymienić jeszcze konsultantów krajowych i wojewódzkich.

Joanna Machalska: Jednym z zadań samorządu zawodu farmaceuty jest sprawowanie pieczy i nadzoru nad wykonywaniem zawodu. Więc należy spodziewać się, że samorząd może być organem, który będzie kontrolować farmaceutów wykonujących przeglądy lekowe.