Zaburzenia stężenia magnezu
Magnez w organizmie umożliwia funkcjonowanie wielu enzymów, regulując procesy komórkowe oraz prawidłowe działanie układu nerwowego, mięśni i serca. Niedobór magnezu to bardzo częste zaburzenie – szacuje się, że występuje nawet u około 10% dorosłych.
Objawy i znaczenie hipomagnezemii
Hipomagnezemia to stężenie magnezu poniżej 0,7 mmol/l, a do typowych objawów należą zaburzenia czucia (np. uczucie mrowienia), osłabienie, skurcze i drżenie mięśni i zaburzenia rytmu serca. Bardzo ciężka hipomagnezemia może być przyczyną napadów drgawek, a nawet zaburzeń świadomości i zachowania. Wśród leków, które mogą zmniejszać stężenie magnezu w surowicy, wymienia się główniediuretyki, digoksynę, aminoglikozydy (gentamycynę i amikacynę), glikokortykosteroidy, leki immunosupresyjne (cyklosporynę, takrolimus), inhibitory pompy protonowej, ale również leki przeciwnowotworowe takie jak cetuksymab i panitumumab czy cisplatyna.
Hipermagnezemia i jej objawy
Hipermagnezemia to stężenie magnezu powyżej 1,0 mmol/l. Jest rzadkim zaburzeniem i najczęściej występuje u osób z niewydolnością nerek nadużywających preparatów magnezu lub środków przeczyszczających, a także w przypadku leczenia solami litu. Objawy występują zwykle dopiero, gdy stężenie magnezu we krwi jest większe niż 2 mmol/l. Odczuwalne jest wówczas mrowienie i zaczerwienienie twarzy, osłabienie mięśni, nudności, wymioty. Gdy stężenie magnezu jest bardzo wysokie (5-7 mmol/l), może wystąpić całkowite porażenie mięśni z zaburzeniami oddychania, niedrożność jelit, blok serca, a nawet zatrzymanie pracy serca.
Czytaj także: Maksymalne ilości witaminy B6, żelaza, magnezu oraz miedzi w suplementach diety.
Zaburzenia stężenia wapnia
Wapń ma ważne znaczenie dla organizmu, ponieważ od prawidłowego jego stężenia zależy nie tylko sprawne funkcjonowanie układu nerwowego, mięśni i serca, ale również kości, a także krzepnięcie krwi.
Nadmierne stężenie wapnia i jego przyczyny
Jeżeli stężenie wapnia w osoczy przekracza 2,5 mmol/l, dochodzi do ujawnienia wczesnych objawów hiperkalcemii tj. ogólne osłabienie, problemy z koncentracją, zwiększone pragnienie, zwiększenie wydalania moczu. Mogą występować również zaparcia, brak apetytu, ból brzucha, nudności, wymioty, osłabienie mięśni, uczucie zmęczenia, senność lub nawet śpiączka. Pierwszym objawem długotrwałej bezobjawowej hiperkalcemii może być kamica układu moczowego (np. kolka nerkowa), a objawem ciężkiej hiperkalcemii może być ostre zapalenie trzustki.
Nadmiar wapnia w osoczu może być spowodowany m.in. przyjmowaniem nadmiernych dawek witaminy D. Wiele preparatów z witaminą D zawiera w składzie również wapń, co dodatkowo sprzyja wystąpieniu hiperkalcemii. Wśród innych czynników zwiększających stężenie wapnia we krwi wymienia się również nadczynność przytarczyc i tarczycy, choroby nowotworowe, długotrwałe unieruchomienie w łóżku (np. przewlekłe choroby, stany po urazach), ponieważ prowadzi to do uwalniania wapnia z kości.
Niedobór wapnia i rola leków w rozwoju hipokalcemii
Spadek stężenia wapnia w surowicy krwi poniżej 2,2 mmol/l określany jest jako hipokalcemia i towarzyszą mu objawy takie jak mrowienie (zwykle wokół ust, palce dłoni, stopy), charakterystyczne ułożenie dłoni spowodowane skurczem mięśni: dłoń zgięta w nadgarstku i stawach śródręcznych, palce wyprostowane, a kciuk odwiedziony (jest to tzw. ręka położnika), powtarzające się kurcze mięśni, które występują w różnych regionach ciała (tężyczka). Inne możliwe objawy hipokalcemii to: napad duszności wywołany skurczem oskrzeli, problemy z połykaniem spowodowane skurczem mięśni gardła i przełyku, chrypka spowodowana skurczem mięśni krtani.
Niedobór wapnia może wystąpić w wyniku przyjmowania m.in. kalcymimetyków, hamujących czynność przytarczyc z powodu tzw. wtórnej nadczynności przytarczyc czy w wyniku niedoboru witaminy D (spowodowanego np. zaburzeniami wchłaniania wskutek chorób jelit albo przyjmowaniem niektórych leków, takich jak fenytoina, ketokonazol).
Ważnym czynnikiem hipokalcemii jest również długotrwałe stosowanie glikokortykosteroidów, które hamują wchłanianie wapnia w jelitach, prowadząc do rozwoju osteoporozy posteroidowej, a tym samym do częstych złamań, szczególnie żeber, kręgów oraz kości przedramienia.
Czytaj także: Osteoporoza – ukryty wróg kości.
Co farmaceuta może doradzić?
Zaburzenia wodno-elektrolitowe to bardzo częsty skutek uboczny leków. Szczególnie wysokie ryzyko tego typu komplikacji występuje u osób starszych. Pacjenci geriatryczni są znacznie bardziej narażeni na odwodnienie, a stosowanie dużej ilości leków dodatkowo zwiększa podatność na wystąpienie groźnych zaburzeń elektrolitowych. Ryzyko w tej grupie jest wyższe również ze względu na częściej występujące zaburzenia czynności nerek u osób starszych.
Łatwa dostępność preparatów z makroelementami sprawia, że pacjenci stosują je bez konsultacji z lekarzem. Dobrym przykładem są suplementy diety z potasem, które niejednokrotnie przyjmują chorzy z wysokim ryzykiem hiperkaliemii, co jest podyktowane powszechnym przekonaniem o „pozytywnym wpływie potasu na serce”.
Wydając preparaty OTC zawierające potas, magnez czy wapń farmaceuta powinien upewnić się, że pacjent nie stosuje jednocześnie leków mogących wchodzić z nimi w interakcje. Ekspediując leki na receptę, które znacząco zwiększają ryzyko zaburzeń elektrolitowych, warto powiadomić pacjenta o możliwych komplikacjach i zachęcić do porozmawiania o tym z lekarzem.
Podczas przyjmowania diuretyków i innych leków wpływających na gospodarkę wodno-elektrolitową, pacjenci powinni badać poziom elektrolitów w surowicy i w razie konieczności – uzupełniać ich niedobory. Ponadto, w przypadku stosowania leków moczopędnych, należy przypominać pacjentom o przyjmowaniu zwiększonej ilości płynów w ciągu dnia.
Piśmiennictwo:
- Wakil Am., L. Atkin S. Postępowanie w zaburzeniach gospodarki sodowej. Clinical Medicine 2010; 1(10):79-82.
- Ciechanowski K. Hipo- i hipernatremia – przyczyny i zasady terapii. Forum Nefrologiczne2011; 4(4): 362–366.
- Ilona Idasiak- Piechocka Odwodnienie – patofizjologia i klinika. Forum Nefrologiczne 2012; 5(1): 73–78.
- Martynowicz H., Szuba A. Najczęstsze działania niepożądane leków hipotensyjnych – jak sobie z nimi radzić? Medycyna po Dyplomie 2011 (20); 9 (186):29-34.
- Korzeniowska K., Wietlicka I., Szałek E., Jabłecka A. Zaburzenia gospodarki potasowej (część II) Hiperkaliemia polekowa – przypadki zarejestrowane przez Regionalny Ośrodek Monitorowania Działań Niepożądanych Leków w Poznaniu. Farmacja współczesna 2011; 4: 136-140.
- Olędzka-Oręziak M., 2, Woźniak P., Wardyn K. Postępowanie diagnostyczne u pacjentów z hiponatremią i zaburzeniami psychicznymi. Post N Med 2017; 30 (09): 509-516.