Pozytywna motywacja, czyli jak może pomóc farmaceuta?
Farmaceuta, jako wytrawny psycholog, musi jednak umiejętnie dobierać pacjentowi motywacje do obniżania masy ciała, obserwując jego reakcje i rozumiejąc głęboko, która z nich będzie najbardziej perspektywiczna dla danej osoby! Zdarzać się będą przecież pacjenci, którzy cenią sobie przede wszystkim swoje własne zdrowie. Tych oczywiście nie będziemy straszyć chorobami, które są konsekwencją nadwagi i otyłości, ale będziemy opisywać liczne korzyści zdrowotne, które można uzyskać obniżając masę ciała do należnej: obniży się ciśnienie skurczowe i rozkurczowe, znacznie poprawi się profil lipidowy, ograniczone będzie ryzyko powstawania i pogłębiania się zmian miażdżycowych z ich wszystkimi śmiertelnie niebezpiecznymi konsekwencjami, usprawniona zostanie gospodarka węglowodanowa wraz z cofnięciem się hiperinsulinemii, zmniejszeniu ulegnie ryzyko licznych nowotworów, ustąpią ewentualne dolegliwości ze strony układu kostno-stawowego, a nawet możliwe stanie się zmniejszenie dawek lub odstawienie niektórych leków!
I jeszcze jedna bardzo ważna sugestia dla aptekarzy: jeżeli pacjenci zdecydują się skorzystać z naszych porad i sugestii, chwalmy każdy zrzucony kilogram i wspierajmy dobrym słowem każdy następny, którego nasz pacjent powinien się jeszcze pozbyć! Taka pozytywna motywacja to jeden z najważniejszych czynników w obniżaniu masy ciała i potrafi on zdziałać niejednokrotnie więcej, jak godzinna, naukowa tyrada.
Dieta niskoenergetyczna według Instytutu Żywności i Żywienia
Opisane powyżej metody obniżania masy ciała mogą stanowić nasze aptekarskie przesłanie dla pacjentów z nadwagą i otyłością. Od nich, jako najprostszych, powinniśmy zacząć. Są jednak pacjenci, którym ogólniki nie wystarczą i którzy koniecznie muszą stosować wymienioną z nazwy dietę, najlepiej z rozpisanym jadłospisem. Także i tutaj otwiera się pole do manewru dla farmaceuty pracującego w aptece, przy czym nie chodzi tutaj o układanie jadłospisów, a odradzenie opisanych powyżej ekstremalnych diet redukcyjnych i wskazanie tej właściwej.
Spektakularne sukcesy Programu Redukcji Masy Ciała
Włączony w ubiegłym roku w struktury Państwowego Zakładu Higieny warszawski Instytut Żywności i Żywienia (IŻŻ) w ramach programu „Zapobieganie nadwadze i otyłości oraz chorobom przewlekłym poprzez edukację społeczeństwa w zakresie żywienia i aktywności fizycznej” opracowało PRMC, czyli Program Redukcji Masy Ciała. Pacjentami z otyłością opiekował się zespół terapeutyczny w skład którego wchodził lekarz, dietetyk, rehabilitant oraz psycholog, pracujący wspólnie w placówkach opieki zdrowotnej mających podpisane umowy z NFZ, zapewniających odpowiednie warunki do prowadzenia PRMS, m.in. salę ćwiczeń i basen, laboratorium analityczne, możliwość wykonania i oceny próby wysiłkowej. Program zakończył się spektakularnym sukcesem: ponad 1700 osób z całej Polski zrzuciło łącznie 9 ton nadmiernej masy ciała, chwalił się IŻŻ w notkach prasowych. Jak jednak widzimy wymagał on złożonej opieki i rozwiniętej infrastruktury.
Zalecenia zdrowego żywienia
Jaką zatem łatwą dietę można polecić pacjentom? Najodpowiedniejsze będą dla nich inne jeszcze zalecenia IŻŻ, niemłode co prawda, niemniej jednak ujmujące swą prostotą. Opisane zostały w opracowaniu zatytułowanym „Zalecenia zdrowego żywienia w schorzeniach układu krążenia, układu oddechowego, narządu ruchu, psychosomatycznych i onkologicznych”, przygotowanym na zlecenie Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Opisana została tutaj bardzo ciekawa dieta niskoenergetyczna (zwane później wśród dietetyków „Dietą niskoenergetyczną wg IŻŻ”), która:
- dostarcza mniej kalorii niż wynosi zapotrzebowanie organizmu;
- dostarcza wszystkich niezbędnych składników odżywczych;
- składa się z 4-5 małych posiłków,
- uwzględnia zwyczaje żywieniowe pacjenta,
- jest łatwa w stosowaniu w domu i poza domem,
- jest odpowiednia do długotrwałego stosowania,
- stanowi model żywienia w przyszłości.
W kilku punktach zatem zdefiniowano w jaki sposób powinna wglądać dieta bezpiecznie obniżające masę ciała. Podano przy tym i bardziej precyzyjne wytyczne, ważne jednak dla układających jadłospisy dietetyków, a nie dla farmaceutów, m.in. dzienna podaż białka na poziomie 0,8 g/kg masy ciała należnej, spożycie tłuszczu na poziomie 20-25% podaży energetycznej (z profilem: 7% kwasy nasycone, wielonienasycone kwasy tłuszczowe z rodziny n-6 – 8% energii, n-3 – 1-2% energii, reszta – jednonienasycone kwasy tłuszczowe), spożycie węglowodanów na poziomie 45-50% przyjmowanej energii i w ilości nie większej jak 100 g oraz obowiązkowo 25-35 g błonnika pokarmowego (25% powinien stanowić błonnik rozpuszczalny).
Jaka jest skuteczność diety niskoenergetycznej?
Pacjenci którym polecać będziemy tę dietę będą pytać nas zapewne jaka jest jej skuteczność? Z góry należy ich ostrzec, że… kiepska! Dlaczego zatem sugeruję jej polecanie? Bowiem nie w szybkości obniżania masy ciała leży przewaga diety niskoenergetycznej wg IŻŻ. Jej priorytetem jest bezpieczeństwo, a owa powolność to zabieg celowy: tyliśmy powoli – odchudzajmy się powoli! Przy dziennym deficycie energetycznym wynoszącym od 500 do 1000 kcal uzyskujemy ubytek masy ciała zaledwie od 0,5 do 1,0 kg w ciągu tygodnia. To bardzo niewiele, ale uwaga! Spadek ten nie jest związany z jakimikolwiek niedoborami pokarmowymi i nie łączą się z nim żadne wyrzeczenia, których pacjent musi się podjąć. Mało tego, to właśnie dzięki temu, że obniżanie masy ciała następuje powoli, jest nie tylko bezpieczne, ale i trwałe! Nie obserwujemy zatem efektu jojo, a jeszcze jedną korzyścią jest kształtowanie korzystnych nawyków żywieniowych na przyszłość, już po zakończeniu terapii.
Czytaj także: Dieta w chorobach cywilizacyjnych – wybrane choroby przewodu pokarmowego.
Podsumowanie
Zagadnienia nadwagi, otyłości i odchudzania się nie są jedynymi o których należy z pacjentami rozmawiać w sposób delikatny, z wyczuciem, i z uwzględnieniem wielu warstw ludzkiej osobowości. Również przejście pacjenta na rozmaite diety alternatywne, jak choćby wegetarianizm, wymaga naszej interwencji, fachowej porady, pomocnego i mądrego słowa. O tym Czytelnicy przeczytają w kolejnym numerze „Aptekarza Polskiego”, w ramach cyklu „Poradnictwo żywieniowe i dietetyczne w praktyce aptecznej”. Już teraz zapraszam do lektury!
Piśmiennictwo
- Bilek M., Typek J., Pasternakiewicz A. Dietetyka. Wybrane zagadnienia. Rzeszów 2014.
- Brodowska P., Bilek M. Nutrigenomika – nutrigenetyka – diety spersonalizowane. „Farmacja Krakowska. Biuletyn Okręgowej Izby Aptekarskiej w Krakowie” 2017, nr 2, ss. 47-52.
- Bujko J. (red.). Podstawy dietetyki. Warszawa 2008.
- Ciborowska H., Rudnicka A. Dietetyka – żywienie zdrowego i chorego człowieka. Warszawa 2010.
- Gawęcki J., Hasik J. Żywienie człowieka – zdrowego i chorego. Warszawa 2005.
- Gawęcki J., Hryniewiecki L. Żywienie człowieka, t. 1. Podstawy nauki o żywieniu. Warszawa 2006.
- Gawęcki J., Mossor-Pietraszewska T. Kompendium wiedzy o żywności i żywieniu. Warszawa 2006.
- Gawęcki J., Roszkowski W. Żywienie człowieka a zdrowie publiczne. Warszawa 2009.
- Gertig H., Przysławski J. Bromatologia. Zarys nauki o żywności i żywieniu. Warszawa 2010.
- Grzymisławski M., Gawęcki J. Żywienie człowieka zdrowego i chorego. Warszawa 2011.
- Hasik J. Żywienie człowieka zdrowego i chorego. Warszawa 2000.
- Jarosz M. (red.). Zalecenia zdrowego żywienia w schorzeniach układu krążenia, układu oddechowego, narządu ruchu, psychosomatycznych i onkologicznych. Warszawa 2012.
- Nawojek L. Ciągłość i zmiana w postępowaniu dietetycznym w wybranych schorzeniach. Warszawa 2012.
- Paszek U. Dieta Atkinsa. Portal Medycyna Praktyczna, https://www.mp.pl/pacjent/dieta/diety/diety_alternatywne/63650,dieta-atkinsa
- Paszek U. Dieta kapuściana (prezydencka). Portal Medycyna Praktyczna, https://www.mp.pl/pacjent/dieta/diety/diety_alternatywne/63669,dieta-kapusciana-prezydencka
- Paszek U. Dieta kopenhaska. Portal Medycyna Praktyczna, https://www.mp.pl/pacjent/dieta/diety/diety_alternatywne/63673,dieta-kopenhaska
- Paszek U. Dieta Kwaśniewskiego. Portal Medycyna Praktyczna, https://www.mp.pl/pacjent/dieta/diety/diety_alternatywne/63665,dieta-kwasniewskiego
- Paszek U. Dieta ziemniaczana. Portal Medycyna Praktyczna, https://www.mp.pl/pacjent/dieta/diety/diety_alternatywne/63678,dieta-ziemniaczana
- Paszek U. Komentarz dietetyka. Portal Medycyna Praktyczna, https://www.mp.pl/pacjent/dieta/diety/diety_alternatywne/66570,dieta-dukana
- Wnęk D. Dieta paleo. Portal Medycyna Praktyczna, https://www.mp.pl/pacjent/dieta/diety/diety_alternatywne/75744,dieta-paleo
- Żurek N., Bilek M. Wszystkie dobrodziejstwa błonnika pokarmowego. Aptekarz Polski 2016, nr 8, ss. 26-30.