Recepturowe substancje dezynfekujące i odkażające w świetle obecnej sytuacji epidemiologicznej

Prezes Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych w dniu 11 marca 2020 roku wprowadził do Farmakopei Polskiej narodową monografię Solutio antiseptica spirituosa ad usum dermicum.

Jest to etanolowy roztwór antyseptyczny do stosowania na skórę, o składzie:
Glycerolum (85 per centum) 16,7 mL
Hydrogenii peroxidum 3 per centum 41,7 mL
Ethanolum (96 per centum) 833,3 mL
Aqua purificata ad 1000,0 mL

Główny Inspektor Sanitarny w komunikacie z 4 marca 2020 informuje: „Należy pamiętać o częstym myciu rąk wodą z mydłem, a jeśli nie ma takiej możliwości dezynfekować je płynami/żelami na bazie alkoholu (min. 60%). Wirus osłonięty jest cienką warstwą tłuszczową, którą niszczą detergenty, mydło, środki dezynfekcyjne, promienie UV. Mycie rąk z użyciem wody z mydłem zabija wirusa, jeśli znajduje się on na rękach.” [1]

Alkohol etylowy

Etanol dostępny jest jako surowiec do receptury w stężeniach 96% i 70%. Jest podstawowym składnikiem preparatów do dezynfekcji rąk, skóry, a także do dezynfekcji małych powierzchni roboczych odpornych na jego działanie. W stężeniu 60%-80% działa przeciwwirusowo, przeciwbakteryjnie i przeciwgrzybiczo.

Najsilniejsze działanie odkażające wykazuje w stężeniu 70%. Działa szybko, w ciągu 2 minut zmniejsza liczbę drobnoustrojów o 90%. Do etanolu można dodać substancje nawilżające i zmiękczające, które chronią skórę przed wysuszeniem, jak na przykład glicerol czy witamina E.

Aby zwiększyć skuteczność odkażania rąk należy mieć krótko obcięte, naturalne paznokcie. Powinno się zdjąć biżuterię, pierścionki, obrączki, bransoletki.

Zazwyczaj używa się jednorazowo około 5 ml płynu, który należy wetrzeć w suchą skórę rąk.

Przykłady recepturowych spirytusów z olejkami eterycznymi oraz dodatkiem gliceryny.

Spirytus lawendowy
Rp.:
Ol. Lavandulae 0,5
Ethanoli 96% 66,5
Glyceroli 5,0
Aquae ad 100,0
Olejek lawendowy ma wiele zastosowań. Zawiera ponad 150 aktywnych składników, m.in. octan linalilu, linalol i terpinen-4-ol. Posiada także działanie przeciwdrobnoustrojowe, antyseptyczne, które możemy wykorzystać w preparatach do odkażania.

Spirytus mentolowy
Rp.:
Mentholi 0,1-0,5
Ethanoli 96% 66,5
Glyceroli 5,0
Aquae ad 100,0
Mentol jest alkoholem należącym do terpenów. Wchodzi w skład olejku miętowego naturalnego lub otrzymywany jest syntetycznie. Mentol po zastosowaniu na skórę działa chłodząco, przeciwbólowo oraz posiada działanie antyseptyczne.

Spirytus eukaliptusowy
Rp.:
Ol. Eucalypti 0,1
Ethanoli 96% 66,5
Glyceroli 5,0
Aquae ad 100,0

Olejek eukaliptusowy otrzymywany jest z drzewa eukaliptusowego. Jego główny składnik to eukaliptol – związek organiczny należący do terpenów. Olejek posiada aktywność przeciwwirusową, przeciwbakteryjną i przeciwgrzybiczą, dlatego jest stosowany do inhalacji i odkażania powietrza w pomieszczeniach w razie wystąpienia infekcji lub choroby zakaźnej. Olejek eukaliptusowy w powyższej recepcie wzmacnia działanie dezynfekujące etanolu.

Spirytus Saponis kalini (zmodyfikowany)
Rp.:
Ol. Eucalypti 1,0
Sapo kalinus
Ethanoli 96% aa 50,0

Chlorheksydyna

W recepturze dostępna w postaci diglukonianu (roztwór 20%) lub dioctanu (proszek). W zależności od stężenia chlorheksydyna wykazuje in vitro działanie bakteriobójcze lub bakteriostatyczne wobec bakterii Gram(+), nieco słabsze wobec Gram(-) oraz wobec niektórych wirusów i grzybów.

Rp.:
Chlorhexidini gluconatis sol. 20% 2,5
Ethanoli 96% 66,5
Aquae ad 100,0

Rp.:
Chlorhexidini diacetatis 0,5
Ethanoli 96% 66,5
Aquae ad 100,0

mgr farm. Barbara Pandyra-Kowalska
Apteka Szpitala Uniwersyteckiego CMUJ w Krakowie,
mgr farm. Dorota Czechowska, Kraków

Literatura:

1. Załącznik do Informacji Prezesa Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych z dnia 11 marca 2020 roku w sprawie wprowadzenia do Farmakopei Polskiej narodowej monografii Solutio antiseptica spirituosa ad usum dermicum http://www.urpl.gov.pl
2. Komunikat Głównego Inspektora Sanitarnego w sprawie potwierdzonego przypadku koronawirusa https://gis.gov.pl 04.03.2020
3. Farmakopea Polska XI. Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, Warszawa 2017.
4. Chlorhexidine–pharmaco-biological activity and application. Karpiński TM, Szkaradkiewicz AK. European Review for Medical And Pharmacological Sciences 2016;19(7):1321–1326.
5. Chemia leków, A. Zejc, M. Gorczyca, PZWL 1999
6. Porównanie efektywności bakteriobójczego wpływu środków dezynfekcyjnych na mikroorganizmy izolowane z naskórka Aleksandra ZIEMBIŃSKA, Marta SZPINDOR – Wydział Inżynierii Środowiska i Energetyki, Politechnika Śląska. CHEMIK 2013, 67, 2.