Dlaczego tak trudno leczyć uzależnienia?
W mechanizmie powstawania zależności psychicznej kluczowe znaczenie ma proces podejmowania decyzji o samopodawaniu substancji uzależniającej. Przykładem jest nikotyna, która działa nagradzająco przy samopodawaniu i awersyjnie w przypadku biernej intoksykacji. Przywołana hipoteza di Chiary tłumaczy również nieodwracalność procesu uzależnienia. Nowe połączenia neuronalne w OUN, jak również pamięć emocjonalna związana z działaniem narkotyku pozostają do końca życia. Właśnie to jest przyczyną częstych nawrotów u osób uzależnionych. Dochodzi bowiem do pobudzenia ciała migdałowatego i kory przedczołowej, a następnie jądra półleżącego i pola brzusznego nakrywki. Zjawisko to jest odpowiedzialne za wystąpienie zachowań poszukiwawczych narkotyku z pominięciem woli, a czasem nawet świadomości uzależnionego.
Czym jest uzależnienie społeczne?
W opisie zjawiska uzależnienia należy również wspomnieć o tzw. uzależnieniu społecznym (socjologicznym). Występuje ono w odpowiedzi na zażywanie środków toksycznych pod wpływem panującej mody lub w kręgach ludzi podobnych do siebie (na przykład w subkulturach młodzieżowych). Występuje tu bardzo silne uzależnienie od grupy, co pociąga za sobą bezwzględne respektowanie panujących w niej zasad i obyczajów.
Jak rozpoznać uzależnienie?
Znając najbardziej prawdopodobny mechanizm powstawania uzależnień, należy wymienić objawy, pozwalające je rozpoznać. Zachowanie związane z uzależnieniem:
- szybko staje się nawykowe
- jest częste, regularne i stereotypowe
- zabiera znaczną część czasu
- jest przyczyną problemów zdrowotnych i osobistych
- ma charakter kompulsywny
- związane jest z powracającym wewnętrznym przymusem
- odstawienie substancji uzależniającej wywołuje zespół abstynencyjny
Charakterystyczne zachowania pacjentów poszukujących leku obejmują także próby manipulacji w stosunku do lekarza lub farmaceuty w aptece, mające na celu wyłudzenie recepty lub preparatu. Destrukcyjne działanie nałogu obejmuje również zachowania antyspołeczne, a często prowadzi także do zachowań o charakterze kryminogennym.
Jakie substancje mają największy potencjał uzależniający?
Do substancji o największym potencjale do uzależnienia należą heroina, kokaina, nikotyna, barbiturany, alkohol etylowy. Spośród leków należy wymienić także opioidowe środki przeciwbólowe, benzodiazepiny, pseudoefedrynę czy dekstrometorfan.
Kokaina jako substancja uzależniająca
Kokaina jest alkaloidem tropanowym pozyskiwanym z liści krasnodrzewu pospolitego (koki), występującego naturalnie na obszarze Andów w Ameryce Południowej. Hamuje wychwyt zwrotny noradrenaliny i dopaminy w OUN. W niższych dawkach wywołuje pobudzenie psychoruchowe, uczucie euforii i omamy. W wyższych – depresję ośrodka oddechowego. Wywiera również dodatni efekt chronotropowy i inotropowy na serce, co prowadzi do wzrostu ciśnienia tętniczego i zaburzeń rytmu serca.
W interakcji z błoną komórkową kokaina powoduje zmniejszenie przepuszczalności dla jonów sodu, co hamuje proces depolaryzacji i wywołuje miejscowy blok przewodzenia impulsów nerwowych. Jest wykorzystywana w laryngologii i okulistyce w celu znieczulenia miejscowego ze względu na efekt sympatykomimetyczny lub w celu rozszerzenia źrenicy.
Kokaina powoduje bardzo silne uzależnienie psychiczne, w przebiegu którego mogą wystąpić zaburzenia osobowości, depresja i próby samobójcze, psychoza pokokainowa (zaburzenia funkcjonowania społecznego i urojenia), krwawienia z nosa, zniszczenie błony śluzowej nosa, perforacja przegrody nosowej, kaszel, duszność.
Podstawowe objawy zatrucia to drgawki, podwyższone ciśnienie krwi, kołatanie serca, napady szału z jednoczesnym zamroczeniem. Po pewnym czasie pojawia się znużenie i senność, a w końcu utrata świadomości i osłabienie czynności oddechowej.
Do najczęstszych objawów zażywania kokainy należą:
- nadpobudliwość i wzmożona aktywność,
- pobudzenie seksualne,
- zwiększona rozmowność, pewność siebie,
- rozszerzone źrenice słabo reagujące na światło.