Jakie leki dostępne bez recepty mogą wywoływać uzależnienie?
W grupie leków mogących wywołać uzależnienia znajdują się jednak także i te dostępne bez recepty. Należą tu przede wszystkim kodeina, dekstrometorfan i pseudoefedryna.
Produkty lecznicze zawierające wymienione substancje są w ostatnich latach coraz częściej wykorzystywane w celach rekreacyjnych w celu poprawy nastroju i odurzenia, dlatego ich dostępność podlega prawnym ograniczeniom.
O potencjale uzależniającym pseudoefedryny
Pseudoefedryna jest syntetycznym analogiem efedryny, sympatykomimetykiem o obwodowym działaniu podobnym do adrenaliny. Profil działania ośrodkowego zbliża ją do amfetaminy i efedryny, ale wykazuje znacznie słabsze działanie od tych substancji. Znajduje zastosowanie w leczeniu objawowym zapaleń górnych dróg oddechowych. W dużych dawkach (nadużywana) powoduje utratę apetytu, euforię, bezsenność i omamy. Czasami może dochodzić do stanów lękowych i zaburzeń psychomotorycznych.
Rozwój zależności od pseudoefedryny poprzedza wystąpienie tolerancji prowadzącej do stopniowego zwiększania dawek. Znany jest przypadek mężczyzny stosującego łączną dawkę dobową pseudoefedryny na poziomie 1800 mg. Dowiedziono również, że próby nagłego odstawienia preparatów z pseudoefedryną prowadzą do wystąpienia zespołu abstynencyjnego z takimi objawami jak: obniżenie nastroju, zmęczenie, omamy wzrokowe. Dodatkowym problemem jest coraz częstsze wykorzystywanie pseudoefedryny do nielegalnej syntezy efedronu (pochodnej amfetaminy o działaniu psychostymulującym) w warunkach domowych.
Kodeina jako związek psychoaktywny
Kodeina jest słabym agonistą receptorów opioidowych o silnym działaniu przeciwbólowym i przeciwkaszlowym. Stosowana długotrwale może prowadzić do uzależnienia psychicznego i fizycznego. Opisywano także zjawisko tolerancji i zespół abstynencyjny – typowy dla opioidów, przebiegający z bezsennością, tachykardią, potliwością, nerwowością, dreszczami i bólami mięśniowymi.
Kodeina nie powinna być stosowana bez konsultacji lekarskiej dłużej niż 3 dni w celach przeciwbólowych i nie dłużej niż 7 dni jako środek przeciwkaszlowy. Coraz poważniejszym problemem staje się również pozamedyczne wykorzystywanie kodeiny, która w wysokich dawkach działa euforyzująco.
O nadużywaniu leków z dekstrometorfanem
Dekstrometorfan jest składnikiem leków o działaniu przeciwkaszlowym. Jest używany w postaci bromowodorku i działa ośrodkowo na poziomie rdzenia przedłużonego. Regularnie nadużywany może prowadzić do rozwoju uzależnienia, czemu sprzyja euforyzujące działanie leku podawanego w dużych dawkach. Opisywano zarówno występowanie tolerancji, jak i zespołu abstynencyjnego (bezsenność, dysforia, wzmożona potliwość, wzrost ciśnienia tętniczego, tachykardia).
Czytaj także: Substancje nootropowe – „bezpieczne” psychostymulanty? oraz Leki poprawiające komfort życia. Aspekty lecznicze i społeczne.
Podsumowanie
Wiele szeroko stosowanych produktów leczniczych wykazuje wysoki potencjał uzależniający. Są wśród nich nie tylko leki wydawane na receptę, ale także te z kategorii OTC. Stwarza to szczególne ryzyko rozwoju uzależnień, czemu sprzyja coraz częstsze pozamedyczne (rekreacyjne) wykorzystywanie tych środków.
Piśmiennictwo:
- Uzależnienia, [w:] Encyklopedia PWN [online]
- Edward J. Khantzian, The Self-Medication Hypothesis of Substance Use Disorders: A Reconsideration and Recent Applications, „Harvard Review of Psychiatry”, 4 (5), 1997
- Farmakopea Polska VI, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2002, s. 1176, ISBN 83-88157-18-3.
- Kokaina, wolna zasada (nr C8912) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck KGaA) na obszar Polski. [dostęp 2020-01-03].
- Grotthus B., Radzik J., Leszek J. – „Uzależnienie od benzodiazepin”
- Pugh, C. R., & Howie, S. M. (1986). Dependence on pseudoephedrine. The British journal of psychiatry: the journal of mental science
- Tinsley, J. A., & Watkins, D. D. (1998). Over-the-counter stimulants: abuse and addiction. Mayo Clinic proceedings
- Piątek, A., Koziarska-Rościszewska, M., Zawilska, J.B. (2015) Rekreacyjne używanie leków dostępnych w odręcznej sprzedaży: odurzanie i doping mózgu